Η Βαλκανική των προτεκτοράτων
Μιας κυριαρχίας που φιλοδοξεί όχι μόνο να «ξαναχαράξει» τα σύνορα αλλά να διαμορφώσει νέα εθνικά και κοινωνικο-πολιτικά μορφώματα, νέες «ταυτότητες», νέους «πολιτισμούς», που θα μπορούν να χειραγωγηθούν και να ενταχθούν χωρίς αντιστάσεις στη στρατηγική των ΗΠΑ σε μακροπρόθεσμη περίοδο.
Διάλυση και ανασύνθεση κρατών: Αυτή είναι πρακτικά η πολιτική των ΗΠΑ αλλά και αρκετών κρατών μελών της ΕΕ. Σε ποια βάση όμως;
Πρώτος στόχος η διάλυση των ισχυρών κρατών-εθνών. Ήδη η μεγάλη Γιουγκοσλαβία έχει σήμερα διασπασθεί σε έξι ανεξάρτητα κράτη (Σερβία, Κροατία, Σλοβενία, Μαυροβούνιο, Βοσνία, ΠΓΔΜ) και τώρα προστίθεται το Κόσοβο. Όπως επισημαίνει εύστοχα ο Γ. Δελαστίκ «όσο περισσότερα κρατίδια-προτεκτοράτα προκύπτουν, τόσο ευκολότερα προσκολλώνται οικειοθελώς στις ΗΠΑ και τόσο ευχερέστερος και ανέξοδος είναι ο έλεγχός τους από την Ουάσινγκτον» (Γ. Δελαστίκ, «Το τέλος των Βαλκανίων», σελ. 239).
Η δεύτερη «κίνηση» είναι εκείνη της τεχνητής συγκόλλησης, δηλαδή η διαμόρφωση μιας σχηματικής «εθνικής-κρατικής» ενότητας, που περιλαμβάνει εχθρικές μεταξύ τους εθνότητες, με έντονες συχνά θρησκευτικές διαιρέσεις. Το Κόσοβο και τα Σκόπια αποτελούν τα πλέον πρόσφατα παραδείγματα διαμόρφωσης κρατών-μορφωμάτων, με εγγενές το στοιχείο της εσωτερικής σύγκρουσης…
Αυτό το στοιχείο της εσωτερικής έντασης καθιστά τις ΗΠΑ επιδιαιτητή και προστάτη των εθνοτικών μειονοτικών πληθυσμών. Γι’ αυτό και οι Αλβανοί του Κοσόβου κυματίζουν, πανηγυρίζοντας την «ανεξαρτησία» τους, τη σημαία των
ΗΠΑ. Οι εγγενείς εσωτερικές εντάσεις, μάλιστα, χρησιμοποιούνται από τις ΗΠΑ και ως μοχλός πίεσης και πρόκλησης κρίσεων στις γειτονικές χώρες. Η χώρα μας εκβιάζεται να δεχθεί τη «συνταγματική» ονομασία των Σκοπίων για να μην δημιουργηθούν αποσταθεροποιητικές τάσεις στο κρατίδιο και οδηγηθούν οι Αλβανοί των Σκοπίων στην «αυτονόμηση». Με παρόμοια επιχειρήματα εκβιάζονται η Βουλγαρία, η Ρουμανία, η Σερβία.
Πώς μπορεί να «ομογενοποιηθεί» αυτό το, δυνάμει, αποσταθεροποιητικό σύστημα των κρατιδίων-προτεκτοράτων;
Ο πολιτικο-στρατιωτικός τους έλεγχος από το Πεντάγωνο διασφαλίζεται μέσω της ένταξής τους στο ΝΑΤΟ, οπότε μελλοντικά, ανάλογα με τους συσχετισμούς που μπορούν να διαμορφωθούν με τη Ρωσία -η οποία από την πλευρά της επιδιώκει έναν νέο ισχυρό διεθνή ρόλο- μπορούν τα κράτη αυτά να χρησιμοποιηθούν για την εγκατάσταση βάσεων ή οπλικών συστημάτων.
Η θεσμική-οικονομική τους στήριξη είναι αρμοδιότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που καλείται να ενισχύσει τα κράτη αυτά, τα οποία στη συνέχεια -όπως αποδείχθηκε από την τελευταία «σοδειά» των κρατών του πρώην Ανατολικού Συνασπισμού- θα στηρίξουν τις πολιτικο-στρατιωτικές επιλογές των ΗΠΑ, ακόμα και σε αντίθεση με τα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης…
Όμως για να είναι βιώσιμο ένα κράτος στον σύγχρονο κόσμο, χρειάζεται ισχυρή θεσμική συγκρότηση, αυτόνομο πολιτικό σύστημα, παραγωγική δομή ικανή να αντεπεξέλθει στον ανταγωνισμό. Πώς θα επιβιώσουν τα κρατικά αυτά μορφώματα όταν δεν διαθέτουν καμία σχεδόν από τις βασικές αυτές προϋποθέσεις;
Στα κρατίδια αυτά οι έννοιες κράτος και έθνος δεν έχουν αυτονόητη συμβατότητα. Η έννοια του έθνους αφορά στην αναγνώριση ατομικών και συλλογικών ταυτοτήτων, ώστε να μπορέσει μια «σύνθετη» πολυπολιτισμική κοινωνία να διαμορφώνει μια δική της ενότητα, μέσα από τη συνύπαρξη των θρησκευτικών, φυλετικών, τοπικιστικών ιδιαιτεροτήτων της.
Η έννοια του κράτους, που αναφέρεται στην ολοκληρωμένη θεσμική οργάνωση της εθνικής αυτής συλλογικότητας, προϋποθέτει αναγνώριση της εθνικής ταυτότητας και συνείδησης.
Στα κρατικά αυτά μορφώματα διαμορφώνεται στην πραγματικότητα μια εντασιακή σχέση μεταξύ της έννοιας του Έθνους και της έννοιας του κράτους. Οι εθνικιστικού και θρησκευτικού τύπου διαχωρισμοί, που έχουν σε πολλές περιπτώσεις ιστορικο-παραδοσιακό χαρακτήρα, ενεργοποιήθηκαν στο έπακρο και αποτελούν σήμερα πολιτικά προτάγματα που δίνουν νόημα και ενεργοποιούν τους εθνικούς-τοπικούς πληθυσμούς.
Πώς θα ενοποιηθούν πολιτικο-ιδεολογικά οι βαθιές αυτές αντιθέσεις; Σε ποια παραγωγική-οικονομική βάση θα οδηγηθούν και θα διευθετηθούν, όταν μάλιστα η φιλελευθεροποίηση και οι μηχανισμοί του ανταγωνισμού της αγοράς προϋποθέτουν σύγχρονες παραγωγικές δομές, δίκτυα ανταλλαγών και σύγχρονες οικονομικές «συμπεριφορές»;
Τα κόμματα και το πολιτικό σύστημα φαίνονται αδύναμα να ανταποκριθούν. Στην πραγματικότητα η πολιτική ζωή τελεί σε διαρκή κρίση, τα κόμματα εναλλάσσονται στην εξουσία χωρίς να έχουν σαφή στρατηγική, γνήσια κοινωνική αντιπροσώπευση, αρχές και ιδεολογικές «σταθερές». Πρόκειται για σχήματα μιας (αποτυχημένης) τρέχουσας διαχείρισης.
Γι’ αυτό και τα κόμματα αυτά βρίσκονται, στις περισσότερες περιπτώσεις, στην εξουσία κάποιων ελίτ που είτε προέρχονται από τη (μετασχηματισμένη) παραδοσιακή-γραφειοκρατική εξουσία είτε συγκροτούνται από παράγοντες που προέκυψαν από «τη νέα οικονομική τάξη» της διαρπαγής του δημόσιου πλούτου, των καταχρήσεων, ακόμα και εγκληματικών δραστηριοτήτων (ηγεσία Κοσόβου)…
Αν θέλουμε να αξιολογήσουμε το είδος της δημοκρατίας στις χώρες της Βαλκανικής, θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε για τα συστήματα αυτά τον όρο των «μερικών καθεστώτων», που τον επικαλείται ο P.C. Schmitter, σε αντιδιαστολή με τον τύπο του «γενικού καθεστώτος» όπου οι δημοκρατικοί κανόνες, η εκπροσώπηση συμφερόντων, ο πολιτικός ανταγωνισμός και η αυτονομία του πολιτικού συστήματος και των κομμάτων συνιστούν θεμελιώδεις προϋποθέσεις της δημοκρατικής πολιτείας.
Δεκαεπτά χρόνια, σχεδόν, μετά την ανοιχτή παρέμβαση της Γερμανίας, στα Βαλκάνια τον Δεκέμβριο του 1991, ζούμε σήμερα τη διάλυση των Βαλκανίων υπό την ηγεμονία των ΗΠΑ… Και όπως φαίνεται, ο κύκλος της κρίσης και της αστάθειας όχι μόνο δεν κλείνει αλλά διευρύνεται…