ΒΙΟΣ ΚΑΙ ΗΘΟΣ ΕΝΟΣ ΦΙΛΟΣΟΦΟΥ: ΙΧΝΟΓΡΑΦΗΜΑ ΜΙΑΣ ΕΠΟΧΗΣ
Η δικαίωση όμως του συγγραφέα λειτουργεί σε επάλληλα επίπεδα: γιατί η προσωπική του Ιστορία παρέχει ταυτόχρονα μοναδικές ειδήσεις που αναφέρονται στην πολιτική Ιστορία, την Ιστορία της Παιδείας και των ιδεολογικών ρευμάτων, του πανεπιστημίου και ειδικότερα της Νομικής Σχολής. Πιο απλά, το έργο λειτουργεί ως πρωτογενής πηγή για την Ιστορία του νέου Ελληνισμού κατά το μεγαλύτερο μέρος του κρίσιμου 20ού αιώνα.
Ο Κωνσταντίνος Δεσποτόπουλος αναδεικνύεται αψευδής μάρτυρας για τον ορυμαγδό που συνόδευσε την καταστροφή της Σμύρνης, κορυφαίο γεγονός που σημάδεψε τα παιδικά του χρόνια, με το οποίο αρχίζει τις «αναπολήσεις» του. Στη συνέχεια περιγράφει τις τραγικές συνθήκες διαφυγής της οικογένειάς του στην Ελλάδα και τα δύσκολα χρόνια της προσφυγιάς, το ρίζωμα στην Αθήνα. Σημαντική έκταση δίνει στα σχολικά και φοιτητικά του χρόνια: στο Α’ Γυμνάσιο της Πλάκας και στη Νομική Σχολή. Ο αναγνώστης διαπιστώνει πέρα από ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες, το έμφυτο παν-αριστείο που συνόδευε εξ απαλών ονύχων τον συγγραφέα. Πάντα πρώτος ως αθλητής (στην κυριολεξία) και στην παλαίστρα της γνώσης και του στοχασμού, με τον δίδυμο αδελφό του, τον αξέχαστο καθηγητή της Ιστορίας Αλέξανδρο Ι. Δεσποτόπουλο να έπεται στα σημεία!
Ο Κωνσταντίνος Δεσποτόπουλος ωστόσο, πάντα προμηθεϊκός και στο συγγραφικό του έργο και καινοτόμος όσο και βαθιά πολιτικός με την πλατωνική σημασία της λέξης, εναπέθεσε τη σφραγίδα της ακατάβλητης σκέψης του και του πηγαίου του πατριωτισμού στη γενιά του.
Η συναναστροφή του εξάλλου με πλειάδα από τους πιο γνωστούς πνευματικούς ανθρώπους και πολιτικούς της εποχής του γίνεται αιτία να ξεδιπλώσει στις σελίδες του έργου του μια τεραστίων διαστάσεων τοιχογραφία της εποχής του. Παρότι ο Κ. Ι. Δεσποτόπουλος υπήρξε αγαπητός μαθητής, συνεργάτης και στη συνέχεια διάδοχος των Παναγιώτη Κανελόπουλου και Κωνσταντίνου Τσάτσου, των πιο φωτισμένων ακαδημαϊκών δασκάλων της εποχής του, και φίλος επιστήθιος του μεγάλου πολιτικού Γεωργίου Καρτάλη, για την παρρησία και τη συνέπεια της ηθικής πρώτιστα και ως προέκτασής της, της πολιτικής φιλοσοφίας που δίδασκε, δεν απέφυγε τον απηνή του διωγμό από το μετεμφυλιακό (παρα)κράτος. Απέριττα, και γι’ αυτό με άκρα σοβαρότητα, εξιστορεί την εξορία του στο Μακρονήσι και τον Άη Στράτη, τις σε βάρος του και σε βάρος των συνεξορίστων του κακουργίες των δεσμωτών του μαζί με την αδυναμία των φίλων και παραστατών του να τον βοηθήσουν άμεσα. Αυτό το τελευταίο δίνει και το μέτρο κατανόησης του καθεστώτος που είχε επικρατήσει μετά τον Εμφύλιο και που οδήγησε στη στρατιωτική δικτατορία του 1967.
Γι’ αυτό και η ολοκλήρωση των «αναπολήσεων» του Κωνσταντίνου Δεσποτόπουλου κρίνεται αναγκαία, ως οφείλημα του ίδιου και ως παρακαταθήκη του συνάμα προς τις επερχόμενες γενιές.