H εκκλησιαστική επικαιρότητα
Πέραν της πολιτικής σημασίας της επισκέψεως στην Τουρκία, ενέχει κι αυτή και μεγάλη εκκλησιαστική σημασία και επικαιρότητα: α) για το Οικουμενικό Πατριαρχείο, β) ειδικότερα για τη Θεολογική Σχολή της Χάλκης και γ) για την ομογένεια στην Τουρκία, ποίμνιο του Πατριαρχείου.
1. Οικουμενικό Πατριαρχείο
Η αφορμή υπήρξε άριστη. Διότι ο πρωθυπουργός της Ελλάδος στην κοινή συνέντευξη με τον ομόλογό του της Τουρκίας Τ. Ερντογάν δήλωσε ότι «για την Τουρκία προσφέρει μεγάλα οφέλη, ευρωπαϊκό διαβατήριο και κριτήριο το ότι το Οικουμενικό Πατριαρχείο έχει την έδρα του στην Τουρκία». Δεν θα μπορούσε να υπάρξει πιο παραστατική διατύπωση της σημασίας της Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως για την ευρωπαϊκή, ιδεολογικής θρησκευτικής σημασίας, πορεία της Τουρκίας. Εδώ να προστεθεί ότι η έδρα του Πατριαρχείου δεν είναι απλώς στην Ασία, στη Μ. Ασία, αλλά επί της ανατολικωτέρας εσχατιάς της ευρωπαϊκής ηπείρου, στην Αν. Θράκη, επί καθαρού, δηλαδή ευρωπαϊκού, εδάφους, επί της ευρωπαϊκής Τουρκίας.
Σημασία όμως έχουν οι αντιδράσεις επʼ αυτού του τούρκου πρωθυπουργού. Αναφέρθηκε: α) στην οικουμενικότητα, β) στην από μέρους της Τουρκίας διάθεση προσπάθειας και διευκολύνσεως του καθεστώτος αυτού, αν το καταλαβαίνουμε σωστά, γ) στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης και δ) στη ρωμαϊκή μειονότητα στην Τουρκία.
Περί οικουμενικότητας ιδιαίτερα. Είναι η πρώτη φορά που πρωθυπουργός της Τουρκίας βάζει στο στόμα του επίσημα τον εκκλησιαστικό όρο «οικουμενικότητα». Περαιτέρω, δέχεται το καθεστώς αυτό ως «εσωτερικό πρόβλημα των Χριστιανών Ορθοδόξων» και ότι η Τουρκία παρακολουθεί, τρόπον τινά, την εξέλιξη «του προβλήματος» αυτού με μια φράση δυσνόητη «έως ότου να καταλήξουν στην επιλογή τους».
Τι βλέπουμε πίσω από τις διατυπώσεις αυτές; α) Ότι δεν θα είχε ενδεχομένως πρόβλημα η Τουρκία να διαπιστώσει, να εκτιμήσει και να καταγράψει θετικά την παραδοχή ενός εκκλησιαστικού καθεστώτος που διήκει και διακλαδώνεται πέραν των ορίων της επικρατείας της και με το οποίο εκκλησιαστικό καθεστώς είναι διασυνδεδεμένο το Ρωμαϊκό Πατριαρχείο στο Φανάρι. Επομένως, υπό την παραδοχή αυτή, το Πατριαρχείο ως τουρκικό ίδρυμα είναι μεν υποκείμενο της τουρκικής έννομης τάξεως, όπως και είναι, διαθέτει όμως και διορθόδοξο χριστιανικό χαρακτήρα, αφού οι τοπικές Ορθόδοξες Εκκλησίες έχουν την έδρα τους σε διάφορες άλλες κρατικές επικράτειες. Θεωρεί όμως το καθεστώς αυτό ως «εσωτερικό πρόβλημα των Χριστιανών Ορθοδόξων», στο σύστημα βέβαια διοικήσεώς τους κατά τόπους. Τι όμως εννοείται υπό τη διατύπωση αυτή «εσωτερικό πρόβλημα»; Στη δεύτερη περίπτωση υπονοεί ύπαρξη ενδορθόδοξου προβλήματος, που όμως κατά την κανονική τάξη δεν υπάρχει. Η έννοια και η πράξη της οικουμενικότητας είναι ταυτισμένη στο πρόσωπο της Μητρός Εκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως ως πρωτοθρόνου της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Ποιοι αμφισβητούν την κανονική αυτή αρχή μεταξύ των 14 τοπικών Ορθοδόξων Εκκλησιών; Ουδεμία Εκκλησία επισήμως, πλην κάποιων αρχιερατικών κύκλων του Πατριαρχείου Μόσχας, το οποίο είναι πέμπτο στη σειρά τάξεως, θυγατέρα Εκκλησία της Μητρός της Κωνσταντινουπόλεως. Αφού, λοιπόν, η Πολιτεία στην Τουρκία διαπιστώνει την οικουμενικότητα ως «εσωτερικό πρόβλημα των Χριστιανών Ορθοδόξων», που όμως δεν είναι κατʼ ουσίαν, εννοεί το γεγονός της οικουμενικότητας ως κατάστασης – άλλως δεν νοείται. Την Πολιτεία και την έννομη τάξη στην Τουρκία τις αφορά η εξασφάλιση των όρων διευκολύνσεως με κάθε προσπάθεια της λειτουργίας αυτής προς εξυπηρέτησιν των Χριστιανών Ορθοδόξων ανά την οικουμένη, με επίκεντρο, τιμητικό για την Τουρκία, το Φανάρι Κωνσταντινουπόλεως. Οι υπογραμμισμένες λέξεις είναι τα λόγια του πρωθυπουργού της Τουρκίας. Είναι το γεγονός αυτό καθαρά πνευματικής σημασίας και εσωτερικής των Χριστιανών Ορθοδόξων τάξεως και όχι κοσμικής εξουσίας. Αναμένουμε, λοιπόν, πως οι διατυπώσεις διευκόλυνση και προσπάθεια θα γίνουν συμπεφωνημένη πράξη.
Θεολογική Σχολή της Χάλκης. Η επαναλειτουργία της Σχολής είναι αναγκαία για την εκπλήρωση της τοπικής και οικουμενικής αποστολής του Πατριαρχείου. Είναι η Σχολή πνεύμονας πνοής και αναπνοής μέσα στην τουρκική κοσμοπολίτικη κοινωνία της Κωνσταντινουπόλεως, για τη συγκρότηση του αναγκαίου επιτελείου πνευματικής δράσεως. Η αξιολόγηση του ζητήματος για τελική απόφαση, είπε ο πολύ συμπαθής πρωθυπουργός της Τουρκίας Ερντογάν, είναι επί τάπητος. Ευχόμαστε την ευτυχή έκβαση.
Ομογένεια. Συναφές προς τα προλεχθέντα είναι και το ομογενειακό ζήτημα της φθίνουσας δηλαδή ομογένειας Κωνσταντινουπολέως, Ίμβρου και Τενέδου. Γιατί; Διότι το ποίμνιο του Πατριαρχείου στην Τουρκία είναι η ελληνορθόδοξη ομογένεια. Εκκλησία χωρίς ποίμνιο δεν νοείται. Ο πρωθυπουργός της Τουρκίας δήλωσε στην Κωνσταντινούπολη ότι οι τούρκοι υπήκοοι Ρωμιοί του εξωτερικού μπορούν να επιστρέψουν στην πατρίδα τους. Φυσικά, δεν είναι η πρώτη φορά που γίνεται αυτή η έκκληση. Παλιά ο τότε πρωθυπουργός και μετέπειτα Πρόεδρος της Τουρκίας Ντεμιρέλ είχε δηλώσει και ζητήσει την επιστροφή των Ρωμιών στην Τουρκία, μάλιστα προσδιόρισε και τον αριθμό, μεταξύ 30 και 40 χιλιάδων. Αν λάβει κανείς υπόψη ότι η ομογένειά μας της Τουρκίας αριθμούσε 200 τόσες χιλιάδες μετά το 1922 και κάπου 160 χιλιάδες περί το 1950, ενώ η κατά πάντα ευημερούσα και απολαύουσα τα αγαθά της ισοτιμίας μουσουλμανική μειονότητα στην Ελλάδα αριθμεί περί τους 90 με 100 χιλιάδες έλληνες υπηκόους, γίνεται φανερό ότι θα πρέπει να κλείσει κάπως η ψαλίδα υπέρ της φθίνουσας ομογένειας των Ρωμιών ισορροπημένα. Θεωρητική η έκκληση επιστροφής. Να δούμε στην πράξη τα βήματα-μέτρα σε ελευθερία ζωής, δράσης και ιδιοκτησίας, και ιδία της βακουφικής περιουσίας και της σχολικής ζωής. Να κάνουμε την ιστορική μνεία ότι και επί οθωμανοκρατίας, όταν όλοι οι Ρωμιοί είχαν εγκαταλείψει την Πόλη, συνέβη ο πορθητής να εγγυηθεί την επιστροφή τους και αυτοί να επανέλθουν και να συνυπάρξουν, συμβάλλοντας στην πρόοδο του τόπου.
2. Εκκλησία της Ελλάδος
α) Η εκδημία του Αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου. Ο λαός, στην περίπτωση Χριστοδούλου, ως του κατʼ εξοχήν προτύπου πνευματικού ηγέτου, σύσσωμος, και με πρωτοφανή τρόπο (άξιος, αθάνατος, χειροκροτήματα, δάκρυα, σημαίες, εθνικός ύμνος, άνθη, εικόνες, πανό, αναμονή μέχρι και 10 ώρες για έναν τελευταίο ασπασμό επί τριήμερο στήσιμο μέρα και νύχτα, με δυσμενείς καιρικές συνθήκες) ο λαός αυτός επικύρωσε και ενέκρινε την πολιτεία και την εκκλησιαστική πολιτική του άπασα στην Εκκλησία και στην κοινωνία, κυρίως των νέων ανθρώπων, στο εθνικό στερέωμα, στο διορθόδοξο σύστημα, στα διαχριστιανικά και διαθρησκειακά και πανανθρώπινα ζητήματα.
Υπήρξε λοιπόν εν ολίγοις ο πνευματικός ηγέτης των οραμάτων και των θαυμαστών όχι με ξύλινο και ύπουλο, αλλά με ανθρώπινο λόγο, μακριά από μικροπρεπή ηγετικά πείσματα και εκδικητικότητες, διαλεκτικός και διαλλακτικός, με λόγο διαυγή, οξύ και πολυτάλαντο, με τομές και ρήξεις, ανυποχώρητος μόνο σε θεσμικά θέματα αρχών για την ορθοδοξία και την Ελλάδα και τον άνθρωπο.
Το μήνυμα λοιπόν Χριστοδούλου είναι μήνυμα ανάγκης, προτύπων ελπίδος για άρχοντες και αρχομένους, για όλον τον λαό. Η εξόδιος ακολουθία ανέδειξε το μήνυμα τούτο του Χριστοδούλου, με σύσσωμη την παρουσία της πολιτειακής και πολιτικής ηγεσίας και όλου του Πανορθόδοξου Συστήματος εις Πανορθόδοξον Σύναξη Πατριαρχών, Αρχιεπισκόπων, Προέδρων Αυτοκέφαλων Εκκλησιών ή των εκπροσώπων αυτών, με επικεφαλής τον πρωτόθρονό της Οικουμενικό Πατριάρχη. Θα περάσουν καμιά 300αριά χρόνια για να επανέλθει στο πηδάλιο της Αγιωτάτης Εκκλησίας της Ελλάδος, γενικά στον κόσμο της Ορθοδοξίας, ένας νέος Χριστόδουλος. Αιωνία η μνήμη και η ευγνωμοσύνη του όλου ελληνορθόδοξου γένους προς Εκείνον.
β) Η διαδοχή Χριστοδούλου. Την Πέμπτη 7 Φεβρουαρίου 2008 συνέρχεται η Ιεραρχία της Εκκλησίας της Ελλάδος, το Ανώτατο Όργανο Διοικήσεως της Αγιωτάτης Εκκλησίας της Ελλάδος, η Υπάτη και Υπερτάτη αυτής Αρχή, και θα επιλέξει, με μυστική ψηφοφορία, τον διάδοχο του Χριστοδούλου. Διατυπώνονται και ανακοινώνονται προσδοκίες και επιθυμίες για παρεμβάσεις στις εκλογές εξωθεσμικών οργάνων, είτε κρατικών είτε εκκλησιαστικών, έξω από τη δικαιοδοσία της Εκκλησίας της Ελλάδος, προς ποδηγέτηση με βαρίδια του νέου Προκαθημένου. Ο νέος όμως Αρχιεπίσκοπος, Προκαθήμενος και Πρώτος της Εκκλησίας της Ελλάδος, οφείλει να πολιτεύεται όχι στη βάση προσωπικών συμπαθειών ή αντιπαθειών και βαριδίων και κάποιου περιβάλλοντος, καθʼ υπόδειξιν. Γνώμονας η πιστή τήρηση των πάσης φύσεως συμπεφωνημένων γραπτών κειμένων, με πηδάλιο τον καταστατικό χάρτη ως κανονικό και έννομο κείμενο και το Σύνταγμα του Κράτους. Με σεβασμό και υπεράσπιση του υπάρχοντος ιδεώδους στην πατρίδα μας συστήματος συναλληλίας και διακριτών υπαρχόντων ρόλων στις σχέσεις Εκκλησίας και Κράτους. Με σεβασμό στα δίκαια της Αγιωτάτης Εκκλησίας της Ελλάδος στη δικαιοδοσία της με δίκαιες και σωστές ισορροπίες στις σχέσεις με το Φανάρι και με τις άλλες ορθόδοξες εκκλησίες.
Οι αρχιερείς μας, ως εκλέκτορες, τα ανωτέρω ουσιώδη κριτήρια οφείλουν να τα εξασφαλίσουν, αναδεικνύοντας τον πρώτον μεταξύ ίσων, απάντων τετιμημένων και αξίων ιεραρχών. Επιπλέον, ο νέος Προκαθήμενος να έχει συνεχώς κατά νουν και όραμα το τριήμερο της εξοδίου διαδικασίας Χριστοδούλου, με επίκεντρο τον λαό του Θεού και της Πατρίδος, γιατί χωρίς λαό και ποίμνιο ούτε Εκκλησία ούτε Πολιτεία υφίστανται. Ο λαός, το ποίμνιο, αυτός είναι το ύψιστο κριτήριο. Στον νέο εκλεγησόμενο Αρχιεπίσκοπο, σεμνό, ταπεινό αλλά και με όραμα και αδιάβλητο και πατέρα και φίλο του λαού, με αγάπη στις επερχόμενες γενεές, με πνεύμα δικαιοσύνης αλλά και ποιμένα και σταθερό διοικητή, ευχόμαστε «υγιαίνειν, χαίρειν και συγχαίρειν».