Πολεοδομικός σχεδιασμός και τοπική αυτοδιοίκηση
Την προσέγγιση αυτή την επέβαλε η διάχυτη δυσπιστία για τις αρμοδιότητες και την ικανότητα της τοπικής αυτοδιοίκησης αναφορικά με τον πολεοδομικό σχεδιασμό και την ενίσχυσε η στενή ερμηνεία των σχετικών διατυπώσεων του Συντάγματος με την οποία η πολεοδόμηση ανάγεται σε αντικείμενο κρατικής μέριμνας – σαν να μην είναι οι ΟΤΑ τμήμα του εν γένει διοικητικού συστήματος της Πολιτείας.
Με πρόσφατες αποφάσεις του το Συμβούλιο της Επικρατείας έκρινε ότι είναι αντισυνταγματική κάθε ανάθεση ρυθμιστικής αρμοδιότητας πολεοδομικού σχεδιασμού στους οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης, και αυτό παρά το γεγονός ότι κατά την τελευταία αναθεώρηση το 2001 θεσπίστηκε σαφώς μια τέτοια δυνατότητα. Το ανώτατο διοικητικό δικαστήριο έκρινε παραδόξως ότι ο πολεοδομικός σχεδιασμός πρέπει να γίνεται μόνο με διατάγματα που προετοιμάζει και εισηγείται το ΥΠΕΧΩΔΕ στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας.
Δεν έχουμε σκοπό να κάνουμε κριτική των αποφάσεων αυτών, παρά το γεγονός ότι υιοθέτησαν μια ερμηνευτική εκδοχή που καθιστά άνευ αντικειμένου την προαναφερθείσα συνταγματική ρύθμιση. Σημασία έχουν οι συνέπειές τους με δεδομένες τις διαδικασίες βάσει των οποίων υλοποιείται στη χώρα μας ο πολεοδομικός σχεδιασμός.
Πρόκειται για μεθόδους αδικαιολόγητα περίπλοκες και χρονοβόρες, που ταλαιπωρούν τους πολίτες, τις υπηρεσίες και πρωτίστως το περιβάλλον. Διέπονται από πλήθος διατάξεων με πολλές ατέλειες και αρκετές αγκυλώσεις, που αντί να βοηθούν στην τήρηση της νομιμότητας τελικά οδηγούν στο αντίθετο αποτέλεσμα. Παρότι η πολεοδόμηση ξεκινάει συνήθως με πρωτοβουλία της αυτοδιοίκησης -η οποία περιορίζεται στο να διατυπώνει απλώς τη γνώμη της για το περιεχόμενο των νέων όρων- ολοκληρώνεται σε επίπεδο κεντρικής διοίκησης, μετά από πολλά χρόνια και όταν οι περισσότερες από τις προτεινόμενες ρυθμίσεις έχουν καταστεί ανεπίκαιρες. Στο μεταξύ τα πιεστικά προβλήματα των τοπικών κοινωνιών σε πράσινο, σε νέους δρόμους και σε κοινωφελείς χώρους παραμένουν σε εκκρεμότητα και οι εργολάβοι εκμεταλλεύονται κάθε «παραθυράκι» ή ατέλεια της διαδικασίας για να ακυρώσουν τον σχεδιασμό στην πράξη. Το αποτέλεσμα είναι οι μεν ΟΤΑ να εμποδίζονται κατά τη λήψη μέτρων που είναι απαραίτητα για την βελτίωση της ποιότητας ζωής, οι δε πολίτες να περιμένουν καρτερικά πότε η γραφειοκρατία της κεντρικής διοίκησης θα αποφασίσει τελικά, χωρίς αυτούς και για λογαριασμό τους.
Τα επιχειρήματα που ορισμένοι προβάλλουν για να δικαιολογήσουν αυτήν την κατάσταση και συνοψίζονται στην έλλειψη ικανής τεχνογνωσίας των υπηρεσιών των δήμων και τον φόβο τυχόν αθέμιτων συναλλαγών των αιρετών με τοπικά συμφέροντα, δεν εκφράζουν παρά την ξεπερασμένη και μικρόψυχη αντίληψη για μια αυτοδιοίκηση «επαίτη», που το μόνο που μπορεί να κάνει στα σοβαρά είναι να μαζεύει τα σκουπίδια και να κατασκευάζει πεζοδρόμια. Πρόκειται για μια προσέγγιση που ατυχώς προσπαθεί να συγκρατήσει τους συσχετισμούς της εξουσίας στους διαδρόμους των υπουργείων, αγνοεί παντελώς τις εξελίξεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση και θεωρεί την αυτοδιοίκηση πολυτέλεια και όχι ουσιώδη θεσμό της δημοκρατίας.
Δεν υπονοώ βέβαια ότι ο πολεοδομικός σχεδιασμός πρέπει να καταστεί εξ ολοκλήρου αρμοδιότητα της αυτοδιοίκησης. Υπάρχουν πράγματι ευαίσθητες περιβαλλοντικά περιοχές (αρχαιολογικοί χώροι, ευπαθή οικοσυστήματα, ρέματα, δασικές εκτάσεις, περιοχές ιδιαίτερου φυσικού κάλλους) και δραστηριότητες για τις οποίες ο χωροταξικός και πολεοδομικός σχεδιασμός θα πρέπει να παραμείνει στη ρυθμιστική εξουσία της κεντρικής διοίκησης, καθώς αφορά, σε κάθε περίπτωση, ευρύτερο κύκλο πολιτών και έχει ιδιαιτερότητες υπερτοπικού χαρακτήρα
Όσοι φοβούνται, όμως, ότι η αυτοδιοίκηση δεν έχει την ικανότητα να προστατεύσει το περιβάλλον και να συμβάλει ουσιαστικά στην πολεοδομική ανάπτυξη της χώρας, δεν έχουν παρά να την εξοπλίσουν με πόρους και προσωπικό. Και όσοι εικάζουν ότι ο πολεοδομικός σχεδιασμός από τους ΟΤΑ θα καταστεί αντικείμενο συναλλαγής δεν έχουν παρά να προτείνουν θεσμούς και αυστηρά μέτρα ελέγχου της νομιμότητας των αποφάσεών τους, καθώς και πρόσθετες διαδικασίες διαφάνειας και δημοσιότητας.
Σε τελευταία ανάλυση αν ζούμε σήμερα σε ένα περιβάλλον επιβαρημένο και αν η λειτουργικότητα των οικισμών μας είναι χαμηλής ποιότητας, αυτό οφείλεται στις εκάστοτε επιλογές της κεντρικής διοίκησης.
Είναι, νομίζω, ώρα να εμπιστευθούμε περισσότερο την τοπική αυτοδιοίκηση… Είναι σε θέση να αποδείξει ότι μπορεί να βοηθήσει αποφασιστικά στο να ζήσουμε σε καλύτερες και πιο ανθρώπινες πόλεις….