Διαφθορά: Φταίνε πρωτίστως οι ταγοί, αλλά και η ιδιοτελής κοινωνία

Κάποτε πρέπει να πάψουμε να χαϊδεύουμε αφτιά και ο καθένας τίμια να αναλάβει τις ευθύνες του.

Μεγαλοϋπουργός της προηγούμενης εξουσίας κατήγγειλε τους πολλούς και πολλαπλώς πλουτίσαντες συντρόφους της. Ονόματα δεν είπε. Η «νέα διακυβέρνηση» επαγγέλθηκε μηδενική ανοχή, πλην με υπομηδενικό αποτέλεσμα.

Απλά κατά τη γνωστή ρήση του Κολοκοτρώνη οι βιολιτζήδες άλλαξαν, ο χαβάς μένει ο ίδιος.

Η Διεθνής Διαφάνεια δημοσιοποιεί μιαν ετήσια έκθεση των «Δεικτών Αντίληψης της Διαφθοράς». Είναι τα συμπεράσματα των εκτιμήσεων που προσφέρουν αναλυτές οικονομικών κινδύνων, επιχειρηματίες, πανεπιστημιακοί και λοιποί συναλλασσόμενοι με την εξουσία.

Τα φετινά ελληνικά «ευρήματα» για το ζήτημα είναι ιδιαζόντως εύγλωττα. Το κόστος της ελλαδικής διαφθοράς ξεπέρασε τα 613 εκατ. ευρώ. 1.200.000 συμπατριώτες μας συνηλλάγησαν με διαφόρων μεγεθών αντίτιμο για τη θετική και γρήγορη ικανοποίηση αιτήματός τους (Πολεοδομίες, Νομαρχίες, Δήμοι, Νοσοκομεία, Εφορίες κ.λπ.).

Πόλεμοι συμφερόντων, διαπλοκές, αλληλοεκβιασμοί, ίντριγκες, αίματα, «σπέρματα» και άλλα εκθέματα… Μεγάλοι ιεροεξεταστές της αυτοαποκαλούμενης καταγγελτικής δημοσιογραφίας θεωρούν «μικροποσό» τα 5 εκατ. ευρώ που εισέπραξαν σε μαύρες σακούλες. Φαυλεπίφαυλα αφεντικά της εγχώριας αγοράς συνεταιρίζονται με παράγοντες της εξουσίας προς απόκτηση αμοιβαίου οφέλους.

Τι είναι τελικά η διαφθορά; Κατάχρηση εξουσίας προς ίδιον όφελος. Πολύμορφη, σύνθετη και περίπλοκη βεβαίως. Όπως αναλύει η πρόεδρος της Διεθνούς Διαφάνειας H. Labelle («Καθημερινή» 13/1/08), συμπεριλαμβάνει τον «νεποτισμό ή ιδιοτελείς πολιτικές που επιτρέπουν σε εταιρείες, πολιτικούς, δημοσίους υπαλλήλους ή στελέχη επιχειρήσεων να αποφύγουν τη λογοδοσία». Τουλάχιστον στο 1 τρισ. δολάρια ετησίως εκτιμά η Παγκόσμια Τράπεζα το αλισβερίσι της διαφθοράς διεθνώς, όταν το συνολικό ΑΕΠ του πλανήτη είναι 30 τρισ. δολάρια.

Δυστυχώς και στην Ελλάδα καταντήσαμε η διαφθορά να είναι ανεκτό φαινόμενο. Εν πολλοίς αυτονόητο, αν μη και αποδεκτό. Αν εξαιρέσει κανείς τις περιπτώσεις των αποκαλούμενων «διαμεσολαβημένων σκανδάλων», δηλαδή εκείνων που με ηπιότερο ή εντονότερο τηλεοπτικό κανιβαλισμό υπερπροβάλλονται, ιδίως αν έχουν ορισμένο ροζ χρώμα, οι υπόλοιπες εκδοχές διακινούνται στο πεδίο ζήτησης και προσφοράς με αθέατους τους συμμετόχους του εγκλήματος.

Εξαιτίας του σκυλοκαβγά των «εθνικών μας ιεροεξεταστών» άνοιξε μια χαραμάδα στα άδυτα της διαπλοκής εκδοτών-πολιτικής. Οι κοινωνικές αντιδράσεις δεν είναι στην ευτυχέστερη φάση τους. Από ανύποπτο, σε σχέση με την παρούσα έξαρση του εγκληματικού φαινομένου, χρόνο, ο Μαξ Βέμπερ επεσήμαινε ότι το ιδεολόγημα περί consensus, με το οποίο σύσσωμη τάχα η κοινωνία αντιπαρατίθεται, αποτελεί ψευδαίσθηση.

Νομιμοποιητικές κατασκευές τεχνητής παραγωγής συναίνεσης εκ των άνω ονομάζει τα θεωρήματα αυτά ο Χάμπερμας. Πάντως, επειδή ορισμένοι επικαλούνται ως συστράτευση στην καταπολέμηση της διαφθοράς τη στάση του ΟΟΣΑ και της Παγκόσμιας Τράπεζας, οργανισμών που στην ουσία είναι απορρυθμιστικοί, πρέπει να πούμε ότι ο ΟΟΣΑ θέλει να προστατεύσει μόνον την επιχειρηματικότητα ως προς την ισότητα των όρων ανταγωνισμού. Όχι να καταπολεμήσει τη διαφθορά ως απαξιωτικό φαινόμενο. Από τη μεριά της, η Παγκόσμια Τράπεζα προτείνει ως πανάκεια τον άκρατο φιλελευθερισμό και την περαιτέρω συρρίκνωση του κράτους, δηλαδή προβάλλει αιτήματα του υπερεθνικού κεφαλαίου για να καταστεί αυτό ακόμη πιο ασύδοτο.

Η παρακμή του δημόσιου χώρου, δηλαδή η διαρκής αποδυνάμωση του άλλοτε προστατευτικού και ταυτόχρονα ρυθμιστικού κράτους, εκφράζει και την αδυναμία του να επιβάλει κυρώσεις.

Φυσικά, η κυριαρχία της ατιμωρησίας πολλαπλασιάζει τη διαφθορά. Όταν στο παρελθόν ο Τύπος ήταν ακριβοδίκαιος κέρβερος, οι αδικοπραγούντες υπελόγιζαν στον κοινωνικό του έλεγχο και ο ρόλος του ήταν εγκληματοπροληπτικός. Σήμερα όλο και σπανιότερα τα ΜΜΕ θέλουν να είναι θεματοφύλακες της δημόσιας αρετής. Τα δρώμενα αυτών των ημερών ομιλούν αφʼ εαυτών.

Το πολιτικοκοινωνικό μας σύστημα αποδείχθηκε διάτρητο. Μπάζει από παντού. Αρκεί μια απόπειρα αυτοκτονίας με τις παραμέτρους της να το κλονίσει συθέμελα. Ο πολίτης αγωνιά να δει αν και κατά πόσον θα λειτουργήσουν, κατασταλτικά πλέον, οι ελεγκτικοί μηχανισμοί. Ο Έλληνας αηδιασμένος από τα τεκταινόμενα αισθάνεται περισσότερο ανασφαλής παρά ποτέ.

Πρέπει να υπάρξουν αποτελεσματικές εναλλακτικές στρατηγικές καταπολέμησης της διαφθοράς. Για να αντιμετωπισθεί η διαφθορά πρωτίστως οφείλει να λειτουργήσει το κράτος. Τα εξωθεσμικά κέντρα, που υποκαθιστούν τους θεσμούς, αγκυλώνουν τον κρατικό μηχανισμό. Τα ραγισμένα οράματα για επανίδρυση πρέπει να πάνε στη χωματερή. Η δημόσια διοίκηση εξακολουθεί επί έτη να είναι ο μέγας ασθενής. Όσο δεν ανταποκρίνεται στις ανάγκες της κοινωνίας η διοίκηση τόσο θα πολλαπλασιάζονται τα σκάνδαλα με την έννοια των συμπτωμάτων κακοδιοίκησης και διαφθοράς.

Διάφοροι ηγετίσκοι, προερχόμενοι συνήθως από το τέλειο τίποτα, όταν ξαφνικά αποκτούν απόλυτη εξουσία, είναι τα πιο ευάλωτα άτομα στο παιχνίδι της διαφθοράς.

Σοφά ο Αριστοτέλης συμβούλευε («Πολιτικά», Ε, 7, 1,308Β,12) να μη μεγαλώνει υπερβολικά η δύναμη κανενός «αλλά μάλλον πειράσθαι μικράς και πολυχρονίους διδόναι τας τιμάς ή ταχύ μεγάλας». Τα αξιώματα, δηλαδή, να έχουν μικρή δικαιοδοσία και μεγάλη διάρκεια ή μεγάλη δικαιοδοσία και μικρή διάρκεια. Και αυτό γιατί η απόλυτη εξουσία (δια)φθείρει απόλυτα. «Διαφθείρονται γαρ και φέρειν ου παντός ανδρός ευτυχίαν». Δεν έχει, δηλαδή, ο καθένας τη δύναμη να μην το πάρει επάνω του, όταν ευτυχήσει να έχει εξουσία.

Τη μορφωτική λειτουργία την έχουν de facto αποποιηθεί από καιρό η οικογένεια και το σχολείο, αδρανείς και απρόθυμοι και οι δύο να πραγματώσουν τους ρόλους τους. Τα ηλεκτρονικά ΜΜΕ υποκαθίστανται δυναμικά, αλλά, φευ, παραμορφωτικά στον ρόλο της παιδείας.

Αναξιοκρατία, κομματικοκρατία, αριβισμός, γραφειοκρατία είναι κυρίαρχες καταστάσεις. Διαποτίζουν και τις νεανικές ψυχές. Ύψιστο διαχεόμενο ιδεώδες το κέρδος. Το εύκολο και μεγάλο κέρδος. Πώς θα χτυπήσεις τη διαφθορά, αν δεν χτυπήσεις τη ρίζα του κακού, δηλαδή την καταρράκωση των διαχρονικών αξιών; Αν δεν εμπνεύσεις σεβασμό και οικείωση στην τιμή, την αξιοπρέπεια, το φιλότιμο;

Το εκπαιδευτικό σύστημα πρέπει να καλλιεργήσει απέχθεια στη διαφθορά, που δεν είναι ζήτημα, αλλά πρόβλημα κοινωνικό, πολιτικό, ηθικό. Φτάσαμε στην επικράτηση μιας αντίληψης όπου η προσφυγή σε εξωθεσμικές πρακτικές, κυρίως στη διαφθορά, θεωρείται κανόνας και όχι εξαίρεση (Κλ. Κουτσούκης στο «Διαφθορά και σκάνδαλα στη Δημόσια Διοίκηση και την πολιτική», σ. 105 ένθ. ανωτ.). Η ενδημική φθορά των συνειδήσεων οδηγεί στη μετάλλαξη της κοινωνίας σε «ιδιοτελή κοινωνία».

Οι υγιείς συνειδήσεις του τόπου χρωστούν να εξεγερθούν ενάντια στο κακό. Τώρα. Το κακό δεν είναι ούτε εξυπνότερο ούτε ισχυρότερο. Να αντιδράσουμε τώρα!