O Βαρώτσος είναι εδώ
Ήταν μια εντυπωσιακή επανεμφάνιση που δημοσιοποίησε μια μεγάλη επιτυχία του ΒΑΝ. Οι σταθμοί της Πάτρας και του Πύργου είχαν ήδη από τις 23 Νοεμβρίου καταγράψει ηλεκτρικά σήματα σεισμικής δραστηριότητας, εντοπίζοντάς την αρχικά σε μια ζώνη που εκτεινόταν από τη Ζάκυνθο μέχρι και τις ανατολικές ακτές της Αρκαδίας. Τα καταγραφέντα στοιχεία είχαν σταλεί στη βάση δεδομένων του Πανεπιστήμιου Cornell των ΗΠΑ, στην ηλεκτρονική διεύθυνση www.arxiv.org, όπου οι σεισμολόγοι καταθέτουν κάθε νέα έρευνα και πρόοδο της επιστήμης τους. Φυσικά εστάλη και σε άλλα επιστημονικά φόρουμ – η παλιά μέθοδος των τηλεγραφημάτων σε διάφορους φορείς έχει πλέον εγκαταλειφθεί. Επομένως οι έλληνες σεισμολόγοι γνώριζαν την πρόβλεψη, η δε Πολιτεία όφειλε να γνωρίζει.
Το πρώτο πράγμα άλλωστε που κάνει κάθε μέρα ένας σεισμολόγος που παρακολουθεί τις εξελίξεις στην επιστήμη του είναι να μπει στο αρχείο αυτό του Πανεπιστημίου Cornell, όπως τόνισε ο καθηγητής Βαρώτσος, ο οποίος όμως δεν θέλησε να δώσει συνέχεια στο θέμα που, όπως καταλαβαίνετε, δημιουργείται. Είναι φανερό ότι είναι πλέον σοφότερος στις σχέσεις του με τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και σε σχετική ερώτηση αναγνώρισε ως λάθος του την υπερβολική έκθεση στα φώτα της δημοσιότητας.
Μεταγενέστερα σήματα (22 Δεκεμβρίου, 5 Ιανουαρίου) καθιστούσαν την πρόβλεψη ακριβέστερη, αλλά και στην περίπτωση που δεν εντοπίζεται επακριβώς το επίκεντρο (η απόκλιση ήταν 40-50 χλμ.), αυτό δεν έχει ιδιαίτερη πρακτική σημασία. Όπως τόνισε ο καθηγητής Βαρώτσος, «Πρέπει να διευκρινίσουμε ότι το επίκεντρο είναι ένα ιδεατό σημείο που απλά και μόνο υποδεικνύει από πού θα ξεκινήσει η θραύση μέσα στη γη, η οποία σε ελαχιστότατο χρόνο εκτείνεται σε αρκετά μεγάλο μήκος. Αυτό που ενδιαφέρει πρακτικά είναι η συνολική ζώνη που διαρρηγνύεται (η οποία άλλωστε, σύμφωνα με τη Φυσική του φαινομένου, εκπέμπει το προειδοποιητικό σήμα) και όχι από ποιο ακριβώς σημείο θα ξεκινήσει το σπάσιμο. Όσο πιο μεγάλο είναι το μέγεθος ενός σεισμού τόσο μεγαλύτερη είναι η ζώνη που τελικά διαρρηγνύεται. Για παράδειγμα, για σεισμό με μέγεθος 8, η ζώνη έχει μήκος περίπου 200 χιλιόμετρα και βέβαια οι καταστροφές εκτείνονται σε ακόμα μεγαλύτερες αποστάσεις (π.χ. στον σεισμό 8,1 του Μεξικού το 1985, με περίπου 10.000 νεκρούς, το επίκεντρο ήταν σε απόσταση 300 – 500 χιλιόμετρα από την πόλη αυτή). Σε μικρότερους σεισμούς, 6,5 – 7,5, το μήκος της ζώνης διάρρηξης είναι περίπου 40 – 100 χιλιόμετρα και βεβαίως καταστροφές σημειώνονται σε ακόμη μεγαλύτερες αποστάσεις. Ας θυμηθούμε δύο παραδείγματα από την Ελλάδα: Στον σεισμό 6,7 της 24ης Φεβρουαρίου 1981 με επίκεντρο τις Αλκυονίδες, είχαμε καταστροφές και σε περιοχές των Αθηνών, δηλαδή σε απόσταση 60 – 80 χιλιομέτρων. Στον σεισμό 6,5 της 8ης Μαρτίου 1957 με «επίκεντρο» τη δυτική ακτή του Παγασητικού, μόνο οι μισές ζημιές ήταν στον νομό Μαγνησίας και οι υπόλοιπες μισές σε γειτονικούς νομούς».
Επί μακρόν, σιωπούσε ο καθηγητής που με το επιστημονικό του έργο έχει προκαλέσει εντάσεις, πάθη, αντιπαλότητες που έχουν συνταράξει το πανελλήνιο.
Το ΒΑΝ όμως λειτουργούσε, οι καταγραφές και οι προβλέψεις στέλνονταν εγκαίρως στα επιστημονικά φόρουμ.
Και μπορεί στην πατρίδα του ο Βαρώτσος να αντιμετωπίζει σιωπή και εχθρότητα, διεθνώς όμως το έργο του αναγνωρίζεται, στην Ιαπωνία το έχουν αγκαλιάσει -στη βόρεια Ιαπωνία το ΒΑΝ έχει σημειώσει μεγάλες επιτυχίες- και σημαντικές ανασκοπήσεις της επιστημονικής δραστηριότητας στον τομέα της σεισμολογίας ξεκινούν με ό,τι νεώτερο έχει πετύχει ο Παναγιώτης Βαρώτσος στη βελτίωση της μεθόδου του.
Να αναφέρουμε ότι σε μια ανακοίνωση που δημοσιεύτηκε στο «Applied Physics Letters» το 2007, ο Βαρώτσος μιλάει για έναν νέο τύπο σήματος που μπορεί να δώσει προειδοποίηση για επικείμενο σεισμό.
Σε αντίθεση με τα σεισμικά ηλεκτρικά σήματα (Seismic Electrical Signals – SES), που χρησιμοποιούν, λόγου χάρη, οι σταθμοί Πάτρας και Πύργου, αυτός ο δεύτερος τύπος σήματος έχει τη μορφή ηλεκτρικών και μαγνητικών παλμών που προκαλούνται μέσα σε λίγα λεπτά από την έναρξη μιας σεισμικής δραστηριότητας. Τα σήματα αυτά δεν επιτρέπουν αληθινή πρόβλεψη σεισμού, μπορούν όμως να είναι χρήσιμα στην ανάπτυξη συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης πραγματικού χρόνου.
Στη διάλεξή του ο Παναγιώτης Βαρώτσος παρουσίασε στους φοιτητές του την εργασία που είχε καταθέσει στις 23 Νοεμβρίου 2007 στη βάση δεδομένων του Cornell (Π. Βαρώτσος, Ν. Σαρλής, Κ. Σκορδάς). Και επεσήμανε επανειλημμένως ότι στους σταθμούς Πάτρας και Πύργου λείπουν τα μαγνητόμετρα που θα μπορούσαν προφανώς να μετρούν και το μαγνητικό σήμα.
Η δημοσιοποίηση πάντως της τελευταίας αυτής πρόβλεψης του ΒΑΝ κρίνεται επιβεβλημένη γιατί η σεισμολογία δεν είναι μια επιστήμη με ακαδημαϊκό ενδιαφέρον. Ο ερευνητής επωμίζεται την αγωνία των συνανθρώπων του. Και αυτή η ευαισθησία και η συγκίνηση ήταν ολοφάνερες στη διάρκεια της διάλεξης του Παναγιώτη Βαρώτσου και ιδιαίτερα προς το τέλος της, όπου, έχοντας γευτεί ο ίδιος την πίκρα της απόρριψης, απηύθυνε στους φοιτητές του την ουσιαστική παραίνεση: «κακόν το αποτυγχάνειν, χείριστον το μη επιχειρείν». Και έδωσε με τον τρόπο του την απάντηση σε όσα ερωτήματα μπορεί να προκάλεσε η μακρόχρονη σιωπή του αλλά και στον θόρυβο που σίγουρα θα ξεσηκώσει πάλι η παρουσία του. Παρέθεσε ένα απόσπασμα όσων είχε πει κατά τη βράβευσή του από το Ίδρυμα Ωνάση: «Κάθε φορά που προλέγουμε καταστροφικό σεισμό, αισθανόμαστε σαν τον μάντη Κάλχα, για να αναφερθώ και πάλι στην αρχαιότητα, όταν άκουγε τον Αγαμέμνονα να του λέει “Κακομηνυτή! Πρόσχαρο ποτέ δεν μου ʼπες λόγο. Πάντα αγαπάει δυσάρεστα να προφητεύει ο νους σου, κι ένα καλό μήτʼ έκανες μήτʼ είπες στη ζωή σου!”
Όμως, όπως ο Κάλχας, έτσι κι εμείς, ούτε επιχαίρουμε για την πρόγνωση του κακού ούτε καταγινόμαστε μʼ αυτήν κινούμενοι από κάποια νοσηρή περιέργεια. Δυστυχώς, οι σεισμοί, όπως και πολλά άλλα καταστρεπτικά φυσικά φαινόμενα, είναι μια οδυνηρή πραγματικότης. Εμείς, ως επιστήμονες, είμαστε ταγμένοι να μην την αγνοούμε. Προτιμούμε να τη γνωρίζουμε και πιστεύουμε ότι αργά ή γρήγορα η κοινωνία μας θα προσαρμοστεί στην αντίληψη ότι η γνώση της επιστημονικής αλήθειας είναι χρησιμότερη από την άγνοιά της. Με τη γνώση γίνεται δυνατός τουλάχιστον ο περιορισμός των καταστρεπτικών συνεπειών».
Επισημαίνουμε ακόμη ότι σε ερώτηση αν θα παρευρεθεί σε συνέδριο σεισμολογίας που θα γίνει σε λίγες μέρες στη Νέα Υόρκη, απάντησε ότι δεν θα πάει παρότι έχει κληθεί γιατί πρέπει να αναβαθμιστούν οι σταθμοί Πάτρας και Πύργου και να προστεθούν μαγνητόμετρα. Αν αυτό σημαίνει κάτι για τους ανησυχούντες…