Ιστορικές αποκαλύψεις «made in USA» σε ύποπτο χρόνο για το Κυπριακό…
Τις συμβιβαστικές προτάσεις του Κωνσταντίνου Καραμανλή για το Κυπριακό, όπως αυτές καταγράφονται σε αποχαρακτηρισμένα έγγραφα υπηρεσιών της Ουάσινγκτον που καλύπτουν την περίοδο 1973-1976, έδωσε πριν από λίγες εβδομάδες στη δημοσιότητα το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, σε χρόνο όχι ανύποπτο πολιτικά, καθώς αμέσως μετά τις προεδρικές εκλογές στην Κύπρο αναμένονται νέες πρωτοβουλίες για το Κυπριακό.
Ο πολυσέλιδος τόμος (898 σελίδες), που μπορεί να βρεθεί στην ιστοσελίδα του αμερικανικού υπουργείου Εξωτερικών (στη διεύθυνση: http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/nixon/xxx/index.htm) έχει θέμα τις σχέσεις των ΗΠΑ με την Ελλάδα, την Κύπρο και την Τουρκία την περίοδο 1973-1976, όπως σκιαγραφούνται μέσα από μέχρι πρότινος απόρρητα έγγραφα αμερικανικών υπηρεσιών, που έχουν πλέον αποχαρακτηρισθεί μετά την παρέλευση 30ετίας. Την έκδοση, που εντάσσεται στο ευρύτερο έργο των ιστορικών του Στέιτ Ντιπάρτμεντ με θέμα τις διεθνείς σχέσεις των ΗΠΑ την περίοδο 1969-1976, έχουν επιμεληθεί οι ιστορικοί Λόρι βαν Χουκ και Έντουαρντ Κίφερ.
Σε ένα από τα πιο ενδιαφέροντα, με πολιτικούς και όχι μόνο ιστορικούς όρους, έγγραφα που περιλαμβάνει ο τόμος, καταγράφονται τα πρακτικά της ελληνοαμερικανικής συνάντησης κορυφής στο Ελσίνκι, στις 30 Ιουλίου 1975. Στη συνάντηση μετείχαν, εκτός των δύο ηγετών (Καραμανλής, Φορντ) οι υπουργοί Εξωτερικών (Κίσινγκερ και Μπίτσιος), ο τότε γραμματέας του υπουργικού συμβουλίου κ. Πέτρος Μολυβιάτης και ο υφυπουργός Εξωτερικών Άρθουρ Χάρτμαν, αρμόδιος της Ουάσινγκτον για Ευρωπαϊκά Θέματα. Στις σχεδόν δέκα σελίδες αυτών των πρακτικών, είναι διάχυτη η αγωνία των Αμερικανών για το εμπάργκο στις πωλήσεις όπλων στην Τουρκία, που το είχε επιβάλει το Κογκρέσο παρά τις προσωπικές προσπάθειες του προέδρου Φορντ για την άρση του. Λίγες ημέρες πριν από τη συνάντηση στο Ελσίνκι, η Άγκυρα είχε αναστείλει μάλιστα τη λειτουργία των 27 αμερικανικών βάσεων στα εδάφη της, προκαλώντας ισχυρούς «πονοκεφάλους» στην Ουάσινγκτον.
Στη συζήτηση, Φορντ και Κίσινγκερ ασκούν πίεση στον Καραμανλή να ασκήσει την επιρροή του στο ελληνοαμερικανικό λόμπι, για να ανοίξει ο δρόμος για την άρση του εμπάργκο από το Κογκρέσο. Ο Καραμανλής από την πλευρά του ξεκαθαρίζει ότι δεν είναι δική του δουλειά να υποδείξει πώς θα χειρισθεί η Ουάσινγκτον τις σχέσεις της με την Τουρκία, αλλά σε κάθε περίπτωση αυτές συνδέονται αναπόφευκτα με το Κυπριακό. Και στο σημείο αυτό, ο έλληνας ηγέτης καταθέτει τη δική του πρόταση για το πλαίσιο μιας συμβιβαστικής λύσης στην Κύπρο, που θα μπορούσε τότε να υποστηριχθεί από την Αθήνα. Ένα πλαίσιο που παραπέμπει σαφώς σε μια συνομοσπονδιακή λύση με υποβαθμισμένη κεντρική κυβέρνηση, με αντάλλαγμα σημαντικές εδαφικές παραχωρήσεις από την Τουρκία:
«Καραμανλής: Έχω την εντύπωση ότι αυτή η κατάσταση (σ.σ.: εννοεί το Κυπριακό και τις διαπραγματεύσεις για τη διευθέτησή του) δεν έχει τύχει ορθών χειρισμών. Όλοι ξέρουμε πώς να καταλήξουμε σε λύση γι’ αυτό το μικρό πρόβλημα και λύση υπάρχει -δεν είναι σαν τη Μέση Ανατολή- αλλά σε κάθε περίπτωση αν μια λύση εξευρεθεί όλοι οι κίνδυνοι αυτόματα θα εξαφανισθούν. Στο κάτω-κάτω είναι ένα μάλλον μικρό πρόβλημα. Έχω υιοθετήσει μια θέση. Είμαι έτοιμος να ικανοποιήσω τουρκικές απαιτήσεις. Έχω αποδεχθεί μια γεωγραφική ομοσπονδία. Είμαι έτοιμος να αποδεχθώ και τις δύο ζώνες, αλλά με τον όρο ότι αρκετά εδάφη θα επιστραφούν, ώστε τα εδάφη τους (σ.σ.: των Τούρκων) να είναι χονδρικά ισοδύναμα ή να έχουν κάποια αντιστοιχία με το ποσοστό του πληθυσμού τους. Μπορεί να είναι 1, ή 2 ή 3% πάνω από το ποσοστό τους. Αυτό θα διευκολύνει την επιστροφή προσφύγων. Είμαι διατεθειμένος να δώσω στους Τούρκους όποιες ομοσπονδιακές εξουσίες θέλουν. Μπορώ τώρα να επιβάλω μια τέτοια λύση. Είμαι αρκετά ισχυρός στην Αθήνα και μπορώ να ελέγξω τον Μακάριο. Υπουργός Εξωτερικών (σ.σ.: Κίσινγκερ): Αν μπορείτε, τότε είστε ο μόνος.
Καραμανλής: Εάν οι Τούρκοι δεν κινηθούν τώρα, σε μερικούς μήνες μπορεί να είναι αδύνατο. Πρέπει να πείσετε τους Τούρκους».
Συνεκμετάλλευση στο Αιγαίο!
Από τα έγγραφα του ίδιου τόμου, γίνεται σαφές ότι στους κύκλους του ΝΑΤΟ αντιμετωπιζόταν εξαρχής ως ιδανική λύση για το Αιγαίο η συνεκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου, που έχει γίνει και πάλι επίκαιρη στο διπλωματικό παρασκήνιο την τελευταία διετία, μετά την επίσκεψη κορυφαίου στελέχους της Shell στην Αθήνα, ο οποίος πρότεινε σε κυβερνητικά στελέχη να θέσει ο όμιλός του τη συνεκμετάλλευση των κοιτασμάτων υπό την αιγίδα του και, εφόσον συμφωνούσε η ελληνική κυβέρνηση, να κινηθεί για να συναφθεί σχετική συμφωνία με την Άγκυρα.
Σε έγγραφο των υπηρεσιών πληροφοριών με ημερομηνία 18 Απριλίου 1974, σημειώνεται ότι «η πρόσφατη ανακάλυψη πετρελαίου (σ.σ.: τον Ιανουάριο του 1974) σε μια μη αμφισβητούμενη περιοχή στο νησί της Θάσου, που δείχνει ότι το Αιγαίο μπορεί να κρύβει πλούσια αποθέματα, έχει καταστήσει τις ελληνοτουρκικές σχέσεις δυνάμει εκρηκτικές».
Ο τότε γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ Τζόζεφ Λουνς αποκαλύπτεται μάλιστα ότι συγκάλεσε στις 4 Ιουλίου 1974, λίγες ημέρες πριν καταρρεύσει η χούντα Ιωαννίδη, σύσκεψη με τη συμμετοχή έξι μονίμων αντιπροσώπων (από τις ΗΠΑ, τη Βρετανία, τη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ιταλία και το Βέλγιο) στην οποία πρότεινε να προσφέρει ο ίδιος τις καλές υπηρεσίες του για τη διευθέτηση των ελληνοτουρκικών διαφορών, στη βάση μιας πρότασης συνεκμετάλλευσης του πετρελαίου η οποία θεωρούσε ότι θα εκτόνωνε τις διμερείς εντάσεις μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας.
Στο σχετικό τηλεγράφημα προς την Ουάσινγκτον, που υπογράφεται από τον Ντόναλντ Ράμσφελντ, τότε μόνιμο αντιπρόσωπο στο ΝΑΤΟ, σημειώνεται ότι ο Λουνς έβλεπε ως πρώτη προτεραιότητα τον συμβιβασμό για τα πετρέλαια, πριν καν συζητηθεί οποιαδήποτε άλλη διμερής διαφορά ή το Κυπριακό. Η πρότασή του, μάλιστα, ήταν να συσταθούν κοινές εταιρείες εκμετάλλευσης του πετρελαίου από Ελλάδα και Τουρκία, χωρίς να συζητηθεί προηγουμένως η επίλυση των διαφορών των δύο πλευρών για το καθεστώς του Αιγαίου. Η πρωτοβουλία Λουνς δεν είχε βέβαια καμία τύχη τότε, ενώ σε μεταγενέστερα έγγραφα ο Κίσινγκερ εμφανίζεται να δηλώνει σε συνομιλητές του, με μια δόση απογοήτευσης, ότι οι Έλληνες ποτέ δεν θα συμφωνήσουν στη συνεκμετάλλευση…