Μια φορά και έναν καιρό
Έτσι πριν από 60 ακριβώς χρόνια, στο φύλλο της 1ης Ιανουαρίου 1948, είχε σε ένα οκτασέλιδο μικρού σχήματος, όπως περίπου οι σημερινές «ταμπλόιντ», αναδρομές στα συμβάντα του παρελθόντος έτους. Και τα συμβάντα δεν αφορούσαν μόνο τα πολιτικά και οικονομικά θέματα που καταλάμβαναν τον περισσότερο χώρο, αλλά είχε και αναφορές στη λογοτεχνία, τη μουσική, τον κινηματογράφο, την εκπαίδευση και άλλα. Συνετάσσετο δε, σύμφωνα με δήλωση της εφημερίδας, από ολόκληρο το μόνιμο συντακτικό επιτελείο της και εχαρακτηρίζετο «ειδικόν τεύχος».
Για τους μη γνωρίζοντες, η «Ελευθερία» ξεκίνησε στην κατοχή σαν «παράνομος Τύπος» για να καταλάβει μετά την απελευθέρωση δεσπόζουσα θέση μεταξύ των εφημερίδων της εποχής και να τερματίσει τη ζωή της με το κεφάλι ψηλά την αυγή της 21ης Απριλίου 1967. Ιδρυτής και ψυχή της ήταν ο αείμνηστος ευπατρίδης Πάνος Κόκκας, που πέθανε στα χρόνια της δικτατορίας αυτοεξόριστος και έτσι δεν επήλθε με τη μεταπολίτευση η «νεκρανάστασή» της. Κύριο γνώρισμα της «Ελευθερίας» από την πρώτη μέρα της κυκλοφορίας της ήταν η δήλωση δίπλα στον τίτλο της: «Η Ελλάς είναι δημοκρατική». Δήλωση που την κατέτασσε αυτομάτως στην κατηγορία των… συνοδοιπόρων!
Επ’ ευκαιρία του καινούργιου χρόνου και με το «κονιορτοβριθές» από τον χρόνο τεύχος της «Ελευθερίας» με ημερομηνία 1η Ιανουαρίου 1948 στο χέρι, κάνουμε μια βουτιά στο παρελθόν, εξήντα ολόκληρα χρόνια από τότε.
Στις πρώτες λέξεις της πρώτης στήλης, της πρώτης σελίδας, ανασκοπώντας τα γεγονότα, έγραφε:
«Το έτος 1947 θα μείνει γνωστόν ως το έτος του σχεδίου Μάρσαλ. Γενικώτερον το 1947 υπήρξεν το έτος κατά το οποίον, έπειτα από την συνεργασίαν των διαρκούντως του πολέμου εναντίον του κοινού εχθρού, του Χιτλερισμού, αι δυτικαί δημοκρατίαι και ο κομμουνισμός, διεπίστωσαν τας ιδεολογικάς και πολιτικάς διαφοράς των και ήρχισαν μεταξύ των αυτά που ο κ. Μπαρούχ πρώτος και ο κ. Λίκμαν κατόπιν ωνόμασαν “ψυχρόν πόλεμον” δηλαδή έναν αγώνα επικρατήσεως με όλα τα μέσα, εκτός από τα όπλα».
Έχουμε και λέμε λοιπόν πως ο μη… πόλεμος μεταξύ ανατολικών και δυτικών τότε απέκτησε το επίσημό του όνομα που μας ταλαιπώρησε και μας ταλαιπωρεί μέχρι τις ημέρες μας. Το εύηχο… «Ψυχρός πόλεμος».
Παράλληλα, για να μην ξεχνιόμαστε, σημειώνουμε πως στις 16 Φεβρουαρίου του έτους εκείνου έγινε στη Λευκωσία μεγάλο συλλαλητήριο με αίτημα την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα.
Δύο υπήρξαν, κατά την εφημερίδα, τα κύρια συμβάντα του 1947. Η προσπάθεια των ΗΠΑ ν’ ανακόψουν την επέκταση του κομμουνισμού σε περιοχές όπου θα κινδύνευαν τα αμερικανικά συμφέροντα, όπως τα πετρέλαια της Μέσης Ανατολής, η αγορά της Κίνας και το οικονομικό καθεστώς της Δυτικής Ευρώπης, και η σοβιετική αντεπίθεση κατά της αμερικανικής επιρροής σε περιοχές απ’ όπου μπορούσαν να κινδυνεύσουν σοβαρά τα ρωσικά συμφέροντα (πετρέλαια Καυκάσου και Ρουμανίας και το επιβληθέν κομμουνιστικό καθεστώς στη Μαντζουρία και την ανατολική Ευρώπη).
Και συμπεραίνει η εφημερίδα: «Γύρω από τα δύο αυτά κύρια συμβάντα, είναι δυνατόν να συγκεντρωθούν όλα τα γεγονότα, όλαι αι ενέργειαι, όλαι αι εξελίξεις του 1947». Με αυτά κι αυτά μέσα στον χρόνο γεννήθηκαν το σχέδιο Μάρσαλ για την οικονομική ανόρθωση της Ευρώπης και το Δόγμα Τρούμαν για την «αναχαίτιση του κομμουνισμού, όπου τούτο ήτο δυνατόν». Την ίδια εποχή η Σοβιετική Ένωση αντέδρασε με τη συσπείρωση των «δορυφόρων» της και την ίδρυση της Κομινφόρμ. Καθοριστικό έτος ήταν το 1947 παγκοσμίως. Στην Ευρώπη δημιουργήθηκε το «παραπέτασμα», η Αίγυπτος και η Ινδία αποκτούν την ανεξαρτησία τους, η Παλαιστίνη χωρίζεται στα δύο και η Κίνα σπαράσσεται από εμφύλιο. Τέλος η Ελλάδα ανακτά επισήμως τα Δωδεκάνησα των «οποίων η Ιταλία είχεν παραιτηθεί προ της λήξεως ακόμη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου». Και όσον αφορά τα εσωτερικά μας, οι μάχες μεταξύ στρατού και ανταρτών παίρνουν τη μορφή κανονικού πολέμου, με αποτέλεσμα την 27η Δεκεμβρίου με αναγκαστικό νόμο να «διαλυθούν το ΚΚΕ και το ΕΑΜ».
Ας δούμε επί «τροχάδην» και τα άλλα γεγονότα του 1947, χωρίς να κατηγορηθούμε πως «εδώ ο κόσμος καίγεται»…
Στη μεν λογοτεχνία, το έτος που πέρασε παρουσιάζει κατά την «Ελευθερία» «μιαν Ελλάδα παλλομένην από πνευματικάς ανησυχίας». Ο αριθμός των εκδόσεων συνιστά αντινομία για τα οικονομικά του τόπου. Έργα του Σικελιανού, του Κ. Αμάντου, Παν. Κανελλόπουλου, του Ε.Π. Παπανούτσου, τα πεζογραφήματα των Θ. Πετσάλη, Ουράνη, Λουκή Ακρίτα, η τρίτη έκδοση της «Ανθολογίας» του Ηρ. Αποστολίδη και πολλών άλλων κάνουν «περιττή κάθε προσφυγή σε λεπτομερείς στατιστικάς»! Αντιθέτως το θέατρο, κατά τα γραφόμενα, «μαστίζεται από οξεία κρίση» και οι 6 ελεύθεροι θίασοι της περιόδου 1935-1946, περιορίσθηκαν σε τέσσερις, η δε ελληνική δραματουργία χαρακτηρίζεται αποκαρδιωτική… Στον τομέα της «Μουσικής» τα πράγματα είναι μάλλον καλύτερα, διότι η εφημερίδα κάνει «εύφημο μνεία» στο ρεσιτάλ της πιανίστριας κ. Τζίνας Μπαχάουερ, στον κ. Γ. Θέμελη και στις σονάτες των κ. Θ. Καρυωτάκη, Γ. Καζάσογλου και άλλων. Η εκπαίδευσις τέλος κατά το λήξαν έτος «ελειτούργησε με κάπως ομαλώτερον ρυθμόν. Κανονική υπήρξεν η λειτουργία των ανωτάτων σχολών, με υπολογιζομένους από 12 έως 14 χιλιάδες τους παρακολουθούντας φοιτητάς». Περίπου 2.000 εξ αυτών έχουν κληθεί υπό τα όπλα.
Πλούσια ήταν τα γεγονότα της μακρινής εκείνης εποχής, που αν… επιβίωνες, δεν υπήρχε περίπτωση να πλήξεις! Λέμε αν…