Αλέξανδρος Παπαναστασίου
Θα σταθεί όμως με λίγες γραμμές στις μεγάλες τομές που, με την πίστη του στη γνήσια δημοκρατική μορφή του πολιτεύματος, αλλά και με τον απόλυτο σεβασμό του στη λαϊκή κυριαρχία, επέφερε στον δημόσιο βίο της χώρας.
Απεκλήθη Πατέρας της Δημοκρατίας, γιατί ήταν εκείνος που, ως πρωθυπουργός, με το ψήφισμα της Βουλής την 24η Μαρτίου 1924, εκήρυξε έκπτωτη τη δυναστεία των Γλίξμπουργκ και καθιέρωσε τη Δημοκρατία δημεύοντας, ταυτόχρονα, την περιουσία της δυναστείας. Υπήρξε, επίσης, ο πρώτος ο οποίος διέκρινε την αναγκαιότητα μιας βαλκανικής συνεργασίας, την οποία προώθησε σημαντικά. Όμως, ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου είναι εκείνος ο οποίος εμπλούτισε το κοινωνικό και πολιτικό περιεχόμενο της Δημοκρατίας. Το πρώτο με τις βαθύτατες κοινωνικές του ιδέες, τις οποίες υπηρέτησε και εκλαΐκευσε με πάθος, ως γνήσιος σοσιαλιστής, και το δεύτερο με τους αγώνες του για τη γνήσια και ανόθευτη έκφραση της λαϊκής βούλησης μέσα από το άδολο σύστημα της απλής αναλογικής. Ιδού τι έλεγε ο μεγάλος σοσιαλιστής Αλέξανδρος Παπαναστασίου σε ομιλία του τον Νοέμβριο του 1921: «Όπως είναι αδύνατον να νοηθή κοινοβουλευτικόν πολίτευμα χωρίς ελευθερίαν σκέψεως, τύπου και δημοσίου πολιτικού ελέγχου, καθ’ όμοιον τρόπον και εις μεγαλύτερον βαθμόν αποτελεί τραγέλαφον η ύπαρξις τοιούτου πολιτεύματος χωρίς αναλογικόν εκλογικόν σύστημα. Ιδού γιατί δεν ημπορούμεν να εννοήσωμεν την Ελληνικήν Δημοκρατίαν, την οποίαν αντιλαμβανόμεθα επίσης ως μίαν σιδηράν ανάγκην, χωρίς την καθιέρωσιν ενός συνεπούς αναλογικού εκλογικού συστήματος».
Σήμερα κυριαρχεί το όχι και τόσο δημοκρατικό «δόγμα» της κυβερνητικής αυτοδυναμίας.
Όμως, το επιχείρημα των «αυτοδύναμων κυβερνήσεων» δεν είναι αρκετό να αναιρέσει τη βασική δημοκρατική αρχή που θέλει πάνω από όλα ανόθευτη και αφαλκίδευτη την έκφραση της λαϊκής βούλησης και την ακριβή καταγραφή και αποτύπωσή της. Και είναι σαφές πως όταν υπάρξει σύγκλιση θέσεων πάνω στις οποίες μπορούν, προεκλογικά, να θεμελιωθούν προγραμματικές συμφωνίες, τότε εξαλείφονται ή τουλάχιστον περιορίζονται οι λόγοι ενδεχόμενης κυβερνητικής αστάθειας. Γιατί συμφωνίες που επικυρώνει ο λαός είναι δύσκολο να διαρραγούν. Και ήταν ευεργετική στον ισχύοντα εκλογικό νόμο η διάταξη που διευκολύνει συγγενή ιδεολογικά κόμματα σε εκλογική σύμπραξη, για την οποία γίνεται η ανεπίτρεπτη σκέψη να καταργηθεί.
Εξάλλου, η κυβερνητική αυτοδυναμία δεν είναι άκαμπτη αρχή, χάριν της οποίας μπορούν να υποχωρούν υπέρτερες δημοκρατικές αξίες.
Πρόσθετο ακόμα επιχείρημα που θα μπορούσε να προβάλει κανείς είναι ότι οι κυβερνήσεις συμμαχικού χαρακτήρα ευνοούν τη διαφάνεια και αποθαρρύνουν τις εξαρτήσεις των οργάνων της εκτελεστικής εξουσίας. Και τούτο γιατί οι «φύλακες» της διαφάνειας δεν είναι μονόπλευροι, κάτι το οποίο ενισχύει τον εσωτερικό έλεγχο της εξουσίας. Δεν είναι υπερβολή να τονιστεί ότι σε μια εποχή και μια κοινωνία όπου είναι σε έξαρση το «πνεύμα» του ατομικού ωφελιμισμού και η οποία κυριαρχείται, θεμιτά και αθέμιτα, από τη βουλιμία του πλουτισμού, σ’ αυτή την κοινωνία, ίσως είναι χρησιμότερες οι κυβερνήσεις εσωτερικού ελέγχου και αυτοελέγχου. Και τέτοιες κυβερνήσεις είναι οι κυβερνήσεις συνεργασίας.
e-mail: [email protected]
ΥΓ.: αν δεν κάνουμε λάθος, το σπίτι που πέθανε ο Αλ. Παπαναστασίου στην Εκάλη έχει περιέλθει στην κυριότητα του Δήμου Λεβιδίου, ο οποίος δεν έχει πόρους για τη συντήρησή του. Πρέπει να διατηρηθεί ως μουσείο ή σε κάθε περίπτωση να προστατευθεί. Η Πολιτεία έχει τον λόγο.