Η αβάστακτη ελαφρότητα της «νεωτερικότητας»

Αληθινά θλιβερή κατάληξη για το κόμμα που επαγγέλθηκε τον «εκσυγχρονισμό», να αναδεικνύει αρχηγό με τελετές… παραλαβής -παράδοσης αρχηγικών δακτυλιδιών! Κι ακόμα μεγαλύτερη ειρωνεία για τη «συμμετοχική δημοκρατία» που επαγγέλθηκε ο νέος αρχηγός, τότε, ο Γιώργος Παπανδρέου, να αναδεικνύεται σε δημοψηφίσματα χωρίς αντίπαλο. Ήταν σίγουρα «συμμετοχική» εκείνη η φιέστα. Αλλά δεν ήταν «δημοκρατία». Γιατί δημοκρατία σημαίνει, πρωτίστως, δυνατότητα επιλογής…

Εκείνο που δεν υπολόγισαν είναι ότι την επόμενη φορά που θα εξέλεγαν αρχηγό, προσφεύγοντας σε πάνδημη ψηφοφορία της βάσης -μελών και φίλων- θα πόλωναν το κόμμα. Θα το αποδυνάμωναν σοβαρά ή θα το διασπούσαν οριστικά.

Η εκλογή αρχηγού από ένα απροσδιόριστο σώμα άμεσης εκλογής έχει πολύ σοβαρά μειονεκτήματα:

* Πρώτον, διχάζει με ακραίο τρόπο. Όταν η συζήτηση για αλλαγή αρχηγού μένει στο πλαίσιο ενός περιορισμένου αριθμού εκλεγμένων εκλεκτόρων (συνέδρων, μελών του Εθνικού Συμβουλίου κ.λπ.), τότε, όσο και να πολωθεί η κατάσταση πριν από την εκλογή, η ενότητα εύκολα αποκαθίσταται μετά. Οι σύνεδροι είναι συνήθως παλαιά κι έμπειρα πολιτικά στελέχη. Ξέρουν να τσακώνονται, αλλά μπορούν μετά να συνεργάζονται ξανά. Όσο μεγαλύτερη εμπειρία έχει κανείς στην πολιτική τόσο ευκολότερα καταλαβαίνει ότι ο σημερινός «εχθρός» μπορεί να είναι αυριανός «σύμμαχος».

Όμως όταν αναμειγνύεται το ευρύ κοινό, η πόλωση που γίνεται μέσα στην κοινωνία δεν επουλώνεται εύκολα. Αν μια σημαντική μερίδα του κόσμου πιστέψει ότι ο ένας υποψήφιος αρχηγός είναι «ανίκανος» και τον καταψηφίσει γι’ αυτό, δεν είναι εύκολο να συσπειρωθεί ξανά πίσω του, αν τελικά εκλεγεί. Κι αν μια άλλη σημαντική μερίδα απλού κόσμου «της βάσης» πιστέψει ότι ο άλλος υποψήφιος υπήρξε «υπονομευτής», δεν θα συσπειρωθεί γύρω του ποτέ, αν τελικά επικρατήσει…

Το ευρύ κοινό της κοινωνικής βάσης μιας παράταξης δεν έχει τις «αντοχές» στις εσωτερικές συγκρούσεις ούτε τον πολιτικό μιθριδατισμό στην εσωτερική πόλωση που έχουν τα «επαγγελματικά στελέχη» ενός κόμματος.

* Ο κ. Γιώργος Παπανδρέου είχε ως πρότυπο της «συμμετοχικής δημοκρατίας», πιθανότατα, τις λειτουργίες του Δημοκρατικού Κόμματος στις ΗΠΑ. Το οποίο, όμως, λειτουργεί εξαιρετικά αποκεντρωμένα κι έχει διαφορετικούς μηχανισμούς σε διαφορετικές πολιτείες, ακόμα και σε διαφορετικές περιφέρειες της ίδιας πολιτείας.

Αλλού επικρατούν οι κεντροαριστεροί, αλλού οι κεντροδεξιοί, αλλού οι φιλελεύθεροι, αλλού οι αριστεροί-προοδευτικοί, αλλού οι μετριοπαθείς, αλλού οι «ταλαντευόμενοι» κ.λπ.

Επί πλέον δεν γίνονται καν οι εσωκομματικές εκλογές (primaries) την ίδια μέρα σε ολόκληρη τη χώρα. Αρχίζουν από τον Νοέμβριο της προηγούμενης χρονιάς και τελειώνουν τον Απρίλιο – Μάιο της επόμενης. Αυτή η αποκέντρωση στον χώρο και η διάχυση στον χρόνο επιτρέπει να εκφραστούν όλες οι τάσεις, να δημιουργηθεί δυναμική υπέρ κάποιου και να γίνουν συμβιβασμοί και συνθέσεις υπέρ του τελικού υποψηφίου που θα πάρει το χρίσμα. Ακόμα, οι εσωκομματικές εκλογές «εκτονώνονται» και σε θέματα επιλογής τοπικών υποψηφίων (για Βουλή, Γερουσία). Τέλος, οι εσωκομματικές εκλογές δεν εκλέγουν τον ηγέτη του κόμματος, αλλά τον εκάστοτε υποψήφιο των επομένων εκλογών.

Έτσι, με όλες αυτές τις ποικίλων βαθμών αυτονομίες και εσωτερικές διαφοροποιήσεις, είναι αδύνατο να υπάρξει κάθετη πόλωση σε ολόκληρο το κόμμα απ’ άκρου σ’ άκρο της χώρας. Όλες οι τάσεις κερδίζουν. Άλλοι μόνο σε τοπικό επίπεδο, άλλοι σε εθνικό. Άλλοι χάνουν τοπικά, αλλά περιμένουν να κερδίσουν συνολικά. Άλλοι βλέπουν να χάνει ο υποψήφιός τους για το προεδρικό χρίσμα, αλλά κερδίζουν τα τοπικά χρίσματα για Βουλή – Γερουσία. Άλλοι χάνουν φέτος, αλλά περιμένουν να κερδίσουν την επόμενη τετραετία ή στις επαναληπτικές εκλογές της διετίας. Πάντως, όλοι κερδίζουν ή προσδοκούν ότι μπορούν να κερδίσουν στο (άμεσο ή απώτερο) μέλλον.

Αντίθετα, η εφαρμογή τέτοιου «μοντέλου» στην Ελλάδα, στις εσωκομματικές εκλογές, όπου ένας κερδίζει τα πάντα κι οι υπόλοιποι χάνουν τα πάντα, δεν προσφέρεται για «συμμετοχή» του εκλογικού σώματος. Διαλύει τα κόμματα.

Οι ψηφοφόροι δεν συμμετέχουν στη «λήψη των αποφάσεων», αλλά στο ξεκαθάρισμα των λογαριασμών ανάμεσα σε υποψήφιους κομματικούς «μονάρχες».

* Τέλος, η δημοκρατία δεν μπορεί να λειτουργήσει, παρά μόνο ως καρικατούρα, αν δεν είναι σαφές το σώμα που εκλέγει. Αν μπορούν να συμμετάσχουν και μη μέλη, ή και μέλη άλλων κομμάτων, αν η λαϊκή βάση που εκλέγει έναν κομματικό ηγέτη μπορεί να ποικίλλει από 200 χιλιάδες μέχρι ενάμισι εκατομμύριο, είναι σαφές ότι δεν θα έχουν όλοι την ίδια «νομιμοποίηση», ενώ πολλοί θα έχουν λόγους να αμφισβητούν είτε την αξιοπιστία της διαδικασία, είτε το κύρος του εκλεγμένου αρχηγού.

Δείτε το παράδειγμα του Γαλλικού Σοσιαλιστικού Κόμματος: Εξέλεξε πανηγυρικά με δημοψήφισμα («συμμετοχικής δημοκρατίας») τη Σεγκολέν Ρουαγιάλ στις αρχές του χρόνου. Σήμερα έχει διαλυθεί εις τα εξ ων συνετέθη και τα περισσότερα ηγετικά στελέχη του έχουν… προσχωρήσει στον μέχρι χθες αντίπαλό τους, τον Νικολά Σαρκοζί!

Μα, τέλος πάντως, στο

ΠΑΣΟΚ δεν σκέφτεται κανείς;

Ό,τι τους σερβίρουν ως

«νεωτερισμό» το «αγοράζουν», χωρίς να το εξετάσουν και το υιοθετούν, χωρίς να το ψάξουν;

Δεν έχουν καταλάβει ότι κάθε «νεωτερικότητα» δεν είναι, κατ’ ανάγκην, «προοδευτική»;

Πώς μπορεί να συνυπάρχει στο ίδιο κόμμα τόση κουτοπονηριά και τόση αφέλεια ταυτόχρονα;

Ν. Ζ.