ΟΙ ΠΕΙΡΑΤΕΣ ΤΗΣ ΑΡΚΤΙΚΗΣ

Έπαθλο της εξελισσόμενης αντιπαράθεσης είναι τα διόλου ευκαταφρόνητα υποθαλάσσια κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου και, πιο άμεσα, η δημιουργία και ο έλεγχος των νέων οδών διέλευσης που θα διανοιχθούν για την ποντοπόρo ναυτιλία. Η εξερεύνηση και η αποικιοποίηση της Αρκτικής, όμως, θα συντελεστεί με ένα τεράστιο περιβαλλοντικό κόστος, καθώς το λιώσιμο των πάγων θα επιταχυνθεί στο έπακρο, καθιστώντας εξαιρετικά επισφαλή τα όποια οικονομικά οφέλη υπολογίζεται ότι θα προκύψουν και πέρα για πέρα βέβαιη την περαιτέρω αύξηση της θερμοκρασίας στον πλανήτη.

Το επεισόδιο που έδωσε την αφορμή για να ‘ρθει στην επιφάνεια ο «πυρετός των πάγων» (κατ’ αναλογίαν του «πυρετού του χρυσού» που έσπρωχνε στην Άγρια Δύση καραβάνια αδίστακτων τυχοδιωκτών διψασμένων για εύκολο κέρδος) είχε πρωταγωνιστή τη Ρωσία. Η κίνησή της να τοποθετήσει με ειδικό βαθυσκάφος στις 2 Αυγούστου μία ρωσική σημαία (από τιτάνιο) στον βυθό του Βόρειου Πόλου, σε βάθος 4.261 μέτρων και πολύ περισσότερο η προβολή που επιφύλαξαν τα ρωσικά μέσα στο γεγονός, καθώς και οι δηλώσεις επισήμων που το συνόδευσαν («η Αρκτική ήταν πάντα και θα παραμείνει ρωσική» δήλωσε για παράδειγμα ο ακαδημαϊκός και βουλευτής που επέβαινε στο βαθυσκάφος), έπεισαν τους πάντες ότι η επιστροφή της Μόσχας δεν περιορίζεται μόνο στα παραδοσιακά πεδία άσκησης πολιτικής και οικονομικής επιρροής, αλλά εκτείνεται και σε πεδία που μόλις τώρα δημιουργούνται ελκύοντας εξαρχής τα πιο αντικρουόμενα συμφέροντα.

Δεν ήταν όμως μόνο η Ρωσία που κατέθεσε το ενδιαφέρον της για τον Βόρειο Πόλο, παρότι το έπραξε με τον πιο συμβολικό τρόπο που παρέπεμπε στα ταξίδια των μεγάλων εξερευνητών και τις περιπέτειες του Ιουλίου Βερν. Το ίδιο έπραξε κι ο Καναδάς. Ανακοινώνοντας μάλιστα ο πρωθυπουργός της χώρας, Στίβεν Χάρπερ, κατά την πρόσφατη επίσκεψη του στον Βόρειο Πόλο, τη δημιουργία δύο νέων στρατιωτικών βάσεων στην περιοχή και τη διάθεση 5 δισ. δολαρίων για να κατασκευαστούν το συντομότερο δυνατό οκτώ (!) νέα παγοθραυστικά πλοία, έφερε τον ανταγωνισμό στο σήμερα και υπενθύμισε ότι δεν θα αρκεστεί στα μέσα του Ψυχρού Πολέμου για να υπερασπιστεί τα συμφέροντά του στην Αρκτική. Αντίθετα με τη Ρωσία και τον Καναδά, οι ΗΠΑ (που θεμελιώνουν τα δικαιώματά τους στην Αρκτική με βάση τον έλεγχο της Αλάσκας την οποία αγόρασαν από τη Ρωσία το 1867 έναντι 7,2 εκατ. δολαρίων!), η Δανία (η οποία ελέγχει τη Γροιλανδία) όπως και η Νορβηγία, για συγκεκριμένους λόγους, έχουν επιδοθεί σε μια πρωτοφανούς έκτασης επιστημονική επιχείρηση χαρτογράφησης του βυθού του Βόρειου Πόλου, στέλνοντας τη μια αποστολή μετά την άλλη και ξοδεύοντας γι’ αυτόν τον σκοπό μυθικά ποσά. Η Δανία μόνο, για παράδειγμα, έχει ανακοινώσει ότι μέχρι το 2010 θα ξοδεύει κάθε χρόνο 3 σχεδόν εκατ. ευρώ για τη χρηματοδότηση των αποστολών.

Πετρέλαιο και θαλάσσιες οδοί

Το ντελίριο που έπιασε όλα τα παραπάνω κράτη με τον Αρκτικό Ωκεανό (έκτασης 1,2 εκατ. τετ. χιλιομέτρων), που αίφνης μετατράπηκε σε Ελντοράντο, συνδέεται με τις τεράστιες δυνατότητες εκμετάλλευσης τις οποίες δημιουργεί η αλλαγή του κλίματος και η άνοδος της θερμοκρασίας. Το λιώσιμο των πάγων στην Αρκτική έχει αποτέλεσμα απροσπέλαστες κατά το πρόσφατο παρελθόν εκτάσεις να καθίστανται πλέον προσεγγίσιμες και κυρίως να χαρακτηρίζονται πολλά υποσχόμενες. Οι προσδοκίες που δημιουργούνται στρέφονται σε δύο κατευθύνσεις: τα πετρελαϊκά κοιτάσματα και τις οδούς της ναυσιπλοΐας. Μελέτες που ήδη έχουν δει το φως της δημοσιότητας τονίζουν πως στον βυθό της Αρκτικής είναι πολύ πιθανό να βρίσκεται το ένα τέταρτο των παγκόσμιων αποθεμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου! Πρόκειται για τεράστια ποσότητα! Αν δούμε μάλιστα ότι τόσο η Ρωσία όσο και οι ΗΠΑ αντλούν τα τελευταία χρόνια τις μεγαλύτερες ποσότητες πετρελαίου από περιοχές οι οποίες συνορεύουν με την Αρκτική (από τη Σιβηρία η πρώτη και την Αλάσκα η δεύτερη), φαίνεται ότι οι εικασίες αυτές δεν είναι αυθαίρετες. Ωστόσο, οι τεχνικές δυνατότητες άντλησης από την Αρκτική (ακόμη και σήμερα που το πετρέλαιο κινείται στα 70 δολάρια) δεν είναι αμέσως ορατές. Το επιβεβαίωσε και πρόσφατη έκθεση του Εθνικού Συμβουλίου Πετρελαίου των ΗΠΑ που προέβλεψε ότι οι σχετικές τεχνολογίες δεν πρόκειται να έχουν αναπτυχθεί πριν από το 2050.

Οπότε για το άμεσο μέλλον μένει η δυνατότητα διάνοιξης νέων θαλάσσιων οδών που θα συντομεύσουν σημαντικά τις αποστάσεις από το ένα λιμάνι στο άλλο. Σήμερα για να φτάσει ένα εμπορικό πλοίο από το Ρότερνταμ της Ολλανδίας στη Γιοκοχάμα της Ιαπωνίας, ταξιδεύοντας με 21 κόμβους, χρειάζεται 29 ημέρες στην περίπτωση που κάνει τον περίπλου της Αφρικής, φθάνοντας στον Ινδικό από το Ακρωτήρι της Καλής Ελπίδας. Η διάρκεια του ίδιου ταξιδιού μέσω της Διώρυγας του Σουέζ μειώνεται σε 22 μέρες και στην υποθετική εκείνη περίπτωση που αυτό το ταξίδι γινόταν μέσω του Αρκτικού Ωκεανού θα απαιτούνταν μόνο 15 ημέρες! Δηλαδή ο μισός χρόνος! Το ενδιαφέρον για τις θαλάσσιες οδούς του Αρκτικού γίνεται ακόμη μεγαλύτερο αν πάρουμε υπόψη μας τρία επιπλέον γεγονότα: Το «μποτιλιάρισμα» που ήδη παρατηρείται στο Σουέζ, απ’ όπου διέρχονται 16.000 με 18.000 πλοία ετησίως, τη συνεχή αύξηση των μεταφερόμενων φορτίων κατά τα τελευταία χρόνια που έχει αποτέλεσμα κάθε 10 με 15 χρόνια να διπλασιάζεται ο μεταφερόμενος όγκος και τέλος η δυσκολία που έχει όχι μόνο η διώρυγα του Σουέζ, αλλά και αυτή του Παναμά, να φιλοξενήσει τα πολύ μεγαλύτερου εκτοπίσματος φορτηγά καράβια νέας γενιάς.

Ως αποτέλεσμα, ο διάπλους της Αρκτικής εξετάζεται συστηματικά και η υλοποίησή του δεν είναι τόσο μακρινό όνειρο. «Μέσα σε 20 χρόνια θα είμαστε σε θέση να ταξιδεύουμε με πλοίο το καλοκαίρι από το Σπίτζμπεργκεν (νορβηγικό νησί που βρίσκεται στον Αρκτικό Ωκεανό) στη Νορβηγία μέχρι την Ασία, μέσω του Βόρειου Πόλου», δήλωνε στο τελευταίο τεύχος του γερμανικού περιοδικού «Σπίγκελ» γερμανός επιστήμονας.

Βιβλική περιβαλλοντική καταστροφή

Για όλους τους παραπάνω λόγους (και αφήνοντας εκτός σχολιασμού το οικονομικό ενδιαφέρον που δημιουργούν νέες μόδες ασυνήθιστα επιβαρυντικές για το περιβάλλον, όπως τα τουριστικά ταξίδια) η Αρκτική συγκεντρώνει σαν μαγνήτης τα βλέμματα των χωρών με τις οποίες συνορεύει. Δεν υπάρχει όμως αμφιβολία ότι, αν αρχίσει να υλοποιείται έστω και ένα μικρό κλάσμα όλων αυτών των φαραωνικών και μεγαλεπήβολων σχεδίων, οι ζημιές που θα υποστεί το παρθένο περιβάλλον της Αρκτικής θα είναι ανυπολόγιστες, βιβλικές! Η Διακυβερνητική Επιτροπή του ΟΗΕ για το κλίμα, που έχει υπολογίσει ότι τα προηγούμενα πενήντα χρόνια η θερμοκρασία στον Αρκτικό Ωκεανό αυξήθηκε κατά 2 βαθμούς, έχει εκτιμήσει επίσης, ότι αν συνεχιστεί αυτός ο ρυθμός, πριν τελειώσει ο αιώνας κατά τις θερινές περιόδους δεν θα υπάρχει στην Αρκτική καθόλου πάγος. Το εφιαλτικό αυτό σενάριο εκτιμούν ότι θα πραγματοποιηθεί χωρίς να έχουν συνυπολογίσει τη ριζική ανατροπή της σημερινής ισορροπίας και την απότομη αύξηση που θα επιφέρουν στη θερμοκρασία οι αρμάδες των σούπερ τάνκερ και των παγοθραυστικών που θα περνούν συνεχώς από την Αρκτική! Τότε θα υλοποιηθούν με μαθηματική ακρίβεια οι πιο εφιαλτικές προβλέψεις για το μέλλον του πλανήτη!

Άμεσα πάντως οι προσπάθειες των πέντε κρατών που συνορεύουν με την Αρκτική είναι επικεντρωμένες στη χαρτογράφηση της περιοχής. Το ενδιαφέρον τους, παρότι επιστημονικό, δεν είναι τόσο… αθώο. Το δίκαιο που διέπει την Αρκτική περιλαμβάνεται στη Συνθήκη του 1982 των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (Unclos). Στο πλαίσιό της που αναφέρεται σε χώρες με πρόσβαση σε ωκεανούς, πέραν των κυριαρχικών δικαιωμάτων που ορίζονται στα 12 μίλια, κάθε χώρα έχει δικαιώματα εκμετάλλευσης σε μια ακτίνα 200 ναυτικών μιλίων από τις ακτές της, με τα εναπομείναντα ύδατα να χαρακτηρίζονται διεθνή. Σε αυτόν τον κανόνα όμως υπάρχει και μια εξαίρεση, που ορίζεται στο άρθρο 76, για τις περιπτώσεις εκείνες όπου ο βυθός αποτελεί φυσική επέκταση της ηπειρωτικής υφαλοκρηπίδας μιας χώρας, οπότε παύει να υφίσταται το όριο των 200 μιλίων. Στη βάση αυτής της πρόβλεψης όλες οι εμπλεκόμενες χώρες, με τη Ρωσία και τη Δανία στην πρώτη σειρά, έχουν επιδοθεί σε έναν αγώνα να χαρτογραφήσουν τον βυθό της Αρκτικής, για να αποδείξουν ότι οι υποθαλάσσιες κορυφογραμμές που τη διασχίζουν ξεκινούν από τα δικά τους εθνικά εδάφη οπότε επεκτείνονται κατ’ ακολουθίαν και τα δικαιώματα εκμετάλλευσής τους. Αυτό ακριβώς διατείνεται για παράδειγμα η Μόσχα -με τη μήκους 2.000 χιλιομέτρων Κορυφή του Λομονόσοφ που ξεκινάει από τη Σιβηρία, διασχίζει τον Βόρειο Πόλο και εκτείνεται προς τη Γροιλανδία- ερχόμενη σε σύγκρουση με τον Καναδά και τη Δανία.

Στην πιο απρόβλεπτη θέση έχουν βρεθεί οι ΗΠΑ, που το μήκος της ακτογραμμής τους στην Αρκτική ξεπερνάει τα 1.000 χιλιόμετρα, πληρώνοντας ακριβά την αλαζονεία και την απροθυμία τους να υπογράψουν πολυμερείς συμφωνίες. Τα αιτήματα των παραπάνω χωρών για τα νέα όρια που διεκδικούν, με την απαραίτητη φυσικά επιστημονική τεκμηρίωση, θα τεθούν για συζήτηση στο πλαίσιο μιας επιτροπής του ΟΗΕ σε ένα πολύ αυστηρό χρονικό πλαίσιο: εντός δέκα ετών από την ημέρα που κάθε κράτος επικύρωσε τη συνθήκη. Έτσι η Ρωσία κι η Νορβηγία έχουν περιθώριο να υποβάλουν τις διεκδικήσεις τους μέχρι τον Μάιο του 2009, ο Καναδάς μέχρι το 2013 και η Δανία ως το 2014. Για τις ΗΠΑ δεν προβλέπεται, μέχρι στιγμής, αντίστοιχο δικαίωμα γιατί ουδέποτε επικύρωσαν τη συνθήκη! Τώρα, φυσικά, που βλέπουν ότι η δυνατότητα ευνοϊκής για τα συμφέροντά τους αναθεώρησης των όσων προβλέπει η συνθήκη περνάει αναγκαστικά μέσα από την επικύρωσή της, τρέχουν πανικόβλητες να την επικυρώσουν. Δεν υπάρχει μάλιστα αμφιβολία ότι αυτό θα γίνει. Δεν είναι δα και πολλές οι φορές που μπορούν να επιτελέσουν ένα τόσο μεγάλο περιβαλλοντικό έγκλημα, επιδεικνύοντας τη θέλησή τους για διεθνή συνεργασία και σεβασμό των αποφάσεων του ΟΗΕ…