Το τρίγωνο που προκαλεί ανισορροπίες (Δολάριο – Ευρώ – Πετρέλαιο)

Το ευρώ κερδίζει τη «μάχη» της ισοτιμίας και χάνει τη «μάχη» της αγοραστικής του δύναμης και δεν μπορεί να βελτιώσει το διεθνές κύρος του ως αποθεματικού χρήματος. Και το πετρέλαιο να προκαλεί απειλές για την οικονομική σταθερότητα πολλών ανεπτυγμένων χωρών της Δύσης. Νοσηρές καταστάσεις που, μεταξύ των άλλων αρνητικών επιπτώσεων, τροφοδοτούν και τις ορέξεις της διεθνούς κερδοσκοπίας. Υπάρχουν ελπίδες αυτοί οι τρεις παράγοντες να σταματήσουν να δημιουργούν ανισορροπίες;

Το δολάριο θα συνεχίσει την πτωτική του πορεία, καθώς δέχεται πιέσεις από τους παρακάτω αρνητικούς παράγοντες, που διατηρούν ακόμη και την έντασή τους:

α) Το ότι η οικονομία των ΗΠΑ εξακολουθεί να είναι ευάλωτη, λόγω του υψηλού δημοσίου χρέους, του δίδυμου ελλείμματος (εμπορικού και δημοσιονομικού) και του υψηλού βαθμού εξάρτησής της από τις εισροές ξένων κεφαλαίων για τη χρηματοδότηση του ελλείμματος. Η πτώση της ισοτιμίας του δολαρίου δεν έφερε την ποθητή βελτίωση του εμπορικού ελλείμματος, καθώς η αύξηση των αμερικανικών εξαγωγών αντισταθμίστηκε πλήρως από την αύξηση των τιμών του εισαγόμενου αργού πετρελαίου. Και πέραν αυτού η τάση υπερκατανάλωσης στις ΗΠΑ δεν φαίνεται να υποχωρεί, ώστε να μειωθούν οι εισαγωγές αγαθών αισθητά. Οι Αμερικανοί τρώνε και πίνουν και οι ξένοι πληρώνουν! Εξάλλου το πρόβλημα στην αμερικανική αγορά στεγαστικών δανείων χαμηλής φερεγγυότητος δεν φαίνεται προς το παρόν να επηρεάζει ουσιωδώς την πορεία του δολαρίου. Εκτός εάν μελλοντικά εξελιχθεί σε σοβαρό πρόβλημα του τραπεζικού συστήματος των ΗΠΑ. Κάτι που θεωρείται απίθανο, καθώς βρίσκεται ακόμη υπό απόλυτο έλεγχο.

β) Η πτώση της ισοτιμίας του δολαρίου δεν φαίνεται να βοήθησε τις αμερικανικές εξαγωγές στις πετρελαιοπαραγωγές χώρες, που απέκτησαν υψηλά εισοδήματα και αύξησαν την κατανάλωσή τους. Η Morgan Stanley διαπιστώνει ότι «οι εξαγωγείς πετρελαίου, δηλαδή οι κάτοικοι των πετρελαιοπαραγωγών χωρών, έχουν την τάση να καταναλώνουν περισσότερο ευρωπαϊκά προϊόντα από αμερικανικά, με διπλάσια ροπή προς κατανάλωση». Αυτά σημαίνουν ότι η ισοτιμία του δολαρίου θα συνεχίσει να επηρεάζεται σημαντικά από την ανάγκη προώθησης των αμερικανικών εξαγωγών. Στους καταναλωτές υψηλού εισοδήματος, οι μικρές διαφορές τιμών στα ομοειδή προϊόντα δεν παρασύρουν σε απόφαση για αγορά του πιο φτηνού προϊόντος, καθώς η απόφαση του αγοραστή-καταναλωτή επηρεάζεται ισχυρότερα από την ποιότητα. Αυτό παρατηρείται σχεδόν σε όλες τις αναπτυγμένες αγορές. Επομένως οι διακυμάνσεις της ισοτιμίας του νομίσματος παρουσιάζουν εξασθενισμένες θετικές ή αρνητικές επιπτώσεις στο κύκλωμα εισαγωγών – εξαγωγών.

γ) Για την αποδυνάμωση του δολαρίου ευθύνεται και το ότι οι διαχειριστές κεφαλαίων σε δολάρια, δηλαδή οι διαχειριστές αμοιβαίων κεφαλαίων, ιδιωτικών συνταξιοδοτικών ταμείων, ασφαλειών ζωής κ.λπ., από το 2003 και μέχρι σήμερα δείχνουν ελάχιστη εμπιστοσύνη σε τοποθετήσεις σε δολαριακούς τίτλους. Τα χαρτοφυλάκιά τους έχουν διαφοροποιηθεί. Οι διαχειριστές είναι που έχουν απομακρυνθεί από το δολάριο, κατά μεγάλο ποσοστό, ενώ παραμένουν ακόμη «πιστές» οι κεντρικές τράπεζες της Ασίας. Οι διαχειριστές κεφαλαίων δείχνουν σαφή προτίμηση σε πιστωτικούς τίτλους νομισμάτων με σταθερή ισοτιμία, έστω και αν αυτά έχουν κατώτερη απόδοση από αυτήν των δολαριακών τίτλων. Υπολογίζεται ότι την τριετία 2004-2006 οι τοποθετήσεις των διαχειριστών κεφαλαίων σε δολαριακούς τίτλους παρουσίασαν μείωση κατά 1,16 τρισ. δολάρια (περίπου 400 δισ. δολάρια ετησίως). Είναι μια μαχαιριά για το δολάριο.

Οι τρεις αυτοί παράγοντες φαίνεται ότι μεσοπρόθεσμα θα συνεχίσουν την αρνητική επίδρασή τους στο δολάριο και θα διαμορφώσουν πτωτικές τάσεις. Σ’ αυτό υπάρχει ομοφωνία.

Το ευρώ θα συνεχίσει την πορεία βελτίωσης της ισοτιμίας του, κυρίως έναντι του δολαρίου και του γιεν, δεν θα μπορέσει όμως να αποκτήσει ανάλογη αγοραστική δύναμη στην εσωτερική αγορά της Ευρωζώνης. Έξω θα πηγαίνει καλά, ενώ μέσα στην Ευρωζώνη θα φθίνει. Η ΕΚΤ με την πολιτική των επιτοκίων που ακολουθεί διατηρεί υπερτιμημένο το ευρώ και με την τακτική αυτήν εξουδετερώνει κατά σημαντικό ποσοστό την αύξηση της τιμής του πετρελαίου και αποτρέπει την υπερβολική αύξηση του κόστους παραγωγής των εξαγώγιμων προϊόντων των χωρών της Ευρωζώνης. Έτσι συγκρατείται εν μέρει και ο πληθωρισμός στις χώρες του ευρώ. Η ΕΚΤ ενδιαφέρεται για τον έλεγχο και τη συγκράτηση του γενικού πληθωρισμού, ενώ η FED επικεντρώνει το ενδιαφέρον της μόνον στον δομικό πληθωρισμό, ο οποίος δεν συμπεριλαμβάνει τις τιμές ενέργειας και τροφίμων. Και οι δύο αυτές επιμετρήσεις του πληθωρισμού δεν δείχνουν την πραγματικότητα. Είναι κατασκευάσματα σκοπιμότητας. Πάντως οι εκτιμήσεις για το διεθνές κύρος του ευρώ συμπίπτουν με τη διαπίστωση ότι δεν κατάφερε ακόμη να εμπνεύσει εμπιστοσύνη ως αποθεματικό χρήμα και διεθνές μέσο πληρωμών. Και η υπεροχή του έναντι του δολαρίου από πολλούς θεωρείται ότι έχει χαμηλό βαθμό διατηρησιμότητας. Μάλιστα ορισμένοι οικονομολόγοι και άλλοι οικονομικοί παράγοντες υιοθετούν την ακραία άποψη ότι η υπερτίμηση του ευρώ έναντι του δολαρίου είναι αποτέλεσμα της εσκεμμένης πτώσης της ισοτιμίας του δολαρίου και συνεπώς προσωρινή που θα ανατραπεί. Και προσδοκούν ότι σύντομα θα ανατραπεί, ίσως και μέσα στο 2008, καθώς οι μακροοικονομικές επιδόσεις της Ευρωζώνης δεν είναι υπέρτερες από αυτές των ΗΠΑ. Αυτές οι απόψεις είναι που μειώνουν το διεθνές κύρος του ευρώ, που φαίνεται αδύναμο να καθαιρέσει το δολάριο από την πρωτοκαθεδρία του παγκόσμιου νομισματικού συστήματος. Επιπρόσθετα, υπάρχει και το γεγονός ότι η ΕΕ δεν απέκτησε ακόμη συμπαγή κρατική ενότητα, με αποτέλεσμα και η ΟΝΕ να χρειάζεται πολύ μεγάλο χρόνο για κάτι τέτοιο. Όλα αυτά δεν συντελούν στην αύξηση του κύρους του ευρώ. Όμως η υπερτίμησή του, αν αποδειχθεί σικέ, δημιουργεί ανισορροπίες στην παγκόσμια οικονομία και μεγάλους κινδύνους για ζημίες σε όσους εμπιστεύτηκαν το ευρώ ως αποθεματικό (ή επενδυτικό) χρήμα. Γι’ αυτό από πολλούς το δολάριο θεωρείται ασφαλές καταφύγιο, που το επικρατούν σήμερα οικονομικό και κοινωνικό καπιταλιστικό σύστημα δεν θα επιτρέψει την κατάρρευσή του.

Το πετρέλαιο διεμόρφωσε υψηλές τιμές, αντισταθμίζοντας σε υπερβολικό βαθμό τις πολύ χαμηλές τιμές του παρελθόντος. Από τις αρχές του 20ού αιώνα οι βιομηχανικές χώρες στήριξαν την ανάπτυξή τους και στις εξευτελιστικές τιμές του πετρελαίου και στη δωρεάν εκμετάλλευση του πλούτου αυτού των πετρελαιοπαραγωγών χωρών. Έτσι οι μεν χώρες της Δύσης αναπτύχθηκαν οικονομικά, οι δε χώρες παραγωγής πετρελαίου καταδικάστηκαν στη φτώχεια και στην εξαθλίωση. Μια από τις συγκλονιστικότερες ανισορροπίες της παγκόσμιας οικονομίας. Τώρα όμως υπάρχει αντιστροφή καταστάσεων. Οι μεν αναπτυγμένες χώρες της Δύσης αιμορραγούν εξαιτίας των υπερβολικών τιμών του πετρελαίου, οι δε πετρελαιοπαραγωγές χώρες χτίζουν την ανάπτυξή τους, που τη συνάντησαν με τόση καθυστέρηση. Ο πλούτος μεταναστεύει με γοργούς ρυθμούς, δημιουργώντας και πάλι ανισορροπίες στην παγκόσμια οικονομία. Οι ειδικοί αναλυτές της αγοράς πετρελαίου δεν προβλέπουν εκλογίκευση της τιμής του, αντίθετα θεωρούν αρκετά πιθανή την τιμή των 80 δολαρίων/βαρέλι μέχρι το τέλος του έτους (σχετικές εκθέσεις της Gitigroup και της Morgan Stanley). Οι τιμές του πετρελαίου φαίνεται ότι για αρκετά χρόνια ακόμη θα συνεχίσουν τον ανήφορο. Και τούτο για τους παρακάτω λόγους που θεωρείται δύσκολο να υποχωρήσουν, εκτός απροόπτων εξελίξεων:

α) Η παγκόσμια ζήτηση πετρελαίου και φυσικού αερίου θα αυξάνεται, καθώς η οικονομία των ασιατικών κρατών θα συνεχίσει να σημειώνει ταχύτατους ρυθμούς ανάπτυξης και η προοπτική αντικατάστασης του πετρελαίου με άλλες καύσιμες ύλες παρουσιάζεται εντελώς υποτονική. Οι εναλλακτικές πηγές ενέργειας καθυστερούν.

β) Οι περιοχές που διαθέτουν επαρκή κοιτάσματα υδρογονανθράκων τα τελευταία χρόνια ήδη έχουν μειωθεί εντυπωσιακά, είτε γιατί έχουν μετατραπεί σε εμπόλεμες ζώνες (Νιγηρία, Σουδάν, Ιράκ) είτε γιατί ελέγχονται αποκλειστικά από κρατικές και μόνον εταιρείες που δουλεύουν και με πολιτικούς προσανατολισμούς (π.χ. Ρωσία, Βενεζουέλα, Βολιβία) με κατευθυνόμενη παραγωγή πετρελαίου. Έτσι στη διεθνή διακίνηση του «μαύρου χρυσού» υπεισέρχονται έντονα πολιτικές σκοπιμότητες, που στοχεύουν και στη διατήρηση των υψηλών τιμών του.

γ) Η σχεδόν εμπόλεμη κατάσταση που επικρατεί στην κατ’ εξοχήν πετρελαιοφόρο περιοχή του Περσικού Κόλπου με την έντονη πολεμική παρουσία των ΗΠΑ έχει επακόλουθο τον περιορισμό της προσφοράς πετρελαίου και την άνοδο των τιμών του.

δ) Η άνοδος των τιμών οφείλεται και στην ανεξέλεγκτη δραστηριότητα των κερδοσκοπικών κεφαλαίων που, εκμεταλλευόμενα πότε τα αποθέματα βενζίνης των ΗΠΑ και πότε τους γεωπολιτικούς κινδύνους που δημιουργεί η πολιτική των ΗΠΑ, έχουν στείλει στα ύψη την τιμή του «μαύρου χρυσού». Οι ειδικοί υπολογίζουν ότι η συμπεριφορά αυτή των κερδοσκόπων έχει βάλει «καπέλο» τουλάχιστον 10 δολάρια/βαρέλι στις τιμές (εκτιμήσεις της πρόσφατης έκθεσης της Gitigroup).

Η γενική εκτίμηση είναι ότι οι παραπάνω βασικές αιτίες που επηρεάζουν την πορεία του δολαρίου, του ευρώ και της τιμής του πετρελαίου βρίσκονται ακόμη σε αυξανόμενη ένταση. Και η αισιόδοξη πρόβλεψη της Morgan Stanley για ανάκαμψη του δολαρίου μέσα στην επόμενη χρονιά δύσκολα πιστεύω ότι θα επαληθευτεί. Δική μου άποψη είναι ότι όσο θα μειώνεται η ισοτιμία του δολαρίου, τόσο θα ανεβαίνει η τιμή του αργού πετρελαίου και η ΕΚΤ θα αναγκάζεται να αυξάνει τα ευρωεπιτόκια για να στηρίζει ένα υπερτιμημένο ευρώ, που θα απορροφά τους κραδασμούς από τις υψηλές τιμές του μαύρου χρυσού! Σύμπλεγμα!