Ο ΠΑΝΟΣ ΚΟΚΚΑΣ ΤΗΣ «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ»

Προχωρεί όμως περισσότερο κατά της υστεροφημίας ενός ανυπεράσπιστου νεκρού, γράφοντας ότι «άνθρωποι της “Ελευθερίας”, που έζησαν από κοντά τα δραματικά γεγονότα, υποστηρίζουν ότι τις επίμαχες επιστολές (του Κωνσταντίνου προς τον Γεώργιο Παπανδρέου) τις έγραφε ο Κ. Χοϊδάς, τις μετέφερε ο υπασπιστής του Κωνσταντίνου ταγματάρχης Αρναούτης στα γραφεία της “Ελευθερίας”, όπου τις “χτένιζε” ο Π. Κόκκας, εν γνώσει του Κων. Μητσοτάκη».

Αυτός ο ισχυρισμός -σε στήριξη διαφόρων εκδοχών Παπαχελά για την υποτιθέμενη απάντηση του Κωνσταντίνου, δεν ξέρω σε ποιου είδους ερώτηση του απεσταλμένου του Συγκροτήματος- θα είχε κάποιαν αξία περαιτέρω έρευνας αν ανέφερε έστω και έναν από αυτούς τους «ανθρώπους της Ελευθερίας» που επικαλείται. Επειδή συμβαίνει να είμαι ο «άνθρωπος της “Ελευθερίας”», ο στενότερα συνδεδεμένος με τον Γεώργιο Παπανδρέου (και τον Ανδρέα τότε) και με τον Πάνο Κόκκα κατά την περίοδο 1960 – 1967, είμαι σε θέση να βεβαιώσω το τελείως ανυπόστατο αυτού του ισχυρισμού. Επειδή:

• Ουδέποτε ο ταγματάρχης Αρναούτης πάτησε στα γραφεία της «Ελευθερίας», την οποία εγνώριζε ως μη φίλιον έδαφος. Θα έπρεπε άλλωστε να περάσει από το δικό μου γραφείο, δεύτερου αρθρογράφου και σχολιογράφου, για να επισκεφθεί στο παρακείμενο τον εκδότη, διευθυντή και αρθρογράφο της «Ελευθερίας».

• Τα κείμενα των βασιλικών επιστολών αποτελούσαν αντικείμενο ειρωνείας και χλευασμού μεταξύ του Πάνου Κόκκα και των συνεργατών του – για τα ελληνικά, τη σύνταξη και το ύφος τους. Και κανείς από το προσωπικό της «Ελευθερίας» δεν θα διενοείτο να υποπτευθεί οποιαδήποτε σχέση του εκδότη της με αυτά τα κείμενα. Μια απλή αντιπαράθεσή τους με οποιοδήποτε άρθρο του Πάνου Κόκκα αρκεί για να πείσει τον οσοδήποτε δύσπιστο. Τα άρθρα του αντικατόπτριζαν τον νομικό ορθολογισμό την εξαιρετική ελληνική παιδεία και την ευρύτατη πνευματική και αισθητική καλλιέργεια αυτού του ασυνήθιστα προικισμένου ανδρός.

Είναι γεγονός ότι ο Πάνος Κόκκας συνδεόταν με στενή πολιτική φιλία με τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη και ότι είχε κάποια φιλική σχέση με τον Κ. Χοϊδά από το πανεπιστήμιο. Είναι γεγονός ότι διέπραξε το τραγικό γι’ αυτόν -και σε προέκταση για τον τόπο- λάθος να υποστηρίξει την κυβέρνηση της αποστασίας, για την αποσόβηση, όπως πίστευε, του εναλλακτικού πραξικοπήματος, μια και Αμερικανοί και Παλάτι είχαν προγράψει τον Γεώργιο Παπανδρέου, λόγω Κυπριακού. Αλλά εδώ σταματάει η αλήθεια -και τα διαθέσιμα αποδεικτικά στοιχεία- και αρχίζουν οι αστοιχείωτες αυθαιρεσίες.

Το επιτελείο και το σύνολο του προσωπικού της «Ελευθερίας» έζησε την ιστορία αυτή ως οικογενειακή τραγωδία -ήταν σε πλήρη ψυχική ταύτιση με τον κόσμο που διαδήλωνε έξω κατά της αποστασίας- αλλά μόνο δύο συνεργάτες της αποχώρησαν. Ο Μάριος Πλωρίτης μετεπήδησε στο αντίπαλο Συγκρότημα και ο, πράος και αξιαγάπητος, αλλά αδιάλλακτος στις αρχές του, αείμνηστος Σπύρος Γιαννάτος προτίμησε την ανεργία. Οι άλλοι, που περιλάμβαναν κορυφαίους του επαγγέλματος, με παράλληλους ξεχωριστούς τίτλους αγώνων για τη δημοκρατία, επέλεξαν συνειδητά να συνεχίσουν με την «Ελευθερία» και τον Πάνο Κόκκα στον δρόμο του Γολγοθά. Κοινοί αγώνες είχαν σφυρηλατήσει δεσμούς ακατάλυτους.

Μια απαράγραπτη ιστορία αντίστασης

Ήταν η εφημερίδα που βγήκε παράνομα στην αντίσταση, όταν ο εκδότης της κατεζητείτο από τα Ες Ες, ενώ νόμιμα κυκλοφορούσαν, υπό κατοχική λογοκρισία, το «Ελεύθερον (τότε!) Βήμα» και τα «Αθηναϊκά Νέα» του Συγκροτήματος. (Το «Βήμα» έπαψε να είναι «Ελεύθερον» όταν ελευθερώθηκε όλη η Ελλάδα…) Η «Ελευθερία» έφερε στην προμετωπίδα της το έμβλημα «Η Ελλάς είναι δημοκρατική» και το καθιστούσε καθημερινό της αγώνα. Αυτή κατήγγειλε τη σκευωρία της Δίκης των Αεροπόρων, εκάλυψε με πνεύμα συμπάθειας τη δίκη του Κύρκου και άλλων αριστερών και στάθηκε γενναία υπέρ της λήθης και της ενότητας, σε εποχή αντικομμουνιστικής υστερίας. Επί χρόνια -στα πέτρινα χρόνια, όπως τα λένε σήμερα- οι έλληνες δημοκράτες αγόραζαν την «Ελευθερία» συνωμοτικά και την έκρυβαν, όπως την «Αυγή». Αξέχαστο το δάκρυ στα μάτια του ψυχρού αρχισυντάκτη της Γιώργου Ανδρουλιδάκη, όταν του έφερα την αυγή στο τυπογραφείο την περιγραφή της εκτέλεσης του Πλουμίδη.

Σταθερά εναντίον της Δεξιάς, αυτή απεκάλυψε την οργάνωση του ΙΔΕΑ, στηλίτευσε την ανορθόδοξη βασιλική εντολή διαδοχής του Παπάγου, κατήγγειλε την οργανωμένη στα γραφεία του Συγκροτήματος μαζική αποστασία φιλελευθέρων στελεχών στην υπό ίδρυση ΕΡΕ, πρωταγωνίστησε στο Κυπριακό, αποκάλυψε το περίφημο Μνημόνιο του Πιπινέλη, κατήγγειλε ως καταστροφική τη συμφωνία της Ζυρίχης και αποκάλυψε το τηλεφώνημα της Φρειδερίκης στον Μακάριο στο Λονδίνο με τη σύσταση να την υπογράψει – αποκάλυψη που προκάλεσε θύελλα στη Βουλή.

Κάτι έγραψε ο κ. Νέτας για τον πρωταγωνιστικό ρόλο του Πάνου Κόκκα και του Κων. Μητσοτάκη στον Ανένδοτο Αγώνα. Είμαι σε θέση να γνωρίζω ότι ο Πάνος Κόκκας ήταν ο αρχιτέκτονας της ΄Ενωσης Κέντρου με ηγέτη τον Γεώργιο Παπανδρέου (στα γραφεία της «Ελευθερίας» γεννήθηκε η Ένωση) -όπερ του εξασφάλισε και την άσβεστη μνησικακία του Σοφοκλή Βενιζέλου. Η «Ελευθερία» ήταν που συνέλεξε και παρουσίασε τις μαρτυρίες δικαστικών αντιπροσώπων για τη βία και νοθεία στις εκλογές του ’61, τις οποίες παρουσίασε ο αργότερα Γέρος της Δημοκρατίας κηρύσσοντας τον Ανένδοτο. Και αυτή η εφημερίδα υπήρξε προπομπός αυτού του Ανένδοτου. Συμπαρατάχθηκαν το «Έθνος» και η «Αθηναϊκή» και σύρθηκε αναγκαστικά και το Συγκρότημα.

Δεν είναι γνωστό, παρά σε ελαχίστους, ότι μετά τις εκλογές του 1963 και την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης, ο Γεώργιος Παπανδρέου ήταν σε κατάσταση απόγνωσης και σκεφτόταν να καταθέσει την εντολή, επειδή δεν διέθετε αυτοδύναμη πλειοψηφία και -όπως έλεγε- «δεν μπορούσε να στηριχθεί σε ψήφο εμπιστοσύνης της ΕΔΑ». Ήταν ο Πάνος Κόκκας, με την πολιτική ευστροφία του, που του υπέδειξε τη διέξοδο: «Δεν χρειάζεσθε την ψήφο της ΕΔΑ, κύριε Πρόεδρε. Φθάνει η αποχή της. Έχετε τη σχετική πλειοψηφία, σχηματίζετε κυβέρνηση και προκηρύσσετε νέες εκλογές.» Και ο Γέρος: «Έχεις δίκιο Πάνο, παιδί μου». Ετσι φθάσαμε στο 52%…

Αντιμέτωπη στην πλεκτάνη «Ασπίδα»

Τώρα, για απιστίες και αποστασίες δεν βρίσκεις άκρη στην πολιτική ιστορία, τη δική μας και άλλων. Πρώτη φροντίδα του νέου πρωθυπουργού ήταν να προσεταιρισθεί το Συγκρότημα, με τον διορισμό του Γεωργίου Μαύρου στην Εθνική Τράπεζα. Έπειτα να κερδίσει τη Φρειδερίκη, ικανοποιώντας κάθε επιθυμία της: Ανάκτορο και στη Θεσσαλονίκη, ανάκτορο στην Καισαριανή, βασιλικό αεροπλάνο, Γαρουφαλλιά στο υπουργείο Αμύνης. Το «Διεμοιράσθημεν την Άννα Μαρία» (δήλωση μετά το βασιλικό γεύμα) αποτελεί χαρακτηριστική επιτομή αυτού του ειδυλλίου.

Είναι αναμφισβήτητο γεγονός ότι απιστίες και παραγκωνισμοί πρωταγωνιστών συμμάχων, από νέες φιλίες και αφυπνισμένα πατρικά ένστικτα, προκαλούν πικρίες και οργή. Αλλά το σημείο καμπής στις σχέσεις του εκδότη της «Ελευθερίας» με τον Γεώργιο Παπανδρέου ήταν ο διορισμός του δεξιού στρατηγού Γεννηματά επικεφαλής των ενόπλων δυνάμεων. Ακολούθησε αργότερα η πολεμική για τις πρωτοβουλίες του Ανδρέα Παπανδρέου – στο Κυπριακό, αν θυμάμαι καλά. Από το σημείο αυτό μέχρι να χαρακτηρισθεί ο Πάνος Κόκκας ως «ένας από τους μοχλούς της αποστασίας» η απόσταση μπορεί να γεφυρωθεί μόνο με υποψίες και αστυνομικά σενάρια. Είναι άλλωστε γνωστό ότι τις εφημερίδες του Συγκροτήματος έκαιγαν οι διαδηλωτές στην οδό Χρήστου Λαδά, όταν διέρρευσε η εκείθεν πρώτη επιχείρηση αποστασίας υπό τον Στέφανο Στεφανόπουλο, που προηγήθηκε της επιχείρησης Νόβα.

Δεν πρέπει τέλος να λησμονάται η μετέπειτα αγωνιστική συμπαράσταση της «Ελευθερίας» στον Νικηφόρο Μανδηλαρά και τους λοιπούς συνηγόρους στην αποκάλυψη και καταρράκωση της πλεκτάνης του Ασπίδα, που χρησιμοποιήθηκε ως ο μοχλός για την ανατροπή του Γεωργίου Παπανδρέου. Ούτε ότι πρώτη η «Ελευθερία» σταμάτησε αυτοβούλως την έκδοσή της την 21η Απριλίου και αποζημίωσε ασυζητητί το προσωπικό της.

Αυτή είναι η υπεύθυνη και έντιμη μαρτυρία δημοσιογράφου που τιμήθηκε με τη φιλία και εμπιστοσύνη του Γεωργίου Παπανδρέου όσο και του Πάνου Β. Κόκκα και υπήρξε αυτόπτης και αυτήκοος το απόγευμα της 15ης Ιουλίου 1965 στο Καστρί και αργότερα στα γραφεία της «Ελευθερίας», το βράδυ της καταστροφής. Και τον οποίο εξώθησε από τη σιωπή του ο ασφαλής λιθοβολισμός ενός ανυπεράσπιστου -ως σήμερα- νεκρού, πρώτα από τη συνέντευξη Παπαχελά και τώρα από τα «συμπληρώματα» του κ. Νέτα στην «Ελευθεροτυπία».

Ήταν η «Ελευθερία» του Πάνου Β. Κόκκα σταθμός στην ιστορία του ελληνικού Τύπου. Επί είκοσι χρόνια έπαλξη δημοκρατικών αγώνων και πανεπιστήμιο δημοσιογραφίας, όπου ασκούσαν και δίδασκαν ο Γεώργιος Ανδρουλιδάκης, ο Γιώργος Μακρής, ο Σπύρος Μελάς, ο Διονύσης Ρώμας, ο Χριστόδουλος Τσιγάντες, ο Γρηγόριος Δαφνής, ο Μανώλης Σαφαρίκας και πόσοι άλλοι κορυφαίοι δημοσιογράφοι και άνθρωποι του πνεύματος. Το κασέ της, ο νέος τρόπος δημοσιογραφικής γραφής και προπάντων μια σιδηρά πειθαρχία στην επιταγή της αντικειμενικότητας, έφεραν επανάσταση στη φυσιογνωμία των ελληνικών εφημερίδων. Μόνο σ’ αυτήν δεν υπήρχαν κλίκες και ίντριγκες, αλλά πνεύμα εργαστηρίου και ενοποιός προσήλωση στην υπόθεση της Δημοκρατίας και στο λειτούργημα της πλήρους και σωστής ενημέρωσης του έλληνα πολίτη, που να φωτίζει τις επιλογές του, για να πάει ο τόπος μπροστά. (Και οι διορθωτές και τηλεφωνητές της έγιναν αργότερα διάσημοι διευθυντές και αρχισυντάκτες).

Με απέραντη νοσταλγία γυρίζει ο νους στην ευδαιμονία ενός τέτοιου εργασιακού περιβάλλοντος και στην εποχή ευγενών αγώνων και ελπίδων φωτεινού μέλλοντος για τον τόπο.