Κάψε το «κέρδος», όχι το δάσος…
Ολόκληρη η πορεία των δύο τελευταίων αιώνων στον δυτικό κόσμο στηρίχθηκε στην έννοια της «προόδου», μια έννοια που συναρτήθηκε και ταυτίστηκε με την απόλυτη πίστη στις δυνάμεις της επιστήμης και της τεχνολογίας. Δηλαδή με την ανάδειξη δύο νέων «θεοτήτων» στη θέση της παραδοσιακής θρησκευτικής απολυτότητας.
Σ’ αυτήν την πορεία η φύση αποτέλεσε ένα προς κατάκτηση «αντικείμενο». Το μόνο όριο σ’ αυτήν την ξέφρενη πορεία του ανθρώπου προς την «πρόοδο» φαίνεται να ήταν οι δυνάμεις της ίδιας της φύσης, τα έντονα κλιματικά και καιρικά φαινόμενα. Η βιομηχανική επανάσταση με «πολιορκητικό κριό» την τεχνολογία «έσβησε» τα όρια μεταξύ της ανθρώπινης κοινωνίας και του φυσικού της περιβάλλοντος. Με κεντρικό σύνθημα το «τρίπτυχο» της καταναλωτικής κοινωνίας «περισσότερα, ισχυρότερα, παραγωγικότερα» και με την πεποίθηση ότι η τεχνολογία θα έβρισκε λύσεις για όλα τα προβλήματα «περιβάλλοντος» που θα προέκυπταν, φτάσαμε μέχρι τη δεκαετία του 1980.
Στις 26 Απριλίου του 1986 η τραγωδία του Τσερνόμπιλ αποκάλυψε τα όρια της τεχνολογίας και απέδειξε ότι «η ρύπανση δεν γνωρίζει σύνορα». Από εκεί και πέρα το παζλ της καταστροφής άρχισε να συντίθεται. Έναν χρόνο μετά η «τρύπα του όζοντος» αρχίζει να περιλαμβάνεται στο λεξιλόγιό μας. Τα κρίσιμα περιβαλλοντικά προβλήματα, που έχουν πια πλανητική διάσταση, προβλήματα άγνωστα, «αόρατα» μέχρι τώρα, αποδεικνύονται τόσο μεγάλα και τόσο σύνθετα που δεν μπορούμε πια «να τα δούμε»…
Η επιστημονική συζήτηση που ξεκίνησε στα μέσα της δεκαετίας του 1980, με τη βοήθεια μάλιστα των προσομοιωτών, ανέδειξε ως κεντρικό πρόβλημα το φαινόμενο του θερμοκηπίου, το οποίο έκτοτε κυριαρχεί στον παγκόσμιο διάλογο, χωρίς να λαμβάνονται σοβαρά μέτρα αντιμετώπισής του μέχρι σήμερα. Για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία ένα περιβαλλοντικό πρόβλημα θα επηρεάσει κάθε «πτυχή ζωής» πάνω στον πλανήτη. Όπως τονίζουν χαρακτηριστικά διεθνείς κλιματολόγοι, για να δείξουν την ανευθυνότητα που κυριαρχεί, «το κλίμα είναι ένα ανήμερο θηρίο κι εμείς το ενοχλούμε με το ραβδί μας»…
Η έκταση και η συνθετότητα των προβλημάτων μας επιβάλλει να επανακαθορίσουμε τις βασικές μας θεωρήσεις για τη σχέση κοινωνίας – επιστήμης και φύσης. Κι όχι απλώς να διαμαρτυρόμαστε όταν οι φωτιές πλησιάζουν τις δικές μας αυλές…
Πώς διαμορφώσαμε όμως πριν απ’ όλα τις πόλεις μας, τα σπίτια μας;
Δυστυχώς και η διαμόρφωση του «αστικού χώρου» των πόλεών μας στηρίχθηκε στην «ορθολογική» συμπεριφορά του homo economicus για την κατάληψη και την αξιοποίηση του «χώρου». Στην πραγματικότητα το νεοκλασικό πρότυπο της οικονομίας εφαρμόσθηκε -με μικρές ή αξιοσημείωτες παραλλαγές- στη διαμόρφωση των πόλεων, αποτυπώνοντας μια αντίστοιχη «κοινωνική – αστική» γεωγραφία.
Η διάρθρωση της πόλης και η «χαρτογράφησή» της σε περιοχές κοινωνικοοικονομικών «διαχωρισμών» και ανισοτήτων, όπου κυριαρχεί ο ανταγωνισμός, οι εισοδηματικές διακρίσεις, η συμβίωση, η εκμετάλλευση (σε ποικίλους συνδυασμούς), «αποτυπώνουν» στο πεδίο της αστικής πόλης το σύνολο των κοινωνικοπαραγωγικών «διακρίσεων» και του καταμερισμού της εργασίας όπως επισημαίνει ο μεγάλος φιλόσοφος Α. Λεφέβρ.
Η κλασική διαδικασία της αστικοποίησης, που η Ελλάδα γνώρισε μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, συνδέθηκε στη συνέχεια με τις διαδικασίες της προαστικοποίησης, οι οποίες χαρακτηρίζουν πολλές πόλεις της μεσογειακής Ευρώπης. Δηλαδή την αποκέντρωση προς εξωτερικούς δακτυλίους, μέσω νέων συγκοινωνιακών δικτύων (όπως π.χ. στην Αττική, τα Μεσόγεια) που καλύπτουν συγκεκριμένες οικιστικές και παραγωγικές ανάγκες.
Αντιθέτως προς τις χώρες της βόρειας Ευρώπης, που ακολούθησαν μετά το 1970 τις διαδικασίες της αποκέντρωσης / αποαστικοποίησης, η Ελλάδα, η Ιταλία και άλλες μεσογειακές περιφέρειες περιορίσθηκαν στην αστικοποίηση και πολύ πρόσφατα σε μια διαδικασία «εξευγενισμού» των κέντρων των πόλεων, που αλλάζοντας χρήσεις επιτρέπουν την επιστροφή των εύπορων κοινωνικών ομάδων στις αποκαλούμενες περιοχές με τα «λαμπερά φυτά» (bright lightareas)…
Όλες αυτές οι ιστορικά δομημένες κοινωνικοοικονομικές διαδικασίες αποδεικνύουν ότι θεμέλιο των επιλογών παραμένει το δίπολο «εκμετάλλευση της γης» / «Ιδιωτικό κέρδος» – Ιδιοκτησία.
Η καταστροφή του περιβάλλοντος, η αλόγιστη χρήση της ενέργειας, των φυσικών αγαθών δεν οφείλονται μόνο σε κάποια μεγάλα ιδιωτικά συμφέροντα.
Φωλιάζουν και αναπαράγονται μέσα μας, στην επιδίωξή μας να αποκτήσουμε τον «δικό μας» ιδιωτικό χώρο, παραβαίνοντας τις πολεοδομικές διάταξης, κόβοντας δέντρα, τσιμεντοποιώντας κάθε ελεύθερο χώρο προκειμένου να αυξήσουμε την αξία της ιδιοκτησίας μας…
Οι κάθε λογής εμπρηστές εκεί στηρίζονται. Στο γεγονός δηλαδή της μελλοντικής οικοπεδοποίησης των «καμένων», στις πιέσεις για επέκταση της οικοδόμησης που ασκούν «συνεταιρισμοί» και ποικίλα συμφέροντα. Στην αδυναμία τελικά της πολιτικής εξουσίας που υποκύπτει στις πιέσεις και νομιμοποιεί σχεδόν πάντα τις παρανομίες, τις καταπατήσεις, προκειμένου να ικανοποιήσει πελατειακές ανάγκες…
Μαζί, λοιπόν, με τις αναγκαίες κινητοποιήσεις και τους κοινωνικούς και πολιτικοϊδεολογικούς αγώνες για τη σωτηρία του περιβάλλοντος πρέπει να αναπτυχθεί και η ατομική συνείδηση του πολίτη που είναι διατεθειμένος να θυσιάσει το ατομικό του κέρδος χάριν ενός παγκόσμιου – πανανθρώπινου αγαθού… που είναι τελικά η ίδια του η ζωή… Γιατί πριν καταστραφεί το δάσος έχουν ήδη καταστραφεί οι ανθρώπινες αξίες.