Το βιβλίο της Ιστορίας σε «διαπραγμάτευση»…
Το ευτελές «παζάρι» που λαμβάνει χώρα τις ημέρες αυτές -«πτυχές» του οποίου μάς γίνονται γνωστές από τα ΜΜΕ-, με διακύβευμα τις «διορθώσεις» στις οποίες «αναγκάζονται» να προβούν οι συγγραφείς του βιβλίου της Ιστορίας της ΣΤ’ Δημοτικού, αποκαλύπτει ότι οι συγγραφείς αυτοί δεν αγνόησαν μόνο βασικές μεθοδολογικές-επιστημονικές αρχές που συγκροτούν την επιστήμη της Ιστορίας, αλλά και δέχθηκαν να «καταθέσουν» την ίδια την επιστημονική τους «αξιοπρέπεια», διαπραγματευόμενοι την φραστική «ανάταξη» ιστορικών περιγραφών, στο πλαίσιο ενός είδους, ευτελούς, «επιστημονικού» λίφτινγκ του βιβλίου…
Το βιβλίο της Ιστορίας δεν πάσχει μόνο φραστικά. Πάσχει μεθοδολογικά. Εάν οι συγγραφείς είναι σίγουροι τόσο για την επιστημονική μέθοδο όσο και την «αξιολογική ουδετερότητα» των ερμηνευτικών προσεγγίσεων που ακολούθησαν, τότε θα έπρεπε να αρνηθούν οποιεσδήποτε «εμβαλωματικές» παρεμβάσεις. Αυτό θα απαιτούσε ή επιστημονική τους αξιοπρέπεια και αυτοσεβασμός των απόψεών τους.
Φαίνεται όμως ότι η μετα-νεωτερική αντίληψη παραβλέπει τέτοιου είδους «πολυτέλειες». Έχει άλλωστε ευρύτερους στόχους. Γιατί η αντίληψη αυτή προβάλλει δύο βασικές αξιώσεις:
– Να προσεγγίσει τα ιστορικά συμβάντα μέσα από την «αξιολογική ουδετερότητα» της επιστημονικής ανάλυσης.
– Να «αποφορτίσει» τις ιστορικές ερμηνευτικές προσεγγίσεις από ανορθολογικού χαρακτήρα αντιλήψεις των ιστορικώς δρώντων και να αξιολογήσει τις πράξεις τους με βάση σύγχρονα κριτήρια και παραδοχές.
Πρόκειται για την περίφημη «απομάγευση» της Ιστορίας από μύθους, προκαταλήψεις, κοσμοείδωλα, θρησκευτικές δοξασίες, ώστε τα ιστορικά γεγονότα να μπορούν να αναλυθούν μέσα από μια λογική-τυπική εκδοχή. Ο ιστορικός, σύμφωνα με την αντίληψη αυτή, θα πρέπει να αξιολογήσει τη χρήση των κατάλληλων (ή μη) μέσων για την επιτυχία των σκοπών τους οποίους θέτουν τα ιστορικά υποκείμενα.
Με την πρώτη τους «αξίωση» οι συγγραφείς του βιβλίου της Ιστορίας διατείνονται ότι δεν υπάρχει αλήθεια αλλά «αλήθειες», εννοώντας ότι κάθε έθνος ή κάθε ιστορικός μπορεί να ερμηνεύσει διαφορετικά το ίδιο ιστορικό γεγονός.
Όμως το ιστορικό γεγονός πριν ερμηνευθεί πρέπει να ανασυγκροτηθεί από τον επιστήμονα-ιστορικό στην αντικειμενικότητά του, στην «αλήθεια» του. Εδώ διαδραματίζει κυρίαρχο ρόλο η αντικειμενικότητα του επιστήμονα, η αναζήτηση και ανάλυση των πηγών, η σύνδεση και ο συσχετισμός των προηγηθέντων συμβάντων.
Η καταστροφή της Σμύρνης π.χ., οι σφαγές, οι λεηλασίες, οι βιασμοί, οι εμπρησμοί αποτέλεσαν αντικειμενικά γεγονότα. Εδώ ο ιστορικός υποχρεούται να περιγράψει την αλήθεια του συμβάντος.
Ασφαλώς από εδώ και πέρα μπορεί να αναδειχθεί το πεδίο της ερμηνείας. Ο υποκειμενικός παράγων θα υπεισέλθει, αναπόφευκτα, αποδίδοντας τις δικές του εξηγήσεις για τα κίνητρα και τις πράξεις των δρώντων, για τον χαρακτήρα της πολεμικής αναμέτρησης, για τις δεσπόζουσες αντιλήψεις, τα κοσμοείδωλα των λαών και των ατόμων.
Όμως ο επιστημονικός διάλογος πάνω στις διαφορετικές ερμηνείες θα διεξαχθεί με βάση την αντικειμενικότητα του συμβάντος (με όση ακρίβεια μπορεί αυτή να προσεγγισθεί). Άλλως αναδεικνύεται ο ιστορικός σχετικισμός και, τελικά, ένας αγνωστικισμός και μια αποστασιοποίηση από τα ιστορικά γεγονότα, που χάνουν τελικά τη σημασία τους…
Γι’ αυτό στην παραλία της Σμύρνης υπήρχε συνωστισμός, γι’ αυτό η Έξοδος του Μεσολογγίου περιγράφεται ως ένα είδος Σαββατοκυριακάτικης απόδρασης για τους κατοίκους του, γι’ αυτό η κατοχή της Κύπρου χαρακτηρίζεται «διχοτόμηση».
Μαζί με την κατάργηση της σημασίας των ιστορικών γεγονότων οι συγγραφείς του βιβλίου απώλεσαν και οι ίδιοι τα νοήματα, το εννοιολογικό περιεχόμενο των λέξεων που χρησιμοποιούν. Πέραν όμως του πεδίου της περιγραφής, της εξήγησης και ερμηνείας των ιστορικών συμβάντων, οι συγγραφείς του βιβλίου φαίνεται ότι παραγνωρίζουν το «σχήμα» της κατανόησης των ιστορικών γεγονότων.
Όπως επισημαίνει ο Α. Ο. Lovejoy «… είναι επιτακτικό για τον ιστορικό… να συνειδητοποιήσει ότι οι πρόγονοί του είχαν δικούς τους σκοπούς οι οποίοι δεν οδηγούσαν απλώς στους δικούς του… Η επιλογή (του ιστορικού) οφείλει να προσδιορίζεται όχι από αυτό που φαίνεται στον ίδιο σημαντικό αλλά από εκείνο που φαινόταν σημαντικό σε εκείνους… Σ’ αυτές τις όψεις της Ιστορίας βρίσκεται ένα σημαντικό μέρος των αξιών της… και αυτές την καθιστούν έναν κλάδο ο οποίος διευρύνει το πνεύμα, απελευθερώνει… διευρύνει και εμπλουτίζει την παρούσα εμπειρία» («Present Stundpoints and Past History», σελ. 180).
Το «κοσμοείδωλο» της Επανάστασης του 1821 διαμορφώθηκε από τη συνείδηση της ιστορικής καταγωγής και συνέχεια τους γένους και από την ορθόδοξη – θρησκευτική πίστη. Οι πεποιθήσεις αυτές δεν αποτέλεσαν το πλαίσιο όπου εκδηλώνεται ο ανορθολογισμός, η θρησκευτική μεταφυσική, η «ψευδής συνείδηση» των ιστορικών προσώπων, όπως διατείνονται οι σχετικιστές/μετα-νεωτεριστές, που προσπαθούν να μας «απαλλάξουν» από τους μύθους και τις ψευδαισθήσεις.
Η γλώσσα, η πίστη, η αντίληψη της ιστορικής καταγωγής (δεν χρειάσθηκαν αιματολογικές αναλύσεις για να τις υιοθετήσουν οι πρόγονοί μας) δεν αποτελούν ούτε ψευδαισθήσεις ούτε μύθους. Αντίθετα διαμόρφωσαν συνειδήσεις, ενεργοποίησαν τη δυναμική ενός ολόκληρου λαού, συγκρότησαν στοιχεία της ατομικής και συλλογικής ταυτότητας.
Το «κρυφό σχολειό» δεν υπήρξε μια ταμπέλα έξω από ένα κτίριο ή μια εκκλησία που έγραφε «διδάσκονται ελληνικά». Διαμορφώθηκε ως μια δρώσα ιστορική διαδικασία, ως μια ιστορική συνείδηση με απτά, ιστορικά αποτελέσματα.
Οι σχετικιστές/μετα-νεωτεριστές μπορεί να θεωρούν ότι οι ίδιες, οι πεποιθήσεις, η πίστη που ενεργοποίησε την Επανάσταση δεν αποτελούν παρά ψευδαισθήσεις και μύθους… Δυστυχώς γι’ αυτούς δεν ζούσαν το 1821 ώστε -«γράφοντας» ένα ανάλογο βιβλίο Ιστορίας- να μπορέσουν να αποτρέψουν μια ανορθολογική ιστορική διαδικασία…
Ίσως όμως τότε να προλάβαιναν να διαβάσουν -γιατί σήμερα δεν ασχολούνται με παρόμοια – τον φαναριώτη στοχαστή του 18ου αιώνα Δημήτριο Καταρτζή που αναφερόταν στις έννοιες του πολίτη και της πολιτικής που βίωνε το ελληνικό έθνος: «Λέγοντας Ρωμιό Χριστιανό εννοώ έναν πολίτη ενός έθνους που με τα δύο αυτά ονόματα είναι μέλος αυτής της πολιτικής κοινωνίας. Αυτή τον κάμνει τέτοιο και διαφορετικό από κάθε άλλον που να είναι μέλος σ’ άλλην πολιτεία με άλλη θρησκεία… Μας κατηγορούν μερικοί Φράγκοι που δεν έχουμε πατρίδα, δεν είμαστε πολίτες όπως λέει ο Αριστοτέλης (εννοεί τον αριστοτελικό ορισμό: τω μετέχειν κρίσεως και αρχής)… Δεν είναι όμως έτσι… Την πολιτεία μας τη δένει ο ”λόγος”, οι νόμοι, κανόνες και έθιμα».
Η Ιστορία δεν διδάσκεται μόνο… Αλλά κυρίως διδάσκει. Και πριν κάποιοι επιχειρήσουν να συγγράψουν Ιστορία θα πρέπει πριν απ’ όλα να τη «διαβάσουν» καλά και κυρίως να την «κατανοήσουν»…