Η Τουρκία σε κρίση
Η ειρωνεία είναι ότι η σύγχρονη τουρκική κρίση δεν έχει ορατή διέξοδο. Είναι μαζί κρίση εθνική και πολιτική, αλλά και κρίση κοινωνική, αφού η επέλαση του νεοφιλελευθερισμού στη γείτονα σπάει παραδοσιακές ισορροπίες, προκαλεί γιγάντιες οικονομικές ανακατατάξεις και νέες εκρηκτικές κοινωνικές αντιθέσεις. Το βάθεμα της τουρκικής κρίσης μοιάζει να είναι η μόνη προοπτική, ενώ η ακραία βία, εσωτερική και εξωτερική, φαντάζει ως το μόνο τυφλό καταφύγιο για απέλπιδα διέξοδο.
Δυστυχώς, ελάχιστοι συνειδητοποιούν τα συμβαίνοντα στη γείτονα και τις ευρύτερες παρενέργειές τους. Οι αρχές του Κεμάλ -θεμέλια του νεότερου Τουρκισμού- βρίσκονται πλέον υπό ανοικτή αμφισβήτηση. Η περιφρονημένη «μαντίλα» επιχειρεί να επιστρέψει στο άβατο του Προεδρικού Μεγάρου. Το νέο «μεταμοντέρνο» πραξικόπημα του τουρκικού στρατού και η παραίτηση Γκιουλ από την υποψηφιότητα για την τουρκική Προεδρία δεν έλυσαν κανένα πρόβλημα. Τα μετέθεσαν στην προτεινόμενη συνταγματικά εκλογή του τούρκου Προέδρου από τον λαό, για να ακολουθήσει, μάλλον, μια νέα αρνητική απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου. Χάος! Το δόγμα «ένα κράτος – ένα έθνος – ένας λαός» κινδυνεύει να γίνει συντρίμμια από την αφύπνιση των Κούρδων και την ασυγκράτητη αναζωογόνηση του κουρδικού εθνικισμού. Οι παραδοσιακά άριστες σχέσεις της Τουρκίας με τις ΗΠΑ πάνω στις οποίες βάσισε τη μεταπολεμική της πορεία έχουν φτάσει σ’ ένα σημείο που λίγο απέχουν από τη ρήξη. Αιτία η ισχυρή υποστήριξη της Ουάσινγκτον στην αυτονομία του ιρακινού Κουρδιστάν. Η υποστήριξη, επίσης, να αποκτήσει γρήγορα το τελευταίο την πετρελαιοφόρα περιοχή του Κιρκούκ και ίσως αύριο την πλήρη ανεξαρτησία του. Ακόμα χειρότερα, είναι οι ΗΠΑ το ανυπέρβλητο, μέχρι τώρα, εμπόδιο για την «πολυπόθητη» εισβολή της Τουρκίας στο ιρακινό Κουρδιστάν, στο όνομα της εξάρθρωσης των ανταρτών του ΡΚΚ. Ο αντιαμερικανισμός στην Τουρκία έχει προσλάβει ουρανομήκεις διαστάσεις.
Ο τούρκικος στρατός, κληρονόμος και θεματοφύλακας των κεμαλικών αρχών, είναι αντιμέτωπος με ένα δυσεπίλυτο δίλημμα. Οφείλει, κατά τις επιταγές του κεμαλισμού, να υποστηρίζει την ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας, την ώρα που διατηρεί τις σφοδρότερες επιφυλάξεις για ό,τι αυτή συνεπάγεται: μικρότερο ρόλο του στρατού στην πολιτική ζωή, περισσότερα δικαιώματα στους Κούρδους, μεγαλύτερη παράδοση της Τουρκίας στις αγορές και το πολυεθνικό κεφάλαιο. Από την άλλη, το «light» Ισλάμ του κ. Ερντογάν, αντί να είναι περισσότερο προσανατολισμένο στην Ανατολή, εμφανίζεται ως το πιο ένθερμο ρεύμα του τουρκικού ευρωπαϊκού δρόμου και των αντίστοιχων «μεταρρυθμίσεων», την ώρα που αυτές δυναμιτίζουν τη μεσοπρόθεσμη συνοχή του. Και το χειρότερο, ο κ. Ερντογάν, εισάγοντας το ήπιο Ισλάμ, είναι βέβαιον ότι ανοίγει για τα φτωχότερα στρώματα τον ορίζοντα της συνένωσης του εθνικισμού και της κοινωνικής διαμαρτυρίας με πολύ ριζοσπαστικότερες ισλαμικές ιδέες.
Αυτήν την ώρα, οι ΗΠΑ για να κατευνάσουν την κρίση γίνονται όλο και πιο αφόρητα πιεστικές για την τουρκική ένταξη στην ΕΕ, σε μια περίοδο που η ίδια η ΕΕ γνωρίζει τις χειρότερες στιγμές της και μεγάλες αβεβαιότητες για την πορεία της, ενώ οι λαοί της Ευρώπης, εχθρικοί έτσι κι αλλιώς σε μια νέα διεύρυνση, ούτε καν θέλουν να ακούσουν οτιδήποτε που θα μοιάζει με ευρωπαϊκή ένταξη της Τουρκίας. Δεν είναι τυχαίο ότι ο νέος Πρόεδρος της Γαλλίας, κ. Σαρκοζί, παρά τον έντονο φιλοαμερικανισμό του, έκλεισε την πόρτα της ΕΕ για την Τουρκία, κερδίζοντας κρίσιμους πόντους στην προεκλογική του μάχη. Γαλλία και Γερμανία θέλουν κοντά την Τουρκία στην Ευρώπη, αλλά όχι μέσα και συνέταιρο. Οι κυρίαρχες ευρωπαϊκές ελίτ διαπερνώνται από αντιφάσεις και σκληρά διλήμματα. Η ιμπεριαλιστική και ατλαντική Ευρώπη έχει απόλυτη ανάγκη για πολιτικούς, στρατηγικούς αλλά και οικονομικούς λόγους τον τουρκικό όγκο, την ώρα που ο τελευταίος, εισχωρώντας στην ΕΕ, υπάρχει κίνδυνος να ανατρέψει ριζικά τις υπάρχουσες πολιτικές ισορροπίες. Φρενοκομείο!
Όπως η Οθωμανική Αυτοκρατορία στις αρχές του περασμένου αιώνα, έτσι και τώρα στις αρχές του 21ου η Τουρκία πάει να μετατραπεί, με άλλους όρους, σε «κλειδί» νέων εξελίξεων και σε μεγάλο ασθενή. Στη σύγχρονη Τουρκία διασταυρώνονται όλες, σχεδόν, οι αντιφάσεις της εποχής μας, ενώ κλονίζονται όλα τα βάθρα που συγκρότησαν τον μεταπολεμικό κόσμο. Τα αδιέξοδα της Τουρκίας είναι στην ουσία αδιέξοδα ενός «νέου κόσμου» στον οποίο έχουν θρυμματιστεί όλες οι παλιές αρχές και σταθερές, για να αντικατασταθούν από την αυθαιρεσία, τη γυμνή ισχύ και την τυφλή βία. Η προσφυγή σ’ αυτήν την τυφλή τυχοδιωκτική βία -εσωτερική και εξωτερική- είναι μάλλον το κοντινό αύριο της τουρκικής κρίσης.
Η τραγωδία είναι ότι το ελληνικό πολιτικό κατεστημένο καθεύδει ανήμπορο, την ώρα που έχουν ανατιναχθεί όλα τα θεμέλια πάνω στα οποία στήριξε την κατευναστική πολιτική του απέναντι στην Άγκυρα. Η ελληνική κρίση μπορεί να μην είναι τόσο εμφανής αλλά είναι χειρότερη, γιατί υφέρπει, διαβρώνοντας τα πάντα, χωρίς να γίνεται άμεσα αντιληπτή. Όταν θα γίνει, θα είναι πολύ αργά!