Στον γύψο

Εμείς ευθύς εξ αρχής χαρακτηρίσαμε αυτήν τη Δημοκρατία φενάκη και γράψαμε αμέσως ότι πραξικόπημα του τύπου της παρέλασης των τανκς δεν πρόκειται να γίνει, για τον απλούστατο λόγο ότι η Τουρκία τελεί εν διαρκή πραξικοπήματι. Το πόσο καλά ελέγχουν οι στρατιωτικοί όλους τους θεσμούς διοίκησης και τα κέντρα εξουσίας του τουρκικού κράτους φάνηκε ξεκάθαρα από την παρέμβαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου. Οι στρατιωτικοί όπως συνηθίζουν στην Τουρκία, δήλωσαν μέσω τρίτου, τρεις μέρες πριν, ότι η απόφαση θα είναι εννέα υπέρ της ακύρωσης της πρώτης ψηφοφορίας και δύο κατά. Πράγματι όταν η κυρία πρόεδρος του δικαστηρίου ανακοίνωσε την απόφαση, αυτή ήταν εννέα δύο. Στην κυριολεξία η Δημοκρατία στον γύψο.

Η σύγκρουση

Οι στρατιωτικοί επιδίωξαν μια ισχυρή μετωπική σύγκρουση με τον Ερντογάν, με σκοπό να τον θέσουν ευθύς εξ αρχής εκτός μάχης. Ήταν κυριολεκτικά ένας άνισος αγώνας. Μια σύγκρουση ενός χαλύβδινου άρματος με ένα μικρό αυτοκίνητο της σειράς. Ο Ερντογάν αντιλήφθηκε τον θανάσιμο κίνδυνο και, έχοντας βιώσει την περίπτωση Ερμπακάν, έκανε όλους τους ελιγμούς που θα τον έβγαζαν από την τροχιά σύγκρουσης. Προσπάθησε να εξευμενίσει την οργή των στρατιωτικών, ικανοποιώντας όλα τα λογικά (αν υπήρχαν) και παράλογα αιτήματά τους. Δεν έβαλε ο ίδιος υποψηφιότητα, όπως του ζητήθηκε, και έσπρωξε προς την Προεδρία τον Γκιουλ. Οι στρατιωτικοί, ενώ στην αρχή φάνηκε ότι θα τους ικανοποιούσε η άτακτη υποχώρηση του Ερντογάν, επανήλθαν δριμύτεροι. Απορρίπτοντας και τον Γκιουλ, υπαγόρευσαν στον Μπαϋκαλ την προσφυγή στο Συνταγματικό Δικαστήριο, με σκοπό την ακύρωση της διαδικασίας και τη διενέργεια άμεσων εκλογών. Στόχος του κεμαλικού κατεστημένου ήταν, και παραμένει να είναι, η αποδυνάμωση του Ερντογάν μέσω του εκλογικού σώματος. Ήδη οι εξελίξεις τρέχουν με μεγάλη ταχύτητα, όπως συμφέρει στους κεμαλιστές και οι εκλογές ορίστηκαν στις 22 Ιουνίου, ώστε να μην υπάρχει χρόνος προετοιμασίας και ανάκαμψης. Παρότι τίθεται θέμα για το ποιος θα είναι Πρόεδρος Δημοκρατίας μέχρι τις εκλογές, εν τούτοις οι στρατιωτικοί προκλητικότατα, ούτε καν άφησαν περιθώριο συζήτησης και παρέτειναν τη θητεία Σεζέρ. Όσοι γνωρίζουν τα τουρκικά, ξέρουν ότι κανονικά πρόεδρος έπρεπε να αναλάβει την επομένη της λήξης της θητείας Σεζερ, ο πρόεδρος της Εθνοσυνέλευσης Μπουλέντ Αρίντς, φανατικός ισλαμιστής και ανεπιθύμητος των στρατηγών. Ευνόητο λοιπόν είναι ότι οι κεμαλιστές δεν έδωσαν ούτε το παραμικρό περιθώριο στους ισλαμιστές να βάλουν δικό τους στην Προεδρία, έστω και για λίγα εικοσιτετράωρα. Ο Αρίντς εκτέθηκε ανεπανόρθωτα διότι θεωρώντας φυσικό ότι αυτός ήταν ο νόμιμος αντικαταστάτης του προέδρου, δήλωσε ότι ο ίδιος θα αναλάβει καθήκοντα από τη 16η Μαΐου. Αυτό όμως δεν θα γίνει. Από την άλλη μεριά απειλείται δίωξη του Ερντογάν για τη φράση του «σφαίρα στην καρδιά της Δημοκρατίας» που θεωρήθηκε προσβολή για το Συνταγματικό Δικαστήριο. Ο Ερντογάν φοβισμένος δεν ξέρει πια από πού να φυλαχτεί. Ανασκεύασε τη δήλωσή του και είπε ότι δεν είχε σκοπό να θίξει το Δικαστήριο τις αποφάσεις του οποίου σέβεται. Ας θυμηθούμε τη φράση του Θουκυδίδη. Όταν δύο πλευρές διαπραγματεύονται ο μεν ισχυρός επιβάλλει όρους του στηριζόμενος στη δύναμη, ο δε αδύναμος υποχωρεί όσο του επιβάλλει η αδυναμία του. Δυστυχώς ο Ερντογάν είναι υποχρεωμένος να υποχωρεί συνεχώς. Προσπαθώντας να αιφνιδιάσει ο Ερντογάν πρότεινε την άμεση εκλογή του Προέδρου της Δημοκρατίας μέσω συνταγματικής αναθεώρησης. Είναι μια πρόταση, κυριολεκτικά, στο κενό.

Τουρκικός λαός

Πολλοί πιστεύουν, ακόμα και στην Ευρώπη, ότι στις προσεχείς εκλογές ο Ερντογάν θα λάβει ένα πολύ μεγάλο ποσοστό, που θα τον αναβαθμίσει και θα τον ισχυροποιήσει έναντι των στρατιωτικών. Στη χώρα μας μερικοί υπερέβησαν τα δεδομένα και μίλησαν για την επικείμενη ήττα των κεμαλιστών και την πλήρη αποκατάσταση της Δημοκρατίας στη γείτονα. Όλοι οι λαοί, αλλά ιδιαιτέρως ο τουρκικός, συντάσσονται με τον ισχυρό. Στα μάτια των Τούρκων, ο Μουσταφά Κεμάλ ενσαρκώνει το αήττητο και το ακατάβλητο. Ήταν πράγματι μια τεράστια παγκόσμια στρατιωτική και πολιτική προσωπικότητα. Συνέτριψε τους Αγγλογάλλους στην Καλλίπολη, πλημμυρίζοντας το πεδίο της μάχης με τα πτώματα διακοσίων πενήντα χιλιάδων στρατιωτών τους. Κατάφερε να διώξει τους Έλληνες, προκαλώντας τους τη Μικρασιατική καταστροφή. Έφερε απίστευτες μεταρρυθμίσεις που έσωσαν την Τουρκία από τη διάλυση και τη μετέτρεψαν σε εθνικό κράτος. Όλα αυτά έχουν κατάλληλα εμπεδωθεί στον τουρκικό λαό και αποτελούν ανάσχεση στη ανοδική πορεία Ερντογάν. Οι στρατιωτικοί πιστεύουν ότι όλα αυτά τα κεμαλικά επιτεύγματα διακυβεύονται στην περίπτωση που θα έλθουν στην εξουσία οι ισλαμιστές. Ο στρατός για τους Τούρκους, σωστά ή λαθεμένα, αυτό δεν έχει σημασία, εγγυάται την ύπαρξη του κράτους των και είναι εκείνος που τους γεμίζει με εθνική υπερηφάνεια. Ο τουρκικός λαός, ευεπίφορος στα εθνικιστικά κελεύσματα των κεμαλιστών, είναι ικανός όχι μόνο να κινητοποιηθεί κατά των εχθρών του έθνους, αλλά και να διαπράξει και ωμότητες. Αρκεί να υπάρξει το ανάλογο και κατάλληλο (τις πιο πολλές φορές προβοκατόρικο) ερέθισμα. Αυτό το έχουμε δει και στις κινητοποιήσεις κατά των μειονοτήτων, αλλά και στα συλλαλητήρια κατά των εσωτερικών τους αντιπάλων. Κοντολογίς οι στρατιωτικοί θα μεταχειριστούν κάθε μέσο θεμιτό και αθέμιτο για να περιορίσουν το ποσοστό του Ερντογάν. Μια μικρή απόδειξη της αποφασιστικότητας των κεμαλιστών να μην επιτρέψουν την παραμικρή διείσδυση των ισλαμιστών στους θεσμούς εξουσίας είναι ο ίδιος ο στρατός. Κάθε χρόνο ένας μεγάλος αριθμός στελεχών αποτάσσονται, μόνο με την υποψία της ισλαμικής ιδεολογίας. Επομένως δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι ο Ερντογάν θα βγει ενισχυμένος από τις εκλογές του Ιουνίου.

Τι μέλλει γενέσθαι

Η λογική ότι ένα τέτοιο περίεργο καθεστώς, με τον στρατό ρυθμιστή των πολιτικών δρώμενων μιας χώρας, δεν μπορεί να συνεχισθεί στο διηνεκές, είναι η σοβαρότερη απειλή για τους κεμαλιστές. Είναι αδιανόητο, στον αιώνα των ατομικών και πολιτικών δικαιωμάτων της ανθρωπότητος, μια χώρα, έστω κι αν αυτή λέγεται Τουρκία, να διοικείται με το «αποφασίζωμεν και διατάσσωμεν». Το θέμα είναι ότι δεν ήλθε ακόμη στιγμή της απόσυρσης των στρατιωτικών από την πολιτική σκηνή και αυτό γιατί το κοσμικό κράτος του Κεμάλ αισθάνεται ακόμα και ισχυρό και σφριγηλό. Στην περίπτωση αυτήν το τάιμιγκ δεν ευνοεί τον Ερντογάν, που μπορεί να ηττηθεί λόγω μη ωρίμανσης των συνθηκών. Η αλήθεια είναι πως σ’ αυτές τις περιπτώσεις η αλλαγή δεν έρχεται μόνη της, αλλά χρειάζεται ρίσκο και τολμηρή ηγεσία. Ο Ερντογάν έχει δείξει πολλά προσόντα σαν πολιτικός, όχι όμως σαν επαναστάτης. Δεν έχει τα φόντα ο Ερντογάν να πολεμήσει με τα ίδια όπλα τους στρατιωτικούς. Αυτή θα είναι και η κυρίαρχη εικόνα των εξελίξεων προ και μετά τις προσεχείς εκλογές. Οι λεπτομέρειες απλώς θα μας δείξουν με πια τεχνάσματα οι στρατιωτικοί είτε θα αναγκάσουν τον Ερντογάν σε επώδυνους συμβιβασμούς είτε θα αποπεμφθεί η νέα κυβέρνησή του πραξικοπηματικά και δεν θα γίνει αυτό για πρώτη φορά στη μεταπολεμική Τουρκία. Οι Τούρκοι, όπως πάντα, τις ελληνοτουρκικές κρίσεις τις προγραμματίζουν ή προ ή μετά τις εσωτερικές τους κρίσεις. Εκτιμώ ότι κι αν ακόμα υπερισχύσουν οι στρατιωτικοί που είναι και το πιθανότερο, αυτήν τη φορά δεν θα είναι εντελώς αχρεωστήτως και πιθανόν στίγματα από τις αντιδημοκρατικές ενέργειες των κεμαλιστών να τους χρωματίσουν, σαν απαρχή μιας νέας εποχής με περισσότερη Δημοκρατία και πίστη στον αγώνα για περιορισμό του στρατού στους στρατώνες του. Πιθανόν να είμαστε στην αρχή μιας μακράς περιόδου εσωτερικών αναταράξεων στην Τουρκία, όπου το κεμαλικό καθεστώς στο τέλος κάθε κρίσεως θα είναι λίγο περισσότερο αποδυναμωμένο.