Έτσι ανατρέψαμε τον Παπαδόπουλο

Για την τραγωδία της Κύπρου ο λοχαγός και εκ των πρωτεργατών του πραξικοπήματος επιρρίπτει ευθύνες στους Αρχηγούς του Ναυτικού και της Αεροπορίας οι οποίοι δεν εκτέλεσαν εντολές προκειμένου να χτυπηθούν οι Τούρκοι και εμμέσως αφήνει να εννοηθεί ότι πρόδωσαν…

Για τον Ιωαννίδη λέει απλώς ότι η ευθύνη του αφορά στο γεγονός ότι δεν αντικατέστησε τους Αρχηγούς, ενώ αφήνει αιχμές ότι μπορεί να είχε διαβεβαιώσεις ότι σε περίπτωση μη εμπλοκής της Ελλάδας στον πόλεμο τα πράγματα θα μπορούσαν να ομαλοποιηθούν. Την απόφαση του Παπαδόπουλου να αποσύρει τον Δεκέμβριο του 1967 τη Μεραρχία από την Κύπρο, η οποία έτσι αφοπλίστηκε και άνοιξε ο δρόμος στον «Αττίλα», τη χαρακτηρίζει εγκληματική και ως έναν από τους κυριότερους λόγους για την ανατροπή του. Ωστόσο υπάρχουν κι άλλα που δεν λέει ο κ. Παλαΐνης. Δεν λέει τίποτα ούτε για τη Γυάρο, ούτε για τα Μακρονήσια, ούτε για τα βασανιστήρια, ούτε για τον Παναγούλη, ούτε για τα σκάνδαλα της εποχής. Ο λοχαγός δεν αναφέρει τίποτα για το σκάνδαλο με τα κρέατα του Μπαλόπουλου, για τις συναλλαγές στον αθλητισμό με τον Ασλανίδη, που αναγκάστηκε να δραπετεύσει, για το «τάμα» που αλήθεια πήγε πού; Και για το Πολυτεχνείο η εικόνα είναι εξωραϊσμένη, όπως εξωραϊσμένη είναι η εικόνα της Ελλάδας που μοιάζει με παράδεισο. Ο λοχαγός με το αυτόματο φορτώνει τις ευθύνες για την Κύπρο στον Μακάριο και στον βασιλιά, όμως είναι γνωστό ότι η χούντα με τις επιλογές της οδήγησε στην τραγωδία και στη μεγάλη προδοσία της Κύπρου. Τέλος, εκθέτει τον πολιτικό κόσμο όταν αναφέρει ότι υπήρξαν συναντήσεις με… νέους πολιτικούς προκειμένου να πολιτικοποιηθεί το στρατιωτικό καθεστώς τη στιγμή που αρνείται να κατονομάσει έστω κι έναν από αυτούς. Είναι προφανές ότι το περιεχόμενο της συνέντευξης κρίνεται, όπως κι όλοι μας άλλωστε.
Π Πότε ακριβώς αποφασίστηκε η ημερομηνία της 21ης Απριλίου;

– Αρχές Απριλίου. Αλλά προηγουμένως είχε οριστεί και άλλη ημερομηνία, όπως για παράδειγμα η 25η Μαρτίου και η οποία μεταφέρθηκε. Η απόφασή μας είχε άμεση εξάρτηση από τον χρόνο των εκλογών και την επιβεβαιωμένη πληροφορία ότι ο βασιλιάς θα κινηθεί με τους στρατηγούς το ίδιο βράδυ.

Π Υπήρξαν συνεννοήσεις, έγιναν συναντήσεις;

– Σε διάφορα σπίτια. Δεσμεύομαι για τους άλλους αλλά είχαμε συναντήσεις στο δικό μου σπίτι, στα Πατήσια, στο σπίτι του αδερφού μου και του πατέρα μου στα Κάτω Πατήσια. Εκεί συναντηθήκαμε ένας αριθμός αξιωματικών πριν κινηθούμε για την υλοποίηση της 21ης Απριλίου. Δηλαδή το βράδυ της 20ης Απριλίου προς την 21η.

Π Ποιοι είχαν βασικό ρόλο και συμμετοχή σε αυτήν τη συνάντηση;

– Δεν έχει σημασία. Θα σας πω έναν, ο Δημήτρης Σταματελόπουλος. Σε άλλα σπίτια είχαμε συγκεντρώσεις άλλων ομάδων, αλλά δεν θεωρώ σωστό να αναφερθώ σε σπίτια ανθρώπων όταν δεν έχω την έγκρισή τους. Υπήρχαν όμως αρκετά τέτοια σημεία όπου πήγαιναν διάφορες ομάδες.

Π Πώς υπήρξε αυτός ο συντονισμός; Πώς ήξερε ο καθένας από εσάς ποιον θα συλλάβει, πότε ενημερωθήκατε γι’ αυτό;

– Υπήρξε μια σοβαρή και επιτυχής προετοιμασία από ικανότατους ανθρώπους.

Π Ποιος σας έδωσε τα στοιχεία, ποιος σας παρέδωσε το σχέδιο ώστε ο καθένας από εσάς να συλλάβει για παράδειγμα συγκεκριμένο πολιτικό;

– Η ηγεσία μας, οι πρωτεργάτες. Είναι γνωστοί.

Π Σας έδωσαν και λίστα με ονόματα;

– Δεν υπήρξαν λίστες. Τα είχαμε στο μυαλό μας. Αν υπήρχαν λίστες υπήρχε ο κίνδυνος και της διαρροής.

Π Έγιναν όμως και

μαζικές συλλήψεις…

– Σε ό,τι αφορά τις μαζικές συλλήψεις, είχαν εφαρμοστεί πίνακες που προβλέπονταν από τα επίσημα σχέδια ασφάλειας της χώρας.

Π Πήρατε τους «φακελωμένους».

– Πάντα προ της 21η Απριλίου οι πολιτικές κυβερνήσεις ήσαν προετοιμασμένες για την περίπτωση μιας οργανωμένης κομμουνιστικής ενέργειας και αυτά τα σχέδια προϋπήρχαν.

Π Αν βρίσκατε αντίσταση, υπήρχε σχέδιο δράσης;

– Ως πεπειραμένοι και ικανοί αξιωματικοί το θεωρήσαμε στρατιωτική επιχείρηση. Και είχαμε αποφασίσει σε μια τέτοια περίπτωση να εντοπίζουμε τους χώρους αντίδρασης, να γίνεται άμεση σύμπτυξη των μονάδων, κύκλωση των χώρων και ανάλογα με τη σοβαρότητα της αντίδρασης και την εκτίμηση της κατάστασης θα λαμβάνονταν τα απαραίτητα μέτρα για την εξουδετέρωσή της.

Π Θα ανοίγατε πυρ;

– Θα ήταν το έσχατο μέτρο. Είχαμε τη δυνατότητα να αφήσουμε οδό διαφυγής και με ανάλογη πίεση οι αντιστεκόμενοι να αποχωρήσουν. Βεβαίως κάθε στρατιωτικό τμήμα όταν προσβάλλεται με όπλα ανταποδίδει. Είναι υποχρεωμένο να ανταποδώσει.

Π Ποιος αποφάσισε το σήμα της 21ης Απριλίου.

– Ζήτησε το υπουργείο Συγκοινωνιών από μια εταιρεία 5-6 σχέδια για να τα χρησιμοποιήσει ως γραμματόσημα και μεταξύ αυτών ήταν ο φοίνικας. Στη συνέχεια αυτό εστάλη στην ηγεσία μας, εγκρίθηκε και καθιερώθηκε.

Π Είπατε νωρίτερα ότι εσείς δεν καταλύσατε τη δημοκρατία γιατί δημοκρατία δεν υπήρχε. Ωστόσο είστε υπερήφανοι που βάλατε την Ελλάδα στον γύψο, που υπήρξαν διώξεις, βασανιστήρια, που περιορίστηκε κάθε δυνατότητα ελεύθερης έκφρασης, είστε ικανοποιημένοι για όλα αυτά;

– Το σημαντικότερο στοιχείο της δημοκρατίας είναι και πρέπει να είναι η εξυπηρέτηση των συμφερόντων του λαού στο σύνολό τους. Εάν αυτό δεν υπάρχει και είσαι υποχρεωμένος για να το επιτύχεις να λάβεις ορισμένα περιοριστικά και δυσάρεστα μέτρα, τα λαμβάνεις. Ευχής έργον θα ήταν να μην ήταν απαραίτητη η λήψη αυτών των μέτρων. Προσωπικά εγώ ήμουν αντίθετος σε βασανιστήρια και το είχα πολλές φορές εκφράσει.

Π Γιατί δεν κάνατε κάτι;

– Εγώ από την αρχή της 21ης Απριλίου υπήρξα αντίθετος με την «επανάσταση» που πήγε να κάνει ο Παπαδόπουλος. Υπηρετούσα σε μονάδες μακριά από την Αθήνα, αξιωματικός των Καταδρομών. Προσωπικά έκανα αυτό που ήταν δυνατόν χωρίς να διακινδυνεύσω τους ευρύτερους σκοπούς της «επανάστασης». Μην ξεχνάτε ότι εκείνη την περίοδο ήταν νωπές οι μνήμες από τον Εμφύλιο και πολλά κατώτερα όργανα στην ΕΣΑ αναλάμβαναν πρωτοβουλίες που οι αξιωματικοί δεν τις ήξεραν. Βεβαίως όφειλαν να τις ξέρουν. Π.χ. ένας λοχίας της ΕΣΑ που είχε σκοτωθεί ο στενός συγγενής του στον Εμφύλιο και είχε έναν κομμουνιστή φυλακισμένο, του φερόταν σκληρότερα από τις διαταγές που είχε πάρει. Επίσης είχα προτείνει την πλήρη ελευθεροτυπία με έναν αυστηρότερο νόμο για τον Τύπο για να μαθαίνουμε τι συμβαίνει σε όλη την Ελλάδα.

Π Και ο Σεφέρης τι σας έφταιγε, που σύμφωνα με την επίσημη ανακοίνωση της χούντας ήταν όργανο του διεθνούς κομμουνισμού; Γιατί είχαν απαγορευτεί βιβλία όπως του Καμύ, του Σαρτρ, του Έλιοτ; Γιατί δεν έπρεπε ο κόσμος να βλέπει ταινίες με τη Μελίνα και να ακούει τη μουσική του Θεοδωράκη; Στα πρώτα χρόνια ακόμα και οι τραγικοί ποιητές ήταν απαγορευμένοι. Τι σόι ελευθερία και δημοκρατία ήταν αυτή;

– Οι απόψεις οι δικές μου είχαν επηρεαστεί θετικά από το διάγγελμα του Σεφέρη κι εγώ μαζί με άλλους υλοποιήσαμε την ιδεολογία αυτή προκειμένου να συντομεύσουμε τον χρόνο για την ορθή πολιτικοποίηση του καθεστώτος. Αναφορικά με τον Θεοδωράκη το ʼ61-ʼ62, το αγαπημένο μου τραγούδι ήταν το «Βράχο βράχο τον καημό μου». Θαύμαζα και τη Μελίνα και τον Θεοδωράκη ως καλλιτέχνες.

Π Θα μου προκύψετε στο τέλος «αριστερός».

– Βρίσκω πολλές απόψεις και πολιτικές σε όλα τα κόμματα άλλες καλές και άλλες κακές. Με αυτήν την έννοια υπάρχουν απόψεις της Αριστεράς τις οποίες αποδέχομαι ως σωστές. Οι αριστεροί όμως της σημερινής εποχής δεν έχουν καμία σχέση με τους αριστερούς του ʼ67, οι οποίοι απʼ όλους τους αξιωματικούς εθεωρούντο κομμουνιστές που ήθελαν να υπαγάγουν τη χώρα μας στο ρωσικό μπλοκ σύμφωνα με αυτά που διδάσκονταν από βιβλία που γράφτηκαν σε περιόδους δημοκρατικών κυβερνήσεων.

Π Tο σχέδιο ήταν να γίνει η 21η Απριλίου και στη συνέχεια με κάποιον τρόπο να δοθεί η εξουσία σε πολιτικά πρόσωπα, άφθαρτα για την εποχή, αν το κατάλαβα καλά.

– Ναι, κάπως έτσι, αλλά όπως καταλαβαίνετε αυτά δεν γράφονται, ειδικοί σχεδιασμοί, στόχοι, πολιτικοί κ.λπ. Ήταν πολύ επικίνδυνο να καταρτιστούν εκ των προτέρων.

Π Λέω αν υπήρχε μια συζήτηση.

– Υπήρχαν συζητήσεις, κυρίως σε επίπεδο αρχηγού και συμμετασχόντων.

Π Υπήρχε σχεδιασμός ότι το καθεστώς της 21ης Απριλίου θα κρατήσει επτά ή δέκα χρόνια; Απλώς θα σημειωθεί μια ρήξη αν θέλετε με το παρελθόν, με το παλάτι, και από εκεί και ύστερα η εξουσία θα μεταβιβαστεί εκ νέου στους πολιτικούς, όχι όμως σε παλαιούς, αλλά σε κάποια νέα πρόσωπα…

– Όπως ακριβώς σου είπα, πρώτα το καθεστωτικό και μετά άμεση λήψη σοβαρών επαναστατικών μέτρων, χτύπημα της διαφθοράς και σύντομη πολιτικοποίηση του στρατιωτικού καθεστώτος με δημοκρατικές διαδικασίες, με άφθαρτα νέα πρόσωπα και νέες πολιτικές δυνάμεις. Αυτά πιστεύαμε ότι θα μπορούσαν να γίνουν μέσα σε 3 ως 5 χρόνια το πολύ. Βέβαια οι δημοκρατικές διαδικασίες δεν έχουν σχέση με τον τρόπο που θέλησε ο Παπαδόπουλος να κάνει την πολιτικοποίηση με τον Μαρκεζίνη. Σχεδίαζε μεν να κάνει εκλογές, αλλά αυτός θα παρέμενε Πρόεδρος σύμφωνα με το Σύνταγμα που είχε ψηφιστεί, για 7 χρόνια, χωρίς να τεθεί υπό την κρίση του λαού. Εκτός από αυτό, τότε εκτιμούσαμε ότι με την πολιτικοποίηση Μαρκεζίνη θα είχαμε μια δυναμική συνέχεια λαϊκών αντιδράσεων και συνέχιση θυμάτων από τη νεολαία. Λόγοι που μας ενίσχυαν στην απόφασή μας για ανατροπή του Παπαδόπουλου.

Μια απόφαση που είχαμε πάρει από καιρό, αλλά αναβαλλόταν πολλές φορές, για λόγους που πάντα προέβαλε ο Ιωαννίδης. Βλέπετε, μετά την 21η Απριλίου 1967, όλοι οι επαναστάτες αξιωματικοί από τον βαθμό του αντισυνταγματάρχη και πάνω, είχαν πάει στα υπουργεία, κυρίως ως γενικοί γραμματείς και ο μόνος που έμεινε στον Στρατό ήταν ο Ιωαννίδης. Έτσι ήταν πολύ δύσκολο να ανατρέψεις τον Παπαδόπουλο χωρίς τη σύμφωνη γνώμη του Ιωαννίδη. Βέβαια ήταν και μερικοί από τους ανώτερους αξιωματικούς που ήθελαν την ανατροπή του Παπαδόπουλου, όπως ο Σταματελόπουλος. Δυστυχώς και αυτός είχε πάει σε υπουργείο για πολύ χρόνο και έτσι μια ανατροπή του Παπαδόπουλου με αρχηγό αυτόν και χωρίς να ξέρει ο Ιωαννίδης εκτιμούσαμε ότι θα προκαλούσε αιματοχυσία στις Ένοπλες Δυνάμεις. Ήμασταν τότε εγκλωβισμένοι στο άρμα του Ιωαννίδη.

Π Υπήρχε κυβερνητικό σχέδιο, ένα πρόγραμμα, π.χ. ένα πλάνο οικονομικό ή επρόκειτο απλώς για μια ανατροπή με δυο τρεις μόνο σαφείς στόχους;

– Έγινε αμέσως κυβερνητικός σχεδιασμός και μάλιστα επετεύχθησαν πολλά στον οικονομικό τομέα. Θέλαμε να βελτιώσουμε το επίπεδο της ζωής του ελληνικού λαού, πρωταρχικός και βασικός μας στόχος. Οικονομικά οι αξιωματικοί, οι οποίοι συμμετείχαν σʼ αυτήν την ενέργεια, δεν επωφελήθηκαν σε τίποτα. Εγώ φεύγοντας από τον στρατό, η μόνη μου περιουσία ήταν ένα μικρό αυτοκίνητο, το οποίο το πούλησα για να πάω να σπουδάσω στην Αμερική. Μετά από σκληρή εργασία κατόρθωσα να ξεπεράσω το όριο της φτώχειας μετά το 1982. Κανείς μας δεν ωφελήθηκε.

Π Το καθεστώς απέκτησε έναν χαρακτήρα πιο προσωποπαγή. Δηλαδή έχει τη σφραγίδα πλέον του Παπαδόπουλου.

– Έχει τη σφραγίδα μεν του Παπαδόπουλου, αλλά σʼ εμάς ωριμάζει η σκέψη της ανατροπής του Παπαδόπουλου και πιέζουμε για την υλοποίηση των βασικών επαναστατικών στόχων μας.

Π Αισθανθήκατε ότι σας πούλησε να το πω έτσι. Ότι πούλησε τους μικρούς, εσάς τους λοχαγούς, που είχατε ξεκινήσει με διαφορετικά σχέδια;

– Όχι ότι πούλησε τους μικρούς. Το να πουλούσε τους μικρούς και μόνο δεν θα ήταν σοβαρό. Πούλησε την επανάσταση. Δεν πρέπει όμως να αρνηθούμε ότι πέτυχε πολλά πράγματα ο Παπαδόπουλος. Είχαμε μια πρόοδο στην οικονομία, στον τερματισμό της διαφθοράς, στη δημιουργία έργων υποδομής κ.λπ., αλλά όταν κάνεις μια επανάσταση, την κάνεις για να λάβεις πολύ σοβαρά επαναστατικά μέτρα. Και όχι να διαχειριστείς απλώς καλύτερα την εξουσία.

Π Για το κίνημα του βασιλιά μού είπατε, μιλήσαμε. Ήταν κάτι το οποίο…

– Ήταν κάτι που είχε σχεδιασθεί πολύ καλά και είχαν συμμετάσχει στη σχεδίαση αυτή όχι μόνον στρατιωτικοί, αλλά και έλληνες πολιτικοί και δυστυχώς και ξένες υπηρεσίες. Ο βασιλιάς, για την οργάνωση του πραξικοπήματος της 13ης Δεκεμβρίου του ʼ67 απέφυγε να ενημερώσει τους πολιτικούς και στρατιωτικούς με τους οποίους σχεδίαζε το πραξικόπημα του Μαΐου του 1967, δηλαδή για το βράδυ των εκλογών, καθόσον τους θεώρησε υπεύθυνους για τον αιφνιδιασμό του την 21η Απριλίου και την επικράτηση των συνταγματαρχών. Είχε επίσης πιθανότατα μεγάλη ευθύνη για το θέμα της Κοφίνου στην Κύπρο και αυτός πρέπει να κρυβόταν πίσω από μια σοβαρή εμπλοκή Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων στην Κοφίνου, για να αναγκαστεί ο Παπαδόπουλος, πιεζόμενος από Τουρκία και Αμερική, να αποσύρει την ελληνική μεραρχία από την Κύπρο. Ήταν η μεραρχία που είχαν στείλει στην Κύπρο ο Γεώργιος Παπανδρέου και ο Γαρουφαλιάς και είχε καταστήσει την Κύπρο απόρθητη, λαμβανομένης υπ’ όψιν και της τουρκικής αδυναμίας την εποχή εκείνη για μια απόβαση στην Κύπρο. Η απόφαση αυτή του Παπαδόπουλου δημιούργησε αγανάκτηση σε όλους τους αξιωματικούς του στρατεύματος και ιδιαίτερα σε εμάς τους επαναστάτες. Την αγανάκτηση όμως αυτή δεν μπόρεσε να την εκμεταλλευτεί ο βασιλιάς, όταν εκδηλώθηκε τον Δεκέμβριο του ʼ67 το πραξικόπημά του. Είχε στηρίξει πολλές ελπίδες σʼ αυτήν την αγανάκτηση των αξιωματικών, οι οποίοι όμως είχαν συνειδητοποιήσει και τις δικές του ευθύνες σʼ αυτήν την εξέλιξη και δεν τον ακολούθησαν στο πραξικόπημά του. Όταν προσπάθησε να κινήσει μονάδες από τον Έβρο για να τον υποστηρίξουν, έλεγε στους αξιωματικούς, όταν αυτοί εξέφραζαν φόβους για αποδυνάμωση της άμυνάς μας στον Έβρο έναντι Τούρκων: «Μην ανησυχείτε, έχω εξασφαλίσει από τους Αμερικανούς ότι δεν θα επιτρέψουν στους Τούρκους να κάνουν κάτι τέτοιο». Εδώ θα πρέπει να τονίσω ότι η απόσυρση της μεραρχίας από την Κύπρο προκάλεσε αγανάκτηση σε όλους τους αξιωματικούς και έδωσε τη βεβαιότητα σε εμάς, τον πυρήνα των επαναστατών, ότι ο Παπαδόπουλος θα πρέπει να ανατραπεί, πάση θυσία. Και τούτο γιατί πιστεύουμε ότι δεν έπρεπε να ενδώσει στις τουρκικές απειλές, τις οποίες μετέφερε στην Αθήνα ο Σάιρους Βανς, στα αλλεπάλληλα ταξίδια του μεταξύ Αθηνών – Άγκυρας.

Π Ήταν δηλαδή μια προσπάθεια, λέτε, που έκανε ο Κωνσταντίνος για τα μάτια του κόσμου, είχε τυπικό χαρακτήρα ή πίστευε ότι μπορεί και να πετύχει;

– Πίστευε ότι μπορούσε να πετύχει. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το πρωί της 21ης Απριλίου είχε δείξει μεγάλη ψυχραιμία, παρʼ όλην τη δύσκολη νύχτα που πέρασε. Έβγαλε ένα διάγγελμα ότι αναλαμβάνει την ηγεσία του στρατού κ.λπ. Πήγε και το παρέδωσε ο στρατηγός Μανέτας το πρωί στο γραφείο του Αρχηγού ΓΕΣ Αγγελή αλλά αυτομάτως τέθηκε σε περιορισμό από τους επαναστάτες αξιωματικούς.

Π Λέγεται πάντως ότι για το αντιπραξικόπημα που επιχείρησε ο Κωνσταντίνος μόνο προσκλήσεις που δεν έστειλε, δηλαδή ότι ήταν γνωστό.

– Πράγματι είχαν διαρρεύσει αρκετές πληροφορίες. Πιθανώς για να παρασυρθούν πολλοί αξιωματικοί οι οποίοι με το ενδεχόμενο επικράτησης του βασιλιά θα προσεταιρίζονταν το περιβάλλον του και ιδιαίτερα τον Αρναούτη.

Ήθελε ο Γκράτσος να επαναφέρει τον βασιλιά!

Π Ο βασιλιάς προσπάθησε και άλλες φορές να ανατρέψει τη χούντα;

– Είναι αλήθεια, χωρίς όμως να είχε κάνει κάποια σοβαρή κίνηση. Η σημαντικότερη όμως προσπάθεια του βασιλιά να επανέλθει στην Ελλάδα ήταν αμέσως μετά την επάνοδο του Καραμανλή, λίγες μέρες αφότου ήρθε ο στρατηγός Γκράτσος στο ΓΕΣ, ζήτησε να συναντήσει εμένα και τον αδερφό μου, ήταν τότε διοικητής της ΑΣΔΕΝ, και μας πρότεινε να φέρουμε τον βασιλιά. Μας εγγυήθηκε ότι ο Αρναούτης θα πράττει ό,τι του λέμε εμείς. Μας έκανε εντύπωση γιατί ο Γκράτσος εθεωρείτο από τους πλέον έμπιστους στρατηγούς του Καραμανλή και του Αβέρωφ. Του απαντήσαμε να μην κάνει τίποτα, γιατί θα μας έχει αντίθετους. Άλλη μια παρόμοια ενέργεια για την επάνοδο του βασιλιά είχε γίνει στο τέλος του 1974.

Π Αυτά τα γνώριζε ο Καραμανλής;

– Δεν γνωρίζω. Όμως να προσθέσω, ακούω συχνά ότι η δημοκρατία στην Ελλάδα είναι τόσο ισχυρή και δεν υπάρχει περίπτωση επανόδου του βασιλιά. Συμφωνώ υπό την προϋπόθεση ότι θα έχουμε πάντα ειρήνη. Εάν όμως έχουμε μια ταραγμένη περίοδο και μια σοβαρή αποτυχία της Ελλάδας κάπου και υπάρξει κάποιο κενό εξουσίας, πιθανότατα τον βασιλιά να τον επιβάλουν οι ισχυροί για να μας «σώσουν» άλλη μια φορά.

Π Για να επανέλθουμε στο αντιπραξικόπημα, φοβηθήκατε την ενέργεια του βασιλιά;

– Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος παρʼ όλη τη δύσκολη νύχτα που πέρασε, πολύ ασύνηθες για βασιλιάδες, όπως σας είπα, επέδειξε πρωτοφανή ψυχραιμία. Αυτό μας έκανε να πιστέψουμε ότι δεν πρέπει να υποτιμήσουμε τις δυνατότητές του. Απέτυχε διότι δεν είχε λαϊκό έρεισμα και είχε χάσει την εμπιστοσύνη των αξιωματικών. Προσπαθώ να είμαι πολύ ακριβής και να παρουσιάζω την αλήθεια με στοιχεία και λεπτομέρειες, γιατί με διακατέχει μια ανησυχία, αφού σκοτεινά κέντρα επιδιώκουν την παραποίηση της Ιστορίας, ακόμα και για την Επανάσταση του 1821, σίγουρα θα προσπαθήσουν να κάνουν το ίδιο σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό για τη σύγχρονη Ιστορία, επιδιώκοντας προφανώς την άμεση ικανοποίηση πολύ σημαντικών συμφερόντων.

Π Υπήρξε η βούληση να συλλάβετε, από εκεί και ύστερα, τον βασιλιά;

– Από εκεί και έπειτα ξεκινήσαμε αμέσως. Θέσαμε σε συναγερμό τις δικές μας μονάδες και όλο τον μηχανισμό μας.

Π Προκειμένου να συλληφθεί ο βασιλιάς;

– Προκειμένου να συλληφθεί ο βασιλιάς.

Π Πώς ξέφυγε ο βασιλιάς και βρέθηκε στη Ρώμη;

– Το χαρήκαμε που έφυγε. Γιατί δεν θα είχαμε και τι να τον κάνουμε.

Π Δεν θέλατε να τον συλλάβετε;

– Κατόρθωσε να επηρεάσει μερικούς διοικητές μεγάλων μονάδων του Στρατού. Έκαναν ορισμένες κινήσεις και μονάδες της Αεροπορίας. Είχαμε μερικές πληροφορίες, τις οποίες όμως δεν επιβεβαίωσα ακόμα πλήρως, με την ιστορική μου έρευνα (σημειωτέον ότι τότε έγινε καταστροφή αρχείων από βασιλικούς αξιωματικούς της Αεροπορίας), ότι είχαν δοθεί εντολές σε λίγους πιλότους να πυροβολήσουν στρατιωτικές μονάδες και σε κατοικημένους ακόμη εν ανάγκη τόπους, στην Αθήνα και τον Βόλο, για να πέσει το ηθικό το δικό μας. Οι πιλότοι όμως δεν εξετέλεσαν τη διαταγή των βασιλικών διοικητών τους και ούτε είχαμε άλλη σοβαρή αντίδραση στον Στρατό. Έτσι ένας βασιλιάς ανατρέπεται στρατιωτικά, χωρίς όμως να πέσει ούτε μια σφαίρα. Αυτό δείχνει ότι δεν είχε καμία υποστήριξη, ούτε από τον Στρατό ούτε από τον λαό.

Π Υπάρχει πιο συγκεκριμένη απάντηση για το πώς ξέφυγε ο βασιλιάς; Θέλατε να ξεφύγει; Για να απαλλαγείτε από ένα πρόβλημα;

– Όταν επέστρεψα από τη Λαμία στο ΓΕΣ, άκουσα το Σταματελόπουλο να κάνει την ανακοίνωση ότι «ο βασιλεύς κινείται από χωρίου εις χωρίον»

Δεν υπήρχε κάποια σκέψη ή διαταγή εκείνη τη στιγμή για τη ζωή του βασιλιά. Τώρα βέβαια αν γινόταν σύγκρουση μονάδων, έπειτα από αυτό κανείς δεν μπορεί να ξέρει τι μπορούσε να είχε γίνει.

Π Ας πάμε στα γεγονότα του Μαΐου του 1973. Στο κίνημα του Ναυτικού και στην ανταρσία στο αντιτορπιλικό «Βέλος». Ποιος πρόδωσε το κίνημα και πώς αντιμετωπίστηκε στο σύνολό του από τους πραξικοπηματίες;

– Η ανταρσία αυτή έγινε σε μια περίοδο που εμείς βρισκόμασταν πλέον σε μεγάλη εγρήγορση και δραστηριοποίηση για την ανατροπή του Παπαδόπουλου. Όταν συνελήφθησαν οι αξιωματικοί του Ναυτικού ήταν στο ΕΑΤ – ΕΣΑ. Οι αξιωματικοί του Ναυτικού που συνελήφθησαν μετά την αποτυχία. Και είχα ακούσει ότι δεν τους φέρθηκαν καλά και χτύπησαν ορισμένους. Γιʼ αυτό πήγα στο ΕΑΤ – ΕΣΑ. Πήγα μέσα σε μια αίθουσα που ήταν στον πρώτο όροφο, όπου ορισμένοι κάθονταν κάτω και άλλοι σε σκαμνάκια. Τους λέω «έχουμε πληροφορίες ότι δεν σας φέρθηκαν καλά και ορισμένοι χτυπήθηκαν. Έχω εντολή από τον Αρχηγό ΓΕΣ να μου πείτε προσωπικά κάποιο παράπονο, σχετικά με τη συμπεριφορά των στρατονόμων κ.λπ. για να επιληφθεί ο ίδιος ο Αρχηγός ΓΕΣ». Δεν σηκώθηκε κανένας να μου πει ότι εμένα με χτύπησαν ή μου έκαναν κάτι άλλο.

Π Πώς μαθεύτηκε η υπόθεση; Υπήρξαν πρόσωπα που πρόδωσαν;

– Τα μεσάνυχτα της Κυριακής, πριν από την ημέρα του Κινήματος, τηλεφώνησε στον αδελφό μου ένας αντισυνταγματάρχης του Στρατού και του είπε: «Σήμερα το βράδυ φίλος μου (βιομήχανος την εποχή εκείνη) μου αποκάλυψε ότι σήμερα είχε συνάντηση με πρόσωπο του στενού οικογενειακού περιβάλλοντος ενός αντιπλοίαρχου του Ναυτικού, κυβερνήτη αντιτορπιλικού, μυημένου στο κίνημα και αυτό το πρόσωπο του μίλησε με κάθε λεπτομέρεια για το σχεδιαζόμενο κίνημα». Από εκείνη τη στιγμή έγινε κινητοποίηση και κατεστάλη το κίνημα εν τη γενέσει του. Σεβόμενος ο αδελφός μου την τιμή και την αξιοπρέπεια των αξιωματικών του Ναυτικού, πράγμα για το οποίο και εγώ συμφωνώ πλήρως, δεν απεκάλυψε ούτε θα αποκαλύψει ποτέ το όνομα του αντιπλοιάρχου, ο οποίος βέβαια δεν ευθύνεται για τη διαρροή αυτή. Η ευθύνη του συνίσταται στο ότι δεν κράτησε, όπως όφειλε, σε τέτοιες περιπτώσεις, το στόμα του κλειστό. Μετά τη μεταπολίτευση, ο τότε ΥΕΘΑ Αβέρωφ, ο οποίος ισχυριζόταν ότι είχε την πολιτική ηγεσία του κινήματος, κάτι είχε πληροφορηθεί και κάλεσε επανειλημμένα τον αδελφό μου και τον πίεσε να του αποκαλύψει το όνομα του καταδότη. Ο αδελφός μου αρνήθηκε. Όσα άλλα έχουν λεχθεί κατά καιρούς για προδοσία από 1-2 υπαξιωματικούς είναι μυθεύματα.

Π Ήταν υποκινούμενη από τον βασιλιά η ιστορία του «Βέλους»; Μας είπατε για τον ρόλο που είχε ο Ευάγγελος Αβέρωφ.

– Μπορεί και όχι. Αυτές τις πληροφορίες είχαμε τότε. Μπορεί και μόνοι τους να το οργάνωσαν. Το βέβαιο είναι ότι είχαν πολιτικό καθοδηγητή τον Αβέρωφ και εάν πετύχαιναν θα σκόπευαν να φέρουν τον βασιλιά, όπως ισχυριζόντουσαν. Βέβαια αυτοί πάντα διακατέχονταν από την παιδαριώδη ρήση ότι «Ο βασιλεύς είναι ανεύθυνος» και λόγω αυτού δεν ήθελαν να αποδεχθούν ότι το γνώριζε ο βασιλιάς. Μη επιβεβαιωμένες πληροφορίες αναφέρουν ότι το ήξερε.

Π Υπήρχε περίπτωση κάτι απʼ αυτά να πετύχει; Το κίνημα του βασιλιά το ʼ67 ή η ιστορία με το «Βέλος»; Υπήρχε περίπτωση κάτι από όλα αυτά να οδηγήσει στην πτώση της δικτατορίας;

– Υπήρχε περίπτωση να πετύχει μόνο εάν ο βασιλιάς είχε λαϊκό έρεισμα στην Ελλάδα και δεν υπήρχε ισχυρή αντιβασιλική οργάνωση στον Στρατό. Μην ξεχνάμε τον ξένο παράγοντα, κυρίως Αμερικανούς και Άγγλους, που πάντα τον υποστηρίζει.

Π Να φτάσουμε τώρα στην ανατροπή του Παπαδόπουλου. Ποιοι είναι μαζί σας; Ποιοι ουσιαστικά επεξεργάζονται το σχέδιο ανατροπής του Παπαδόπουλου;

– Όλοι οι πρωτεργάτες, οι περισσότεροι αντισυνταγματάρχες και συνταγματάρχες, είχαν φύγει από τον Στρατό και πήγαν στα υπουργεία. Εμείς θεωρούσαμε πολύ ικανό αξιωματικό τον Σταματελόπουλο και προσπαθήσαμε να τον πείσουμε να μη φύγει αυτός από τον Στρατό. Αλλά τελικά και αυτός υπέκυψε στις πιέσεις του Παπαδόπουλου και πήγε στο υπουργείο Συγκοινωνιών. Έμεινε έτσι στον Στρατό ο μόνος ανώτερος αξιωματικός από αυτούς, ο Ιωαννίδης.

Αν ένας εμφανιζόταν από την αρχή ότι ήθελε να ανατρέψει τον Παπαδόπουλο, αν ένας μπορούσε να ανατρέψει τον Παπαδόπουλο χωρίς αιματοχυσία, αυτός ήταν ο Ιωαννίδης. Εμείς βέβαια μπορούσαμε να το είχαμε κάνει και με τον Σταματελόπουλο, αλλά ο Ιωαννίδης είχε υπό τον πλήρη έλεγχό του τις μονάδες ΕΣΑ και αυτές σίγουρα θα αντιδρούσαν δυναμικά, καθʼ όσον μία κίνηση δική μας με τον Σταματελόπουλο πιθανότατα θα ωθούσε τον Ιωαννίδη στο πλευρό του Παπαδόπουλου.

Π Ο οποίος ήθελε, επιθυμούσε την ανατροπή…

– Ο Ιωαννίδης μάς έλεγε ότι ήθελε την ανατροπή του Παπαδόπουλου από τις πρώτες ημέρες της επανάστασης. Υπομονή, έλεγε, και θα γίνει. Πλην όμως το καθυστερούσε πάρα πολύ και τελικά έγινε η ανατροπή του Παπαδόπουλου, τη σχεδίαση της οποίας έκανε ο αδελφός μου, κατά τέτοιο τρόπο που να μη χτυπηθούν ούτε στρατιώτες ούτε αστυνομικοί, ούτε πολίτες. Ούτε συλλάβαμε πάλι πολίτες και δεν ενοχλήσαμε ούτε τον Μαρκεζίνη. Όχι μόνο δεν έπεσε καμία τουφεκιά, αλλά ο κόσμος πλησίασε τα τανκς και έβαζε λουλούδια στις κάννες των πυροβόλων.

Π Πώς έγινε η ανατροπή του Παπαδόπουλου;

– Εμείς πιστεύαμε ότι με τον τρόπο πολιτικοποίησης του Παπαδόπουλου, θα είχαμε καθημερινά διαμαρτυρίες από τη νεολαία και από τον κόσμο και θα είχαμε συνεχώς μεγάλη αναταραχή, μέσα στην Αθήνα και πιθανώς και σε άλλες πόλεις.

Επαφές με πολιτικούς
και από την Ένωση Κέντρου!

Π Ο Παπαδόπουλος αισθανόταν πλέον ότι δεν έχει άλλα ερείσματα, ότι η διαδικασία του πραξικοπήματος έφτασε στο τέλος της και χρειαζόταν πολιτικό στήριγμα για να παραμείνει στην εξουσία;

– Εμείς ήμασταν αντίθετοι με την επανεμφάνιση στην Ελλάδα των παλαιών πολιτικών, των προ 21ης Απριλίου ʼ67. Θεωρούσαμε τους περισσότερους απʼ αυτούς υπεύθυνους για την κατάσταση όπου είχε φθάσει η χώρα και δεν επιθυμούσαμε να επανέλθουν στην πολιτική ζωή, για πολλούς λόγους. Βέβαια δεν ήταν υπεύθυνοι στο σύνολό τους, αλλά, πώς να το κάνουμε, όταν θέτεις πρωταρχικό σκοπό την ανανέωση του πολιτικού κόσμου, μέσα στα ξερά θα καούν και τα χλωρά. Αμέσως μετά την ανατροπή του Παπαδόπουλου ήρθαμε εντός ολίγων ημερών σε επαφή με νέους πολιτικούς, ξεκινώντας από τις νεολαίες των προ της 21ης Απριλίου κομμάτων, της ΕΡΕ, της Ένωσης Κέντρου και των Προοδευτικών. Αυτοί ήταν συνομήλικοι μας και νομίζαμε ότι με αυτούς μπορούσαμε να συνεννοηθούμε καλύτερα, αλλά σύντομα θα πλαισιώνονταν με άλλους επιστήμονες και τεχνοκράτες μεγαλύτερης ηλικίας. Έτσι αρχίσαμε την υλοποίηση της πολιτικοποίησης. Κανένας στρατιωτικός δεν πήγε σε πολιτική υπηρεσία. Ήμασταν όλοι στα στρατόπεδα. Όλοι οι στρατηγοί που είχαν καταλάβει καίριες θέσεις (ΔΕΗ, ΟΤΕ κ.λπ.) απομακρύνθηκαν και τις θέσεις τους κατέλαβαν τεχνοκράτες, καθηγητές Πανεπιστημίων κ.λπ.

Π Στις 25 Νοεμβρίου κλείνει το κεφάλαιο Παπαδόπουλος.

– Ναι, στις 25 Νοεμβρίου. Στις αρχές Δεκεμβρίου έρχομαι σε επαφή εγώ και μετά ο αδελφός μου και 3 άλλοι αξιωματικοί με στελέχη των νεολαιών των πολιτικών κομμάτων που, όπως προελέχθη, υπήρχαν προ του ʼ67. Σε αυτούς διαμηνύσαμε ότι ο στρατός επιθυμεί να πολιτικοποιηθεί το καθεστώς και ο ίδιος να μείνει στα στρατόπεδα για να ασκεί μόνο τα στρατιωτικά του καθήκοντα, όπως συμβαίνει στις άλλες χώρες της Δύσης, και ότι θέλαμε να κάνουμε εκλογές με δημοκρατικές διαδικασίες. Μάλιστα θα φέρναμε εδώ, κάπου σας το είπα ότι ήταν από την αρχή σκέψη, απεσταλμένους του ΟΗΕ, οι οποίοι θα επέβλεπαν τη δημοκρατική διαδικασία γι’ αυτές τις εκλογές.

Π Στόχος ήταν οι εκλογές του ʼ74, αν δεν κάνω λάθος.

– Ναι, θα σας πω. Αυτές οι συζητήσεις άρχισαν τον Δεκέμβριο του ʼ73. Ο Ιωαννίδης είχε συμφωνήσει προ της ανατροπής Παπαδόπουλου και γι’ αυτό σε μερικές συζητήσεις που κάναμε με τους νέους πολιτικούς, ερχόταν με εντολή του και ο διευθυντής του γραφείου του, ο αντισυνταγματάρχης Πηλιχός. Ο ίδιος ο Ιωαννίδης είχε επισκεφτεί μονάδες στις οποίες είπε ότι θα προχωρήσει σε πολιτικοποίηση. Ο Γκιζίκης ήταν σύμφωνος και ο Ανδρουτσόπουλος ήταν σύμφωνος, με επιφυλάξεις. Είχε προετοιμαστεί εν σχεδίω διάγγελμα του Γκιζίκη, το οποίο είχε δοθεί στον Γκιζίκη για έγκριση, αφού προηγουμένως το είχε εγκρίνει ο Ιωαννίδης, όπως τουλάχιστον μας έδειξε. Βέβαια, ο Ανδρουτσόπουλος έβλεπε και λίγο τη συμμετοχή στελεχών της κυβέρνησής του στην πολιτικοποίηση, ενώ εμείς ήμασταν σαφώς αντίθετοι. Να γίνουν ελεύθερες εκλογές, να δημιουργηθούν νέα κόμματα. Λέγαμε μόνο στους νέους πολιτικούς, με τους οποίους ερχόμασταν σε επαφή, το μόνο που θέλουμε είναι να αποφύγετε να βάλετε στα κόμματά σας ανθρώπους οι οποίοι έχουν περάσει πόρτα ξένης πρεσβείας. Ίσως αυτό να ήταν κάτι που προκάλεσε έντονες αντιδράσεις, κυρίως από την αμερικανική πρεσβεία.

Π Είναι γεγονός ότι συναντηθήκατε σε διάφορα σπίτια με νέους πολιτικούς της εποχής εκείνης. Ποια ήταν αυτά τα πρόσωπα;

– Δεσμεύομαι να αποκαλύψω τα ονόματα αυτών που είχαμε συναντήσεις. Όπως σας έχω πει οι συναντήσεις έγιναν για να μεθοδευτεί η πολιτικοποίηση του στρατιωτικού καθεστώτος και όχι η ανάληψη θέσεων σε υπουργεία από αυτούς. Σε πολλές περιοχές της Αθήνας έγιναν συναντήσεις με 30-40 νέους πολιτικούς αρχικά από τις νεολαίες των προ του 1967 κομμάτων, ΕΡΕ, ΕΚ και Προοδευτικών.

Π Συναντήσατε και αριστερούς;

– Αριστερής και αντιαμερικανικής ιδεολογίας, πολλούς.

Π Θυμάστε κάποιον πολιτικό που μιλήσατε;

– Τους θυμάμαι όλους, αλλά δεν έχει καμία σημασία να τους αποκαλύψω και πολλά ονόματα έχουν γραφτεί στον Τύπο. Επιδίωκαν πάντως τον εκδημοκρατισμό και όχι τη συνεργασία με το στρατιωτικό καθεστώς. Ο μετέπειτα χαρακτηρισμός τους από διάφορες εφημερίδες, εκπομπές ή και άλλους πολιτικούς, ως συνεργατών του καθεστώτος Ιωαννίδη είναι άδικος.

Ραντεβού Ιωαννίδη με Ζολώτα

Π Μιλήσατε με νέα πολιτικά πρόσωπα…

– Να σας πω τώρα για τον Ζολώτα, ο οποίος άλλωστε δεν υπήρξε επαγγελματίας πολιτικός. Δεν ξέρω αν μέχρι σήμερα έχει γραφτεί αυτό στις εφημερίδες. Επιθυμούσαμε να εμπλέξουμε στην αρχική πολιτικοποίηση και λίγους τεχνοκράτες μεγαλύτερης ηλικίας. Κανονίζω μέσω ενός συνεργάτη καθηγητή Πανεπιστημίου, που μετείχε στην κίνηση των νέων πολιτικών, ραντεβού με τον Ιωαννίδη και τον επισκέπτεται ο Ζολώτας και εκεί άρχισαν οι πρώτες μας ανησυχίες, ότι και ο Ιωαννίδης, όπως ο Παπαδόπουλος, δεν πήγαινε να πολιτικοποιήσει το καθεστώς, όπως είχαμε συμφωνήσει.

Γίνεται το ραντεβού του Ζολώτα στο ΓΕΣ, στο γραφείο του Ιωαννίδη και σύμφωνα με αυτά που είχαμε συζητήσει με τον Ιωαννίδη, ο Ιωαννίδης θα έπρεπε να του πει ότι πάμε για πολιτικοποίηση και να τον παρακαλέσει όπως με την πολιτική ανεξαρτησία που τον διέκρινε και τη σχετική πολιτική εμπειρία, που είχε από τη θητεία του ως διοικητού της Τράπεζας της Ελλάδος, βοηθήσει και δώσει και συμβουλές για τη σχεδιαζόμενη πολιτικοποίηση με νέους πολιτικούς.

Ενώ περιμέναμε ο Ιωαννίδης να πει αυτά στον Ζολώτα, όταν έφυγε ο Ζολώτας από το γραφείο του Ιωαννίδη, ο μεν Ιωαννίδης μάς είπε ότι του το πρότεινε και ο Ζολώτας του απάντησε ότι θα το σκεφτεί, ο δε Ζολώτας είπε ότι δεν του πρότεινε τίποτε για πολιτικοποίηση, αλλά ότι του πρότεινε να αναλάβει την Τράπεζα της Ελλάδος πράγμα που αυτός αρνήθηκε.

Π Και να αποσυρθείτε εσείς παντελώς.

– Και να αποσυρθούμε εμείς παντελώς, όπως ήδη είχαμε αποσυρθεί. Αφού ρίξαμε τον Παπαδόπουλο δεν υπήρχε ούτε ένας στρατιωτικός στους δημόσιους οργανισμούς και τους το είπαμε αυτό. Ούτε ένας στρατιωτικός δεν θα είναι στα υπουργεία. Τώρα βέβαια αυτά μπορεί να τα πουν οι ίδιοι. Μερικοί από αυτούς έχουν γίνει μετά βουλευτές αλλά φοβούνται να το ομολογήσουν, γιατί θα χαρακτηριστούν, κακώς βέβαια, χουντικοί.

Και σκέψεις για ανατροπή του Ιωαννίδη

Π Να μείνουμε στο ότι ο Ιωαννίδης ακολούθησε την τακτική του Παπαδόπουλου και δεν προχώρησε ή δεν θέλησε την πολιτικοποίηση.

– Σε πιέσεις δικές μας, στο ότι πρέπει να προχωρήσει σύντομα σε πολιτικοποίηση, είπε ότι θα πρέπει πρώτα να βγάλουμε το αγκάθι της Κύπρου από τους νέους πολιτικούς, γιατί δεν πρέπει οι νέοι πολιτικοί ερχόμενοι στην εξουσία να έχουν αυτό το αγκάθι, θα είναι εμπόδιο στο να προχωρήσουν. Και κάνει μια συγκέντρωση μεγάλου αριθμού αξιωματικών του λεκανοπεδίου Αττικής σε στρατιωτική μονάδα, όπου εστράφη κατά κάποιο τρόπο εναντίον μας, λέγων ότι «με πιέζουν να λάβω μέτρα γρήγορα για πολιτικοποίηση κ.λπ.».

Έπειτα από τη συγκέντρωση αυτή, εγώ έφυγα με τέσσερις πέντε αξιωματικούς και πήγαμε στο Παγκράτι σε μια ταβέρνα όπου τους είπα «πλέον πρέπει να προχωρήσουμε για ανατροπή Ιωαννίδη».

Από τον Οκτώβρη είχαμε ορίσει το πραξικόπημα κατά του Παπαδόπουλου

Π Το Πολυτεχνείο σας ανησύχησε;

– Να σας πω την αλήθεια, εμείς με συμπάθεια είδαμε την κίνηση στο Πολυτεχνείο, μόνο που ανησυχήσαμε γιατί ο Παπαδόπουλος, για να αντιμετωπίσει το Πολυτεχνείο, έφερε μονάδες στην Αθήνα που δεν τις ελέγχαμε πλήρως. Είχε όμως φθαρεί τόσο ο Παπαδόπουλος, που μέσα σε λίγες μέρες κατορθώσαμε να έχουμε την υποστήριξη και των μονάδων αυτών και έτσι να μη χρειαστεί να μεταφέρουμε την ημερομηνία της 25ης Νοεμβρίου, η οποία είχε οριστεί από τα τέλη του Οκτωβρίου. Η ημερομηνία αυτή ορίστηκε, γιατί την 25η Νοεμβρίου θα αναχωρούσε για τις Βρυξέλλες σε σύσκεψη του ΝΑΤΟ ο διοικητής της 1ης Στρατιάς στρατηγός Γκιζίκης και έτσι δικαιολογημένα θα βρισκόταν στην Αθήνα από το προηγούμενο βράδυ (παραμονή 25ης Νοεμβρίου) ο Γκιζίκης, ο οποίος θα καταλάμβανε υψηλή θέση μετά την ανατροπή του Παπαδόπουλου.

24 με 27 οι νεκροί του Πολυτεχνείου
Στο Πολυτεχνείο οι στρατιωτικές μονάδες οι οποίες πήγαν νομίζω ότι κάνανε αγώνα να προστατέψουν τους φοιτητές και να μην έχουμε αιματοχυσία. Ενώ όμως μέσα στο Πολυτεχνείο δεν σκοτώθηκε κανένας φοιτητής, υπήρξε ένας μικρός αριθμός νεκρών, μεταξύ των οποίων νομίζω 2 ήσαν φοιτητές, που σκοτώθηκαν σε συγκρούσεις που έγιναν μακριά από το Πολυτεχνείο, σε επιθέσεις κατάληψης του ΟΤΕ, υπουργείου Δημόσιας Τάξης κ.λπ. και σε διάφορα άλλα σημεία των Αθηνών (Παγκράτι, Ζωγράφου κ.λπ.). Ένας π.χ. από τους αναφερόμενους νεκρούς πέθανε στην οδό Πανεπιστημίου από καπνογόνο βλήμα που είχε εκραγεί κοντά του. Απεδείχθη ότι το πόρισμα του Εισαγγελέα Τσεβά, τον οποίο όρισε η κυβέρνηση της μεταπολίτευσης, ανταποκρίνεται πλήρως στην πραγματικότητα, όσον αφορά τον αριθμό των νεκρών συνολικά στην ευρύτερη περιοχή Αθηνών (κάπου μεταξύ 24-27, αν θυμάμαι καλά) και τις συνθήκες θανάτου τους. Όλα τα άλλα που κυκλοφόρησαν περί ομαδικών τάφων στο νεκροταφείο Ζωγράφου, περί εξαφανισθέντων κ.λπ., απεδείχθησαν τελικά μυθεύματα. Μετά τη μεταπολίτευση πολιτικοί, εφημερίδες κ.λπ. είχαν καταδικάσει επανειλημμένα τους μύθους που είχαν πλαστεί γύρω από τους αμέτρητους νεκρούς στα γεγονότα του Πολυτεχνείου.

Π Παρουσιάζετε τα πράγματα ιδανικά… Ενώ δεν έγιναν έτσι.

– Βέβαια, και έναν μόνο νεκρό άνθρωπο να είχαμε από τέτοια γεγονότα δεν είναι καθόλου ευχάριστο αλλά και οι υπερβολές δεν εξυπηρετούν σε τίποτα πέραν της προπαγάνδας. Υπήρξαν ορισμένοι συνάδελφοί μου οι οποίοι είπαν: μήπως είναι ο κατάλληλος χρόνος να κινηθούμε τώρα μαζί με τους φοιτητές εναντίον του Παπαδόπουλου; Βέβαια αυτήν την αναφορά, την κάνω απλώς για να δείξω το κλίμα που επικρατούσε. Δεν την αναφέρω, για να πω πως κάτι τέτοιο θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί σοβαρά. Κατʼ αρχάς δεν υπήρχε μια πολιτική οντότητα να παρουσιαστεί ότι είναι μέσα στο Πολυτεχνείο. Ήταν διάφορες ομάδες, τις οποίες δεν τις γνωρίζαμε, δεν ξέραμε μια προσωπικότητα. Δεν είχαμε καν επικοινωνία. Οι σκοποί τους, πέραν της ανατροπής του Παπαδόπουλου, δεν μας ήταν γνωστοί.

Πρόταση πολιτικού για νέο Πολυτεχνείο!

Π Δεν υπήρχε ένας δίαυλος επικοινωνίας.

– Ούτε δίαυλος επικοινωνίας υπήρχε. Ακούγαμε τα συνθήματά τους όπως αυτό ότι «Στρατιώτες, είστε αδέλφια μας» και πράγματι μας συγκινούσαν. Παράλληλα όμως δεν μπορούσαμε να διακινδυνεύσουμε μία ενέργεια, τη στιγμή που ήμασταν σίγουροι για τη δυνατότητα ανατροπής του Παπαδόπουλου, όπως αυτή είχε τότε πλήρως σχεδιαστεί. Θα σας πω όμως κάτι, που για πρώτη φορά κοινοποιείται. Σε συζήτησή μου με έναν από τους πιο σημαντικούς νέους πολιτικούς, με τους οποίους σχεδιάζαμε την πολιτικοποίηση, και αφού είχαμε διαπιστώσει ότι ο Ιωαννίδης την καθυστερούσε, μου προτείνει να προχωρήσει αυτός στη δημιουργία ενός νέου Πολυτεχνείου και όταν θα κατέβαιναν οι στρατιωτικές μονάδες, τότε, μια και οι μονάδες αυτές θα ήταν ελεγχόμενες από εμάς, μαζί με τους φοιτητές θα καταλαμβάναμε την εξουσία. Του απάντησα: Δεν υπάρχει λόγος να έχουμε νέες θυσίες εάν κάτι πάει στραβά. Έχουμε απόλυτη δυνατότητα να περιορίσουμε τον Ιωαννίδη στο γραφείο του, χωρίς να κινηθεί ούτε μια μονάδα. Θέλουμε μόνο να του δώσουμε λίγο ακόμα χρόνο. Ο νέος, ασφαλώς εννοώ τότε, πολιτικός έγινε μετέπειτα βουλευτής. Να σας πω κάτι; Επειδή δεν θέλαμε να πειράξουν (!) τα παιδιά που είχαν συλληφθεί στο Πολυτεχνείο, πήγα και επισκέφθηκα εγώ φοιτητές και φοιτήτριες μέσα στα κελιά του ΕΑΤ-ΕΣΑ. Είχα τη στολή με τον πράσινο μπερέ και μίλησα με τους κρατούμενους και τους λέω: πώς είναι δυνατόν να ανατρέψετε εσείς ένα ισχυρό στρατιωτικό καθεστώς; Ήθελα πρώτα να διαπιστώσω εάν όταν τους απελευθερώναμε θα αντιδρούσαν αμέσως. Τους είπα επίσης ότι και πολλοί αξιωματικοί συμμερίζονται τις ανησυχίες τους και να έχουν υπομονή.

Π Μετά από τόσα χρόνια πιστεύετε ότι το Πολυτεχνείο ήταν λάθος; Αυτή η εικόνα του τανκς να γκρεμίζει την πόρτα έχει σημαδέψει πολλές γενιές Ελλήνων.

– Εγώ σας λέω ότι αν υπήρχε κάποια προετοιμασία και τρόπος επικοινωνίας, οι περισσότερες μονάδες που ήταν απʼ έξω και στην ευρύτερη περιοχή Αθηνών θα ήθελαν να συνεργαστούν με πολλούς από όσους ήταν εντός του Πολυτεχνείου. Πάντως, είχαν δοθεί σαφείς εντολές στις μονάδες που πήγαν εκεί να αποφύγουν την αιματοχυσία. Τώρα η πόρτα υπήρξε για εσάς ένα σύμβολο και πιθανώς γιʼ αυτό το ρωτάτε. Πάντως, απʼ ό,τι έλεγαν οι υπεύθυνοι τότε, ήταν αναγκαίο να πέσει η πόρτα, γιατί αλλιώς δεν μπορούσε να γίνει η εκκένωση. Το λυπηρό είναι ότι μια κοπέλα που ήταν σκαρφαλωμένη στην πόρτα, παρά τις προειδοποιήσεις, δεν εννοούσε να κατέβει, με αποτέλεσμα να τραυματιστεί σοβαρά. Αυτή είναι και το μοναδικό θύμα στον χώρο του Πολυτεχνείου.

Π Μήπως χρησιμοποιήσατε την εξέγερση του Πολυτεχνείου για να ρίξετε πιο γρήγορα τον Παπαδόπουλο;

– Κοιτάξτε, υπάρχουν πολλές φορές περιπτώσεις που σε τέτοιες ή ανάλογες ενέργειες Λαός και Στρατός κινούνται χέρι χέρι. Εάν δεν είχαμε μονάδες που είχε φέρει ο Παπαδόπουλος εδώ για το Πολυτεχνείο, θα τον ρίχναμε ίσως εκείνη την ημέρα. Βέβαια, αυτό θα μπορούσε να γίνει εάν δεν το γνώριζε ο Ιωαννίδης. Γιατί εάν τον ρωτούσαμε, το πιο πιθανό ήταν να αντιδρούσε. Υπήρχε κάτι κοινό μεταξύ αυτών που ήταν εντός του Πολυτεχνείου και των αξιωματικών που ήταν εκτός. Και οι δύο ήθελαν την ανατροπή του Παπαδόπουλου και δημοκρατία. Αλλά δεν νομίζω ότι υπήρχε σύμπτωση στο τι επιθυμούσαν για την επόμενη ημέρα. Επίσης σημαντικό είναι εάν την εποχή εκείνη δεν ενέκρινε ο Ιωαννίδης κάποια ενέργεια και εκδηλωνόταν, θα υπήρχαν πολλά θύματα.

Π Σκέψεις περί εκτέλεσης Παπαδόπουλου υπήρξαν;

– Ποτέ δεν εκτελείς έναν νεκρό και μάλιστα επαναστάτη που ζει στη βίλα του Ωνάση.

Π Μήπως ο Ιωαννίδης μπαίνει σφήνα σε ένα ενδεχόμενο μετάβασης της εξουσίας σε πολιτικά πρόσωπα, ίσως κάποια στιγμή στον Καραμανλή; Μήπως το σύστημα Ιωαννίδη ανατρέπει όλους εκείνους και ίσως και τους στρατιωτικούς που θα έβλεπαν θετικά μια λύση Καραμανλή;

– Σωστό, ο μεν Παπαδόπουλος προχώρησε σε μια πολιτικοποίηση όπου υπήρχαν μεγάλα περιθώρια να επανέλθουν οι προ του ʼ67 πολιτικοί. Κάτι που ήταν αντίθετο με τις δικές μας αρχές που θέλαμε πολιτικοποίηση με νέα πρόσωπα. Ο δε Ιωαννίδης και κυρίως εγώ, ο αδερφός μου και άλλοι μικρότεροι αξιωματικοί, είχαμε θέσει σαφώς τον στόχο με την ανατροπή του Παπαδόπουλου, την πολιτικοποίηση του στρατιωτικού καθεστώτος με νέους άφθαρτους πολιτικούς. Κάτω από τον Παπαδόπουλο ορισμένοι από τους πρωτεργάτες της 21ης Απριλίου ήταν ένθερμοι υποστηρικτές του Καραμανλή.

Π Συμφωνείτε ότι η ταφόπλακα της χούντας ήταν η Κύπρος;

– Συμφωνώ. Ήταν η Κύπρος.

Δεν θέλαμε να σκοτωθεί
ο Μακάριος

Π Πείτε μου γιατί η χούντα προσπάθησε να ανατρέψει και να δολοφονήσει τον Μακάριο;

– Το να δολοφονήσει μην το λέτε. Άμα θέλαμε να τον δολοφονήσουμε θα τον δολοφονούσαμε χωρίς να γίνει καμία στρατιωτική κίνηση. Θέλαμε να τον συλλάβουμε και μάλιστα θέλαμε να φανεί σαν μια εσωτερική υπόθεση της Κύπρου. Μην ξεχνάτε ότι την απόφαση για την ανατροπή του Μακαρίου την έλαβαν ο Ιωαννίδης με τους δύο Αρχηγούς, Ενόπλων Δυνάμεων Μπονάνο και ΓΕΣ Γαλατσάνο. Οι Αρχηγοί Ναυτικού και Αεροπορίας δεν την εγνώριζαν. Ο Ιωαννίδης τότε είχε αρχίσει να μην τους έχει εμπιστοσύνη. Εδώ γεννάται το ερώτημα γιατί τους κρατούσε και δεν τους είχε αντικαταστήσει; Επίσης η τότε πολιτική ηγεσία της χώρας είχε πολλές επιφυλάξεις, αλλά τους έπεισε ο Ιωαννίδης λέγοντας πως είχε το πράσινο φως από Αμερική. Η εντολή ήταν πάση θυσία να συλληφθεί ο Μακάριος. Αρχικά είχε λεχθεί από ορισμένους ότι αν υπάρξει αντίδραση μεγάλη, πιθανώς να σκοτωθεί. Ο υπεύθυνος όμως που θα έκανε την επέμβαση στην Κύπρο, βγαίνοντας από την αίθουσα της συσκέψεως για την ενέργεια στην Κύπρο, συναντά τον Ιωαννίδη και του λέει ο Ιωαννίδης «αλίμονό σου αν πάθει τίποτε ο Μακάριος». Δεν θέλαμε να πάθει τίποτε ο Μακάριος, θέλαμε να τον συλλάβουμε, αλλά μέσα σε μια μάχη δεν ελέγχεις το όπλο ενός στρατιώτη και μάλιστα Κυπρίου, καθόσον πολλοί ήταν αντιμακαριακοί. Υπήρχε μια μακροχρόνια διαμάχη μεγάλη μεταξύ ενωτικών και Μακαρίου, όπως γνωρίζετε. Πάντως είναι πολύ πιθανόν αν ο Μακάριος δεν διέφευγε να ήταν άλλη η εξέλιξη των πραγμάτων στην Κύπρο.

Π Μήπως ήταν το μοιραίο λάθος που κάνατε;

– Εμείς δεν επρόκειτο να επαναλάβουμε το σφάλμα του Παπαδόπουλου που απέσυρε τη μεραρχία. Δεν επρόκειτο να αποδυναμώσουμε την άμυνα της Κύπρου (Σημ. «Π»: και τότε γιατί απέσυραν τη μεραρχία;) και της χώρας, μόνο και μόνο για να μη διακινδυνεύσουμε την εξουσία στην Αθήνα. Έπρεπε αμέσως ο Γκιζίκης να ανακοινώσει την άμεση πολιτικοποίηση του καθεστώτος για να καταρρίψει τα επιχειρήματα του Μακαρίου και μόνον εάν ο Μακάριος επέμενε στην απομάκρυνση όλων των αξιωματικών, τότε να τον ανέτρεπε, υπό τη βασική όμως προϋπόθεση ότι θα κτυπούσαν την αποβατική δύναμη της Τουρκίας εάν και όταν αυτή πλησίαζε τις κυπριακές ακτές. Εμείς, εγώ και ο αδελφός μου, αυτό εισηγηθήκαμε στον Ιωαννίδη.

Π Καταγράφηκε απʼ όλους ότι ο Στρατός ήταν ανέτοιμος, σχεδόν απροετοίμαστος, σχεδόν ξυπόλητος.

– Δεν νομίζω ότι γράφτηκε ακόμα η Ιστορία του Κυπριακού. Είναι πολύ νωρίς. Πιθανώς να διαβάσατε δημοσιεύματα στερούμενα αλήθειας.

Π Προφανώς υπάρχουν πολλές αλήθειες… Βρέθηκαν κούτες με πέτρες αντί για όπλα, τα οποία όπλα ελέχθη ότι πουλήθηκαν σε χώρες της Αφρικής.

– Δεν αποκλείω να βρέθηκαν σε ένα κιβώτιο πέτρες, αλλά είναι ασήμαντο αν βρέθηκε στα χιλιάδες ένα. Και δεν ξέρουμε ποιος τις έβαλε και γιατί. Έχουν όμως γραφτεί και βιβλία από ανθρώπους που έζησαν τα γεγονότα και δεν περιγράφουν έτσι την κατάσταση των κυπριακών μονάδων. Οι μονάδες ήταν αξιόμαχες. Είχαν βέβαια αποδυναμωθεί, λόγω του προηγηθέντος πραξικοπήματος κατά Μακαρίου, αλλά μόνες τους και χωρίς βοήθεια από την Ελλάδα, δηλαδή χωρίς αεροπορική και ναυτική υποστήριξη, παρά λίγο να ρίξουν τους Τούρκους στη θάλασσα και τούτο οφείλεται κυρίως στον πατριωτισμό τους. Η μοναδική αμιγής ελληνική μονάδα ήταν η ΕΛΔΥΚ, η οποία όμως δεν είχε καμία ενεργό συμμετοχή στην ανατροπή του Μακαρίου. Οι κυπριακές μονάδες ήταν στελεχωμένες με έλληνες αξιωματικούς. Τώρα, ο εξοπλισμός των κυπριακών μονάδων είχε σχέση και με τα χρήματα που ο Μακάριος ξόδευε για τον σκοπό αυτόν. Υπήρχαν εκθέσεις της Διοίκησης Κύπρου (ΑΣΔΑΚ) της περιόδου 1964-1975, τότε που ο Γρίβας ήταν διοικητής κι εγώ είχα το προσωπικό του Γραφείο, τις οποίες είχαν συντάξει επιτελείς του, οι μετέπειτα αντιστράτηγοι Ντάβος, Σταθόπουλος κ.λπ., οι οποίες ανέφεραν τις ανάγκες εξοπλισμού των κυπριακών μονάδων και τις αντιρρήσεις του Μακαρίου να διαθέσει τα απαραίτητα κονδύλια. Δεκάδες τέτοιες εκθέσεις είχαν αποσταλεί στους τότε ΥΕΘΑ της Ελλάδας. Αυτές οι εκθέσεις αναμφίβολα αποτελούν ιστορικό στοιχείο. Το 1964 είχαμε υποστεί ανελέητους αεροπορικούς βομβαρδισμούς από την τουρκική αεροπορία και δεν είχαμε ούτε ένα αντιαεροπορικό, κι αυτό δεν έγινε μάθημα στην κυπριακή κυβέρνηση. Δέκα χρόνια μετά, δηλαδή το 1974, ακόμα δεν είχε οργανώσει μια στοιχειώδη αντιαεροπορική άμυνα. Γιατί; Στις εκθέσεις, που σας είπα προηγουμένως φαίνεται ότι ο Μακάριος ή δεν ήθελε ή τα περίμενε όλα από την Ελλάδα.

Π Ο Μακάριος είχε ζητήσει να φύγουν έλληνες αξιωματικοί από την Κύπρο γιατί συνωμοτούσαν εναντίον του.

– Πράγματι, εστάλη η πρώτη επιστολή από τον Μακάριο στον Γκιζίκη και του λέει: να φύγουν όλοι οι αξιωματικοί από την Κύπρο γιατί θέλουν να με ανατρέψουν. Και του απαντάμε: εμείς πάμε για πολιτικοποίηση στην Ελλάδα. Ποιος είναι ο λόγος; Κανένας δεν θέλει να σε ανατρέψει ούτε στην Ελλάδα ούτε στην Κύπρο. Στείλτε μας έναν κατάλογο των αξιωματικών που πιστεύετε ότι συνωμοτούν για να σας ανατρέψουν και θα τους φέρουμε στην Αθήνα αμέσως. Ετοιμάζονται μια ή δύο ντακότες, να σταλούν στην Κύπρο, για να βάλει ο Μακάριος μέσα όσους αξιωματικούς πίστευε ότι συνωμοτούν εναντίον του. Στείλαμε τον διευθυντή του «Ελευθέρου Κόσμου» τότε, τον Κωνσταντόπουλο, ο οποίος είχε μια προσωπική γνωριμία με τον Μακάριο, να τον διαβεβαιώσει ότι δεν σκοπεύουμε να τον ανατρέψουμε. Αυτός όμως ήταν ανένδοτος.

Π Εσάς τώρα ο Μακάριος πού σας χάλαγε τη «σούπα» που θέλατε να φτιάξετε στην Κύπρο; Πού χάλαγε τα σχέδιά σας ο Μακάριος και δύο φορές οργανώσατε απόπειρα δολοφονίας του, τη μια με το πρωτοπαλίκαρο του Ιωαννίδη, τον Παπαποστόλου;

– Τα περί «σούπας» ακούνε και οι Αμερικάνοι και εξυπηρετούνται, γιατί έτσι αποσείουν τις ευθύνες τους για την εισβολή στην Κύπρο το 1974, επιρρίπτουν τις ευθύνες μόνο σʼ εμάς και συνεχίζουν να μας αδικούν. Κάπως έτσι, με σούπες και κιβώτια με πέτρες αντί όπλα, οι Αμερικανοί ξεχνάνε τα παιχνίδια τους με τον Κίσινγκερ και τον Σίσκο στην Αθήνα. Με ανοχές και παραμύθια δικά μας λησμονούν ότι ένας από τους λόγους που η Ελλάδα απέφυγε τον πόλεμο με τους Τούρκους ήταν να μην διαλυθεί η ΝΑ πτέρυγα του ΝΑΤΟ και θιγούν στρατηγικά συμφέροντα της Αμερικής σε μια κρίσιμη περίοδο του Ψυχρού Πολέμου. Κάπως έτσι συνεχίζουν να μας αδικούν ανενόχλητοι. Ήταν απαράδεκτο ο Μακάριος να διώχνει ξαφνικά τους αξιωματικούς που αυτός τους είχε ζητήσει, όποτε ήθελε, χωρίς να συνεννοηθεί προηγουμένως με την κυβέρνηση των Αθηνών. Θυμάστε τι είχε πει για τον Μακάριο ο Γ. Παπανδρέου, νομίζω το 1963, «Άλλα συμφωνούμε και άλλα πράττετε». Ο Μακάριος το 1974 χάλαγε τα αμυντικά σχέδια της Ελλάδος(!).

Π Σε τι ακριβώς;

– Μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας υπάρχουν τρία μέτωπα στρατιωτικών επιχειρήσεων, Έβρος – Αιγαίο – Κύπρος. Εάν κάποια από τις δύο χώρες αποφασίσει μια επιθετική ενέργεια σε κάποιο από τα τρία μέτωπα, είναι υποχρεωμένη να περιοριστεί σε άμυνα στα άλλα δύο μέτωπα, κυρίως λόγω συγκέντρωσης μεγάλων και επίλεκτων μονάδων στον χώρο όπου θα πραγματοποιήσει την επίθεση, διατιθέμενων δυνάμεων στα άλλα μέτωπα, στρατηγικών χώρων, συνολικών υποχρεώσεων αμύνης της χώρας κ.λπ. Την περίοδο 1974 αυτή ήταν η στρατιωτική εκτίμηση. Εάν η Τουρκία αναλάμβανε μια επιθετική ενέργεια στο Αιγαίο ή στον Έβρο, εμείς, λόγω των δυνάμεων που είχαμε εκεί, μπορούσαμε να την ελέγξουμε στο σύνολό της πολύ εύκολα και να κηρύξουμε ένωση με την Ελλάδα. Οι Τούρκοι το μόνο που μπορούσαν να κάνουν ήταν αεροπορικές επιδρομές, λόγω εγγύτητας. Είναι όμως γνωστό ότι οι αεροπορικές επιδρομές μόνες τους δεν μπορούν να φέρουν τη νίκη. Έτσι η Ελλάδα θα ήταν απερίσπαστη στα άλλα δύο μέτωπα, τον Έβρο και το Αιγαίο, και η σημαντική απώλεια της Κύπρου από την Τουρκία, που έχει γαλουχήσει τις νέες γενιές με το όραμα της Κύπρου, δεν θα είχε σημαντική δυσμενή επίπτωση στα άλλα δύο μέτωπα. Με την αποδυνάμωση όμως της κυπριακής άμυνας, λόγω της απομάκρυνσης των ελλήνων αξιωματικών και της μείωσης της θητείας της Εθνοφρουράς, έχανε η Ελλάδα το μεγάλο πλεονέκτημα που είχε έναντι της Τουρκίας.

Π Μιλάτε για τις ευθύνες του Μακάριου, ενώ είναι γνωστό ότι υπάρχουν μεγάλες ευθύνες που ανήκουν στη χούντα. Γιατί το καθεστώς απέσυρε το 1967 τη μεραρχία που είχε στείλει ο Γ. Παπανδρέου στην Κύπρο. Ήταν ένα βασικό, καθοριστικό λάθος όπως απεδείχθη.

– Ήταν εγκληματικό λάθος του Παπαδόπουλου και όπως έχω εξηγήσει ένας από τους κυριότερους λόγους της απόφασής μας να τον ανατρέψουμε. Βέβαια πριν αποσυρθεί η μεραρχία είχαν δημιουργηθεί συγκρούσεις Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων στην Κύπρο, με πιθανό δάκτυλο τον βασιλιά.

Π Τι φοβηθήκατε αλήθεια ότι μπορεί να συμβεί με τον Μακάριο; Να καταστήσει ας πούμε την Κύπρο σοβιετική δημοκρατία;

– Ο Κίσινγκερ τον θεωρούσε ως το κάστρο της Μεσογείου. Εμείς γνωρίζαμε πολύ καλά τον Μακάριο και με το δεδομένο της πολιτικοποίησης που επιδιώκαμε το ʼ73, δεν είχαμε σχέδιο να τον ανατρέψουμε. Όταν όμως ο Μακάριος ζήτησε να φύγουν οι έλληνες αξιωματικοί έσκιζε ένα ισχυρό χαρτί της Ελλάδας και όφειλε να μην επιμείνει στην απομάκρυνσή τους.

Π Μάλιστα…

– Σας έλεγα λοιπόν ότι την εποχή εκείνη η Τουρκία είχε αρχίσει να απειλεί το Αιγαίο και το ισχυρό χαρτί της Ελλάδος ήταν η Κύπρος, γιατί εάν έκανε κάτι στο Αιγαίο η Τουρκία, ακόμη και σεισμικές έρευνες αν τολμούσε να κάνει, εμείς θα της χτυπούσαμε το σκάφος, όπως θα χτυπούσαμε και όποιο αεροπλάνο τους παραβίαζε τον εθνικό μας εναέριο χώρο. Κι αυτό θα το κάναμε, γιατί είχαμε δυνατότητες άμυνας. Βέβαια και ο πλέον ανίδεος αναγνώστης σας θα μπορούσε να εξαγάγει ασφαλή συμπεράσματα για την αποτρεπτική δύναμη της Ελλάδας και πώς αυτή ενισχύθηκε από το 1967 μέχρι το καλοκαίρι 1974. Πολλοί βουλευτές στην έρευνα του Φακέλου της Κύπρου, στην Εξεταστική Επιτροπή της Βουλής, αποδέχθηκαν ότι το 1974 είχαμε ισχυρή αποτρεπτική δύναμη. Όσο για την επιστράτευση και για κάτι κιβώτια που βρέθηκαν με πέτρες, κυκλοφόρησαν πολλά αναληθή σε δημοσιεύματα κ.λπ. Εγώ γνωρίζω από τους αρμόδιους και υπεύθυνους της εποχής εκείνης ότι και η επιστράτευση πέτυχε και Έλληνες ήρθαν εθελοντικά από το εξωτερικό να πολεμήσουν και όλες οι μονάδες που θα εμπλέκονταν σε επιχειρήσεις το πρώτο εικοσαήμερο ήσαν πανέτοιμες. Βέβαια σε μια γενική επιστράτευση η ενεργοποίηση μονάδων γίνεται σταδιακά. Στη γενική επιστράτευση παρατηρούνται τέτοια προβλήματα, ειδικά σʼ αυτήν την περίπτωση, που προσήλθαν σε πολλές μονάδες, εθελοντικά μέχρι και 40% πλέον των προβλεπόμενων από το σχέδιο επιστράτευσης. Είναι αυτονόητο ότι γιʼ αυτούς τους εθελοντές δεν υπήρχαν υλικά.

Τη στιγμή λοιπόν που η Κύπρος για μας ήταν το ισχυρό χαρτί, έρχεται ο Μακάριος απότομα και λέει: να φύγουν οι έλληνες αξιωματικοί από την Κύπρο. Δηλαδή καταστρέφει αυτό το ισχυρό χαρτί της Ελλάδας. Η κυβέρνηση στην Ελλάδα βρίσκεται στο δίλημμα. Θα τους πάρω; Θα κάνω κάτι αντίστοιχο με αυτό που έκανε ο Παπαδόπουλος το 1967; Εμείς βέβαια, προσωπικά εγώ και άλλοι αξιωματικοί, λέμε: Να ανακοινώσουμε αμέσως την πολιτικοποίηση, για να μην έχει την ευχέρεια ο Μακάριος να επιμένει στην απομάκρυνση από την Κύπρο των αξιωματικών.

Λέει ο Ιωαννίδης: θα δούμε τι θα πουν και οι Αρχηγοί ΓΕΕΘΑ και ΓΕΣ. Επανέρχεται και λέει: οι Αρχηγοί επιμένουν να τον ανατρέψουμε και να μην πάρουμε καθόλου αξιωματικούς από κάτω, δεν μπορεί να μας κάνει ο Μακάριος ό,τι θέλει. Του απαντάμε: θα το κάνεις υπό τη μοναδική προϋπόθεση ότι εάν πάνε να βγουν οι Τούρκοι, που για εμάς θα επιχειρήσουν απόβαση 90%, θα αμυνθείς χρησιμοποιώντας την αποτρεπτική δύναμη της Ελλάδος. Δεσμεύτηκε ότι θα αμυνόταν. Τώρα ποιοι επηρέασαν τον Μακάριο να διώξει τους αξιωματικούς και τι εγγυήσεις τού έδωσαν για την ασφάλεια της Κύπρου, ίσως να είναι γνωστό, αλλά δυστυχώς λείπουν οι πλήρεις αποδείξεις. Πάντως είναι βέβαιο ότι όταν ο Μακάριος ζήτησε στον ΟΗΕ την επέμβαση των εγγυητριών δυνάμεων, δηλαδή και την επέμβαση της Τουρκίας, σίγουρα δεν περίμενε ότι οι Τούρκοι θα προχωρούσαν μέχρι και τη σημερινή γραμμή που ορίστηκε από τον «Αττίλα ΙΙ». Νόμιζε ότι οι Τούρκοι θα περιορίζονταν κάπου στον Πενταδάκτυλο.

Ήταν η μοναδική περίοδος στην ελληνική ιστορία των τελευταίων ετών που θα μπορούσαμε να αντιπαραθέσουμε ισχυρότατο Ναυτικό και Αεροπορία έναντι των Τούρκων. Είχαμε τα πιο σύγχρονα αεροσκάφη και είχαμε και 4 υποβρύχια, τα πιο σύγχρονα που υπήρχαν στον κόσμο, που θα μπορούσαν να βουλιάξουν τον τουρκικό στόλο χωρίς να εντοπίζονται, πέραν βέβαια και των άλλων υποβρυχίων που διαθέταμε.

Π Δεν εστάλησαν όμως.

– Τώρα θα τα πούμε.

Π Και απʼ ό,τι γνωρίζουμε, εδόθη εντολή να επιστρέψουν, να γυρίσουν πίσω. Είναι αλήθεια αυτό;

– Είναι αλήθεια.

Π Ότι εδόθη εντολή και τα υποβρύχια επέστρεψαν πίσω.

– Είναι αλήθεια. Πριν φτάσουμε σε αυτό όμως, σας είπα ότι ο Ιωαννίδης ανέλαβε την υποχρέωση να αντιδράσει, να χρησιμοποιήσει την αποτρεπτική δύναμη της Ελλάδος εναντίον των Τούρκων. Είχαμε πληροφορίες, από το Λονδίνο, το ΝΑΤΟ Σμύρνης κ.λπ., ότι πρόκειται να βγουν οι Τούρκοι. Πώς είναι δυνατόν μάλιστα να φθάνει στην Κύπρο η Μοίρα Καταδρομών με μεταγωγικά αεροσκάφη, χωρίς μάλιστα τη συνοδεία μαχητικών, και να κρατάνε τα σύγχρονα μαχητικά και λοιπά μαχητικά αεροσκάφη μας στα αεροδρόμια, καίτοι είχαν τη δυνατότητα να εμπλακούν στην άμυνα στην Κύπρο, έστω και για λίγο χρόνο, όπως εξάλλου προέβλεπαν τα αμυντικά σχέδια της Ελλάδας;

Ο Ιωαννίδης είχε δεσμευθεί ότι θα αντιδρούσε. Ο Ανδρουτσόπουλος, ο πρωθυπουργός, μας είπε ότι βγήκε η απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου να σταλεί δύναμη να χτυπήσει την τουρκική αποβατική δύναμη. Δυστυχώς, οι Αρχηγοί Αεροπορίας και Ναυτικού, Παπανικολάου και Αραπάκης, δεν φάνηκαν διατεθειμένοι να εκτελέσουν τη διαταγή αυτή της κυβέρνησης, προβάλλοντας διάφορα αστήριχτα προσχήματα.

Είχαμε μια ειδικώς εξοπλισμένη Μοίρα της Αεροπορίας με παλαιά αεροσκάφη για να χτυπήσει την αποβατική δύναμη της Κύπρου, σε περίπτωση τουρκικής απόβασης και εν συνεχεία, εάν ο χρόνος ήταν μεγάλος και δεν προλάβαινε να επιστρέψει, λόγω καυσίμων, η Μοίρα αυτή, η οποία δημιουργήθηκε μόνο για να χτυπήσει μία τουρκική αποβατική δύναμη στην Κύπρο, θα έπιανε ή στο αεροδρόμιο της Κύπρου ή και εν ανάγκη θα μπορούσε να πιάσει στους δρόμους της Κύπρου, ή ακόμα να πήγαινε στον Λίβανο. Θα πήγαινε και θα έλεγε: δεν έχουμε καύσιμα και ερχόμαστε στο αεροδρόμιό σας. Θα είχαν όμως προηγουμένως βουλιάξει την αποβατική δύναμη και θα είχαν φέρει τους Τούρκους 100 χρόνια πίσω. Το πολύ-πολύ να τα αιχμαλώτιζαν στον Λίβανο. Κάποια στιγμή θα τα επέστρεφαν.

Π Ποιοι δεν εξετέλεσαν και γιατί;

– Κοιτάξτε, η εντολή δεν εξετελέσθη από τον Αρχηγό της Αεροπορίας και τον Αρχηγό του Ναυτικού. Αυτοί ήταν κυρίως οι υπεύθυνοι. Αντιπαρέχοντας τους βαρείς χαρακτηρισμούς που κατά καιρούς έχουν λεχθεί γιʼ αυτούς, πιστεύω ότι εκείνη τη στιγμή έθεσαν τα συμφέροντα των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ σε ανώτερη μοίρα από τα εθνικά συμφέροντα. Τούτο μπορεί να εξηγηθεί και από το γεγονός ότι ο υφυπουργός του Κίσινγκερ, Σίσκο, στα αλλεπάλληλα πήγαινε έλα μεταξύ Αθηνών – Άγκυρας, αντιληφθείς ότι ο Ανδρουτσόπουλος απέφυγε να τον ιδεί, γιατί είχε αντιληφθεί τον ρόλο που έπαιζε σε βάρος της Ελλάδας, επικοινώνησε με δική του πρωτοβουλία με τον Αραπάκη. Τούτο το είχαν αποδεχθεί αμφότεροι. Η στάση αυτή των ΗΠΑ εναντίον της Ελλάδας και υπέρ της Τουρκίας επιβεβαιώνεται συνεχώς μέχρι και σήμερα από τις εξελίξεις που έχουν γίνει στο Κυπριακό και δυστυχώς συνεχίζεται. Για να φανεί καλύτερα ο άθλιος ρόλος που έπαιξε τότε ο Σίσκο στην Ελλάδα αναφέρω ένα περιστατικό που άκουσα τότε από τον υπασπιστή του Μπονάνου. Ο Σίσκο, μπροστά στον υπασπιστή, είπε στον Μπονάνο: «Μην κάνετε πόλεμο με την Τουρκία και σας υπόσχομαι ότι θα φύγει και ο τελευταίος τούρκος στρατιώτης από την Κύπρο.»

Είχαν υποχρέωση, αμφότεροι οι Αρχηγοί, Ναυτικού και Αεροπορίας, να εκτελέσουν τις εντολές της τότε νόμιμης κυβέρνησης, την οποία υπηρετούσαν. Το ότι δεν γνώριζαν για την ανατροπή του Μακαρίου δεν τους δικαιολογεί για τις μετέπειτα ενέργειές τους. Αν είχαν θιγεί από αυτό το γεγονός, θα μπορούσαν να παραιτηθούν την ημέρα που ο Μακάριος ανετράπη. Δεν δικαιολογούνται καθόλου να το επικαλούνται, άπαξ και παρέμειναν στις θέσεις τους και δεν εξέφρασαν τότε κανένα παράπονο. Εξάλλου δεν ήταν απαραίτητο, αφού οι κλάδοι τους δεν είχαν καμία εμπλοκή. Είχαν πλήρη ετοιμότητα από την ημέρα που ο Μακάριος ζήτησε αποχώρηση των αξιωματικών. Έχουν γράψει βιβλία και έχουν προκαλέσει μερικά δημοσιεύματα. Έβγαλαν μερικά καρφιά αλλά οι τρύπες μένουν. Πριν από λίγα χρόνια προσκαλούνταν και στις δεξιώσεις αποκατάστασης της δημοκρατίας.

Π Μα είναι δυνατόν η Κύπρος να φλέγεται και να δοθούν εντολές να επιστρέψουν τα υποβρύχια, ενώ τα Φάντομ, τα οποία υποτίθεται ότι ήταν έτοιμα να πετάξουν, ουσιαστικά δεν πέταξαν;

– Ήταν πανέτοιμα.

Π Τα οποία ουσιαστικά δεν πέταξαν.

– Απογειώθηκαν και τα γύρισαν 3-4 φορές. Τα 4 υποβρύχια ήταν τα καλύτερα υποβρύχια που υπήρχαν στις Ένοπλες Δυνάμεις όλων των χωρών της Δύσης. Δεν μπορούσαν να τα εντοπίσουν οι Τούρκοι και εκατό τοις εκατό θα μπορούσαμε να καταστρέψουμε την τουρκική αποβατική δύναμη. Ενώ όλοι πιστεύαμε ότι τα υποβρύχια αυτά έπλεαν προς την Κυρήνεια για να βυθίσουν τα τουρκικά αρματαγωγά, μάθαμε ξαφνικά ότι αυτά επέστρεφαν στη Ρόδο. Ερωτηθείς ο Αραπάκης γιατί έγινε αυτό, έδωσε τη δικαιολογία παρουσία πολλών αξιωματικών του Επιτελείου, ότι αυτός έδωσε την εντολή, γιατί είχαν εξασθενήσει οι επικοινωνίες τους. Πώς ήταν δυνατό να γίνει πιστευτό αυτό τη στιγμή που όλοι γνωρίζουμε ότι στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο τα υποβρύχια των συμμάχων και των Γερμανών, τεχνολογίας της εποχής εκείνης (τουλάχιστον 30 χρόνια πριν), αλώνιζαν τους πέντε ωκεανούς και είχαν επικοινωνία μεταξύ τους και με τα επιτελεία τους.

Π Ο Σίσκο εκείνη την εποχή είχε επισκεφθεί τη Μεγάλη Βρετανία. Στη συνέχεια ήρθε στην Ελλάδα και στην πορεία πήγε και στην Τουρκία. Ο Σίσκο συναντά τον Ιωαννίδη, του εξηγεί ότι θα γίνει πόλεμος κι εκείνος αρχίζει ένα λογύδριο για το Βυζάντιο, αρχίζει μια διάλεξη για τον Διγενή Ακρίτα. Και ο Ανδρουτσόπουλος όμως δεν αντιδρά. Αιφνιδιαστήκατε; Είχατε διαβεβαιώσεις ότι όλα θα πάνε καλά και ότι δεν πρέπει να ανησυχείτε;

– Ο Ανδρουτσόπουλος δεν αποδέχθηκε κανέναν σοβαρό όρο που θα μας έθιγε τα εθνικά μας συμφέροντα. Ο Ανδρουτσόπουλος έπαιρνε τηλέφωνο τον αδελφό μου συνέχεια και του έλεγε: γιατί δεν πολεμάνε; Γιατί όλη η ηγεσία μέ διαβεβαίωνε ότι είμαστε πανέτοιμοι; Και έπαιρνε τον αδελφό μου γιατί, όπως του έλεγε, αφʼ ενός είχε παύσει να έχει εμπιστοσύνη στους Αρχηγούς και αφʼ ετέρου δεν μπορούσε να βρει τον Ιωαννίδη. Τα περί Βυζαντίου και τα λοιπά δεν τα γνωρίζω, συνήθως όμως οι Αμερικανοί αυτούς που δεν τους κάνουν τα χατίρια επιδιώκουν να τους γελοιοποιήσουν. Ο Ανδρουτσόπουλος έπαψε να τους βλέπει και ο Σίσκο πέρα από κάθε δεοντολογία ήρθε σε επαφή με τους Αρχηγούς των επιτελείων για να τους πείσει ότι δεν πρέπει να αντιδράσουν σε μια τουρκική απόφαση, στην Κύπρο, καθόσον θα διαλυθεί η ΝΑ πτέρυγα του ΝΑΤΟ. Ο Ανδρουτσόπουλος διεμήνυσε στους Αρχηγούς ότι ο Σίσκο σάς εξαπατά και δεν έχετε δικαίωμα οποιασδήποτε δέσμευσης σε αυτόν.

Π Πιστεύετε ότι ο Ιωαννίδης ήθελε πραγματικά να χτυπήσει τους Τούρκους;

– Κοιτάξτε, ο Ιωαννίδης δικαιολογείτο ότι θα ήταν δύσκολο να αλλάξει τους Αρχηγούς Ναυτικού και Αεροπορίας εκείνη τη στιγμή, λόγω της κρισιμότητας της κατάστασης, εφαρμόζοντας προφανώς το δόγμα ότι ποτέ δεν αλλάζεις τον διοικητή στη διάρκεια της μάχης. Αυτό είναι σωστό. Το ερώτημα όμως είναι: Δεν τον αλλάζεις και όταν αρνείται να αρχίσει τη μάχη παρότι έχει διαταχθεί;

Ευθύνες στον Ιωαννίδη!

Π Τώρα εδώ μιλάμε για πόλεμο και πιστεύω ότι το ερώτημα έχει σημασία. Ήθελε ο Ιωαννίδης να χτυπήσει τους Τούρκους ή μήπως είχε διαβεβαιώσεις ότι τα πράγματα θα λάβουν ομαλή μορφή στην πορεία;

– Ο Ιωαννίδης εκείνο το οποίο μπορώ να πω μετά βεβαιότητος είναι ότι εάν πράγματι ήθελε να χτυπηθεί η αποβατική δύναμη, θα έπρεπε να ήταν διαφορετική η συμπεριφορά του έναντι των δύο Αρχηγών. Δεν ήμουνα μέσα στην ψυχή του για να ξέρω τι ήθελε και τι δεν ήθελε. Σε εμάς έδειχνε ότι ήθελε.

Π Κατάλαβα.

– Θα έπρεπε να τους αλλάξει αμέσως. Στον Στρατό υπάρχουν Αρχηγοί και υπαρχηγοί και πιο κάτω. Θα έπρεπε να τους αλλάξει.

Π Θέλω να κλείσουμε ζητώντας από εσάς ένα στοιχείο αυτοκριτικής. Αν σας ζητούσα να μου πείτε ποιο ήταν το λάθος, το βασικό στοιχείο της χούντας που ενδεχομένως την οδήγησε και στη φθορά και στην αποσύνθεση. Ποιο ήταν;

– Η μη πολιτικοποίηση του καθεστώτος νωρίτερα με νέες πολιτικές δυνάμεις, και με δημοκρατικές διαδικασίες. Το στρατιωτικό καθεστώς έκανε επίσης δύο σοβαρά σφάλματα. Το πρώτο ήταν ότι έστελνε στα νησιά φτωχούς ανθρώπους με το χαρακτηρισμό του κομμουνιστή. Οι περισσότεροι από αυτούς ήταν ηλικιωμένοι και πολλοί είχαν πάψει από καιρό να είναι ενεργοί.

Υπήρξα πάντα αντίθετος σ’ αυτή την ενέργεια και επανειλημμένα είχα εκφράσει τις απόψεις μου στους προϊσταμένους μου. Μάλιστα στον στρατό σε πολλές περιπτώσεις αποχαρακτήριζα πολλούς κομουνιστές, όχι γιατί τους συμπαθούσα αλλά γιατί πολλοί πλήρωναν ευθύνες των πατεράδων, των παππούδων και των συγγενών τους και ταλαιπωρούνταν άδικα. Θα μπορούσαμε βέβαια να χτυπήσουμε όλους όσοι ήσαν έμμισθα όργανα ξένων υπηρεσιών (KGB, CIA, Intelligence Service) είτε δεν ξέρω ποιων άλλων υπηρεσιών, αλλά ποτέ δεν έπρεπε να στραφούμε σε φτωχό κόσμο, που δεν γνώριζε τι πραγματικά συνέβαινε τότε στο κομμουνιστικό μπλοκ και παραπλανηθείς πίστευε σε μια καλύτερη ζωή με την αλλαγή της πολιτικής κατάστασης στην Ελλάδα. Όσον αφορά το θέμα των βασανιστηρίων, δεν είχα άμεση γνώση, γιατί ποτέ δεν υπηρέτησα στην ΕΣΑ. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν αναγνωρίζω τις ευθύνες που μου αναλογούν για όσα ενδεχομένως συνέβησαν, γιατί στο θέμα αυτό δούλεψε, μετά τη μεταπολίτευση, σε μεγάλη έκταση η υπερβολή και η φαντασία και όλα αυτά προς ίδιον όφελος, όπως γίνεται αντιληπτό.

• Κλείνοντας τη μακροσκελή συνέντευξη -ο χώρος όμως που διαθέσαμε σε δύο φύλλα δικαιολογείται απόλυτα λόγω των στοιχείων που για πρώτη φορά έρχονται στο φως και φωτίζουν άγνωστες πτυχές της επτάχρονης δικτατορίας- ο Αριστείδης Παλλαΐνης θέλησε να κάνει την παρακάτω δήλωση.

– Με την ευκαιρία αυτής της συνέντευξης θα ήθελα να σας πω ότι παρουσιάστηκα στο παρελθόν από τον Τύπο σε πολλές εφημερίδες ως πρώτο θέμα με πηχυαίους τίτλους ότι ήμουν αρχηγός της αποκληθείσας «Συνωμοσίας της Πιτζάμας» του 1975, ενώ στο Δικαστήριο δεν ακούστηκε καμία κατηγορία εναντίον μου και αθωώθηκα. Αναφέρθηκε βέβαια μετά η αθώωση με ψιλά γράμματα, αλλά η δυσφήμησή μου είχε επιτευχθεί. Γράφτηκαν επίσης πολλές αναλήθειες για τις δραστηριότητές μου, προφανώς για να μειωθεί η αξιοπιστία μου, στα όσα πιθανώς κάποτε να έλεγα δημοσίως. Η πραγματικότητα είναι ότι ξεπέρασα τα όρια της φτώχειας μετά το 1982. Μετά την ολοκλήρωση των σπουδών στο Πανεπιστήμιο Αρκάνσας των ΗΠΑ, από όπου πήρα πτυχίο master στα οικονομικά και τη διοίκηση επιχειρήσεων, εργάστηκα ως σύμβουλος σε πολλές εταιρείες αλλά ποτέ ο ίδιος δεν επισκέφθηκα κάποιο υπουργείο για δουλειές.

Μετά την παράδοση της εξουσίας στους πολιτικούς πιστεύω ότι η πρώτη πολιτική κυβέρνηση δέχθηκε πολλές πιέσεις κυρίως από στρατηγούς, που είχαν λόγο να γίνουν αρεστοί σʼ αυτήν, να προχωρήσει στην αποκληθείσα «αποχουντοποίηση», με αποτέλεσμα να απομακρυνθούν πολλοί άριστοι αξιωματικοί, οι οποίοι αποτελούσαν τη σπονδυλική στήλη του στρατεύματος. Τα δυσάρεστα αποτελέσματα αυτών των αποφάσεων δυστυχώς είναι ακόμα και σήμερα ορατά. Αυτό το έχει παραδεχθεί και ο Αβέρωφ σε πολλές συνεντεύξεις του, αλλά και ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε αναφέρει σε δηλώσεις του ότι ατυχώς διώχθηκαν πολλοί αντιβασιλικοί αξιωματικοί και μάλιστα από φιλοβασιλικούς στρατηγούς.