Σαράντα χρόνια είναι πολλά;
Και όμως το 1967 δεν είναι μακριά, ο ιστορικός χρόνος άλλωστε έχει διάρκεια, δεν κρίνεται με 4-5 δεκαετίες. Η ανατροπή της εύθραυστης και συκοφαντημένης δημοκρατίας «από μια ομάδα αφρόνων και επίορκων αξιωματικών» (όπως συνηθίσαμε να λέμε, αποδίδοντας το πραξικόπημα εκεί) κόστισε στην Ελλάδα σημαντικό χρόνο ανάπτυξης σε σχέση με τις άλλες ανταγωνίστριες χώρες, κάπως σαν την Τουρκοκρατία (1453-1821) που στέρησε από τη χώρα μας το δικαίωμα τόσο στην Αναγέννηση όσο και στον Μεσαίωνα. Η Ελλάδα δεν γνώρισε τον ευρωπαϊκό Μεσαίωνα, δεν μπήκε στα σκοτεινά μονοπάτια του λιμού, της πείνας, της χολέρας, της πνευματικής, θρησκευτικής, πολιτισμικής απαγόρευσης και εξόντωσης αιώνων, δεν μπήκε ούτε στη λεωφόρο της πνευματικής ανάτασης που έφερε η Αναγέννηση.
Όταν απελευθερωνόταν και γινόταν χώρα κανονική, στα σημερινά μεγέθη της (λιγότερο από 100 χρόνια πριν) οι ευρωπαϊκές χώρες είχαν ήδη σχηματισμένη δημοκρατία, αρχές που λειτουργούσαν και θεσμούς, κάτι που η Ελλάδα προσπαθούσε να χτίσει. Το θλιβερό διάλειμμα του 1967-1974 λειτούργησε πολλαπλασιαστικά στο πεδίο της οπισθοδρόμησης και της άνισης κούρσας που διεξαγόταν.
Το ίδιο θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς μένοντας στα εξωτερικά γνωρίσματα και χαρακτηριστικά τόσο για την Ισπανία όσο και για την Πορτογαλία. Που μάλιστα έζησαν πολύ περισσότερα χρόνια δικτατορίας, η πρώτη με τον Φράνκο και η δεύτερη με τους Καετάνο και Σαλαζάρ. Όμως τα αποτελέσματα των δικτατοριών εκεί είχαν πολύ μικρότερη σημασία απʼ ό,τι στην Ελλάδα. Και οι δύο αυτές χώρες υπήρξαν αυτοκρατορίες και μεγάλες δυνάμεις και οι μνήμες που κουβαλούσαν είχαν να κάνουν μʼ αυτό το παρελθόν. Οι δομές της οικονομίας (κυρίως στην Ισπανία) ήταν καλά στημένες από παλιά και η ισπανική μεταπολίτευση, αλλά και η πορτογαλική, δεν δυσκολεύτηκε να βρει τον ευρωπαϊκό βηματισμό της. Την ίδια ώρα (κυριολεκτικά) η Ελλάδα είχε να αντιμετωπίσει κι έναν πόλεμο που διεξαγόταν στην Κύπρο με την τουρκική εισβολή που εξελίχθηκε σε κατοχή και ανατροπή της εδαφικής ακεραιότητας της νήσου.
Σε όλη την Ευρώπη η δημοκρατία ήταν αυτονόητη και τα κόμματα της Αριστεράς λειτουργούσαν όπως όλα τα άλλα κόμματα. Στην Ελλάδα χρειάστηκε η νομιμοποίηση του ΚΚΕ από τον Κ. Καραμανλή για να ξαναβγεί η Αριστερά στη νομιμότητα και το αυτονόητο ταυτίστηκε (και ήταν, δεδομένων των συνθηκών) με δημοκρατική κατάκτηση. Είναι προφανές ότι, όταν οι άλλες χώρες δούλευαν πάνω στη βελτίωση των συστημάτων τους για την Υγεία, την Παιδεία, την προώθηση του Πολιτισμού και η Ελλάδα ένιωθε ευτυχής που γινόταν νόμιμη μια πολιτική και κομματική έκφραση, υπάρχει ένα καθεστώς ανισοτιμίας στην ανάπτυξη.
Με σημαντικό κόστος, στον βαθμό όπου για να θεωρηθείς ισότιμος από τους άλλους (οι οποίοι ένιωθαν και ήταν) πρέπει να περπατάς δίπλα και όχι πίσω τους. Και σε αρκετή μάλιστα απόσταση. Αυτό ήταν (και είναι) ένα μεγάλο πρόβλημα. Επειδή ακριβώς έχει να κάνει με τον χρόνο δεν θεραπεύεται, μια και ο χρόνος είναι κάτι που δεν μπορεί να ξανακερδίσει κανείς, αν χαθεί, χάθηκε για πάντα. Δεν επιστρέφει και δεν δωρίζεται. Όσο κυλάει ο χρόνος μερικές αντιθέσεις αμβλύνονται. Αυτό δεν σημαίνει πως καταργήθηκαν οι αποστάσεις και έκλεισαν τα χάσματα, σημαίνει πως όλο και λιγότερο μιλάει κανείς για όσα δεν καλύπτονται, για αποστάσεις που δεν μπορεί να καλυφθούν. Και αποδέχεται ένα καθεστώς.
Η εξέλιξη όμως και η ζωή δεν το αποδέχονται επειδή περιέχουν μια πρωτογενή σκληρότητα στη λειτουργία των όρων και την πορεία της συνύπαρξης. Για παράδειγμα, δεν είναι κακό να λένε Άγγλοι, Βέλγοι και Δανοί (και όχι μόνο…) ότι «η Ελλάδα είναι καλή χώρα για διακοπές». Και για την Ισπανία και την Ιταλία το λένε. Αλλά γιʼ αυτές δεν υπονοούν τη λέξη «μόνο», την οποία και στην περίπτωση της Ελλάδας μπορεί να μην προφέρουν, να μην τη λένε δυνατά, αλλά την έχουν στην άκρη της γλώσσας και στο μπροστινό κομμάτι του μυαλού τους. Η σκέψη αυτή προσδιορίζει ευθέως και τον ρόλο που έχουν στο κεφάλι τους για την Ελλάδα, ρόλο που μπορεί να περιγραφεί με όρους θερινού αναπαυτηρίου.
Είναι βέβαιο ότι τα σαράντα χρόνια δεν είναι πολλά. Αντιθέτως πολλά είναι αυτά που έχει να κάνει η Ελλάδα για να καλύψει μια στην πραγματικότητα μεγάλη απόσταση που αποσιωπούμε κι εμείς και οι άλλοι, ο καθένας για δικούς του λόγους. Σαράντα χρόνια είναι πολλά στις ζωές των ανθρώπων. Λίγα και πολλές φορές δραματικά στις ζωές των χωρών.