Μας πούλησε από την πρώτη μέρα ο Γεώργιος Παπαδόπουλος

Ο Αριστείδης Παλαΐνης δηλώνει στον συντάκτη μας Θάνο Σιαφάκα πως οι συνταγματάρχες απλώς πρόλαβαν τους στρατηγούς και τον βασιλιά, που σχεδίαζαν πραξικόπημα σε περίπτωση εκλογικής νίκης του Γεωργίου Παπανδρέου. Ταυτόχρονα δηλώνει ανοικτά ότι από την επομένη κιόλας του πραξικοπήματος υπήρξαν σχέδια ανατροπής του Παπαδόπουλου, ενώ για τον Κωνσταντίνο σημειώνει με νόημα πως υπήρχε «ειδική θέση» γι’ αυτόν κάπου στο Άγιον Όρος.

Πρόκειται για μια συνέντευξη η οποία έχει το στοιχείο της προσωπικής καταγραφής και ανάλυσης των γεγονότων της εποχής και ασφαλώς σ’ αυτό το πλαίσιο και κάτω από αυτό το πρίσμα θα πρέπει να αντιμετωπιστεί. Αναμφίβολα ο τελικός κριτής και των προθέσεων και των δηλώσεων, αλλά κυρίως των πράξεων παραμένει η Ιστορία και φυσικά και ο λαός.

// Πότε σχεδιάστηκε το πραξικόπημα; Υποστηρίζεται ότι από την εποχή του ΙΔΕΑ ακόμη, στις αρχές της δεκαετίας του ’50, υπήρχε η ζύμωση για ένα πραξικόπημα.

– Κατ’ αρχάς η ονομασία πραξικόπημα σε μένα δεν ηχεί καλά γιατί εγώ πίστευα ότι είχα συμμετάσχει σε επανάσταση και καθ’ όλη τη διάρκεια της στρατιωτικής διακυβέρνησης, η συμπεριφορά μου ήταν συμπεριφορά επαναστάτη. Αν η συμπεριφορά άλλων και κυρίως ορισμένων εκ των ηγετών δημιούργησε συνθήκες τέτοιες ώστε να γίνεται λόγος για πραξικόπημα, δεν είναι δικές μου οι ευθύνες, ούτε των άλλων μικρών αξιωματικών που είχαμε τότε συμμετάσχει.

// Η ιδέα αυτή πότε ωρίμασε;
– Αναφερθήκατε σε πολύ παλαιό χρόνο για το ’50, όπου εγώ ήμουν μικρός ακόμη. Για εμένα η ιδέα είχε ξεκινήσει από τις αρχές της δεκαετίας του ’60 και πιο συγκεκριμένα θα μπορούσα να πω το ’63.

// Με την άνοδο του Κέντρου…
– Ο λόγος για τον οποίο εγώ συμμετείχα σε αυτή την ενέργεια και ήμουν ο μικρότερος από τους 40 περίπου αξιωματικούς που συμμετείχαν στη σχεδίαση και στην υλοποίηση, ήταν πρώτον ότι θεωρούσαμε ότι το 1967 δεν υπήρχε στην Ελλάδα ένα υγιές δημοκρατικό πολίτευμα και αφετέρου πιστεύαμε πως έπρεπε να εκλείψει το καθεστώς της βασιλείας στην Ελλάδα. Είχε ήδη αρχίσει να φθείρεται η βασιλεία, πρώτα με το θέμα της προίκας με την πριγκίπισσα Σοφία, η οποία ήταν μια εξαίρετη κοπέλα και είναι και σήμερα βασίλισσα, αλλά οι γονείς της και η μητέρα της επέμεναν να της δοθεί μια προίκα όταν παντρεύτηκε αρχές της δεκαετίας του 60. Πήγε το θέμα στη Βουλή και μετά από πολυήμερες συζητήσεις εγκρίθηκε να δοθεί αυτή η προίκα, δίκην «απόρου κορασίδος», όπως λέγαμε τότε.

// Μήπως αυτό ήταν η αφορμή και όχι η πραγματική αιτία που οδήγησε τα πράγματα εκεί;
– Εγώ σας λέω πότε άρχισε να φθείρεται η βασιλεία. Ένας λόγος ήταν αυτός. Άλλος λόγος ήταν ότι στην περίοδο της Κατοχής θα έπρεπε ο διάδοχος Παύλος να παραμείνει στην Ελλάδα επικεφαλής της αντίστασης των Ελλήνων. Δεν το έπραξε. Έφυγε όλη η βασιλική οικογένεια στο εξωτερικό. Ένας τρίτος λόγος ήταν ότι ο Κωνσταντίνος, ο διάδοχος, θα έπρεπε να υπηρετήσει στις στρατιωτικές σχολές όλη την περίοδο που χρειάζεται να μορφωθεί και να γίνει ένας αξιωματικός, τέσσερα χρόνια στη σχολή Ευελπίδων ή Δοκίμων ή Ικάρων, όπως είχαν πράξει οι πρόγονοί του και πράττουν όλοι οι γόνοι των βασιλικών οίκων της Ευρώπης (Αγγλία, Βέλγιο κ.λπ.). Αντ’ αυτού, χωρίς να λάβει καμιά στρατιωτική μόρφωση φόρεσε τα γαλόνια του αξιωματικού και επρόκειτο να γίνει βασιλιάς και μάλιστα ένας βασιλιάς που δεν βασίλευε απλώς, αλλά με το τότε Σύνταγμα και με τις συνεχείς παρεμβάσεις του και υπερβάσεις ήταν ο ισχυρότερος παράγων διακυβέρνησης της χώρας και ήρχε των Ενόπλων Δυνάμεων. Πέρασε μόνο ολίγες ημέρες από τις στρατιωτικές σχολές και αυτό ήταν όλο κι όλο.

// Ίσως πρέπει να συνεκτιμήσουμε τα ιστορικοπολιτικά δεδομένα της εποχής. Αναφερθήκατε στη βασιλεία και πιθανότατα αυτό να αποτελεί μια βασική αιτία που κάποιοι άνθρωποι εκείνη την εποχή έβλεπαν θετικά την παρέμβαση του στρατού. Από την άλλη έχουμε δύο πολιτικά γεγονότα που κατά την άποψή μου έπαιξαν σημαντικό ρόλο. Το πρώτο έχει άμεση σχέση με την άνοδο της ΕΔΑ, κυρίως με τις εκλογές του 1958 στις οποίες έρχεται δεύτερο κόμμα και κερδίζει 79 έδρες, τότε ουσιαστικά ενισχύθηκε στα μυαλά κάποιων η εντύπωση ότι ο κομμουνιστικός κίνδυνος είναι προ των πυλών. Το δεύτερο είναι η άνοδος της Ένωσης Κέντρου. Αν και πολλοί σήμερα το χαρακτηρίζουν κυματοθραύστη για τις ψήφους υπέρ της Αριστεράς, εν τούτοις και η άνοδος αυτή θεωρήθηκε το προοίμιο μιας διολίσθησης προς τον κομουνισμό. Έπαιξαν ρόλο αυτά τα δύο γεγονότα;
– Έπαιξαν ρόλο και θα σας τα εξηγήσω όλα. Ας τελειώσω πρώτα με τη φθορά της βασιλείας. Διότι εάν υπήρχε ένας βασιλιάς του αναστήματος του Γεωργίου ή του Στρατηλάτη Κωνσταντίνου, τον οποίο όλοι οι αξιωματικοί σέβονταν και έτρεφαν θαυμασμό και για τους δύο, πολύ δύσκολα θα φθάναμε σε μία κατάσταση όμοια εκείνης που επικρατούσε προ της 21ης Απριλίου ʼ67 και δεν θα υπήρχαν λόγοι για μία στρατιωτική επέμβαση στην πολιτική ζωή της χώρας. Αλλά και εάν γινόταν, πιθανότατα δεν θα πετύχαινε.
Όπως σας είπα προηγουμένως, όταν έχουμε μια σωστή διακυβέρνηση που προάγει τα συμφέροντα του λαού, οι επαναστάσεις και τα πραξικοπήματα είναι όνειρα θερινής νυκτός. Διανοείται π.χ. να κάνει κανείς πραξικόπημα στην Ελβετία ή τη Σουηδία κ.λπ.;

// Πιστεύετε ότι η απώλεια του Παύλου έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην απόφαση των Απριλιανών; Δεν είναι λίγοι αυτοί που σήμερα εκτιμούν ότι αν ζούσε ο Παύλος, οι εξελίξεις στα πολιτικά πράγματα του τόπου θα είχαν έναν πολύ διαφορετικό χαρακτήρα.
– Δεν ήταν ο Κωνσταντίνος ικανός να βασιλεύσει, με τις συνθήκες που ο βασιλιάς την εποχή εκείνη δεν βασίλευε απλώς, κυβερνούσε την Ελλάδα. Λόγια του Καραμανλή, λόγια άλλων μεγάλων πολιτικών, οι οποίοι λέγανε ότι πρέπει να αλλάξει το Σύνταγμα, διότι ο βασιλεύς παρεμβαίνει στο δημοκρατικό πολίτευμα και η αντίδραση της Ένωσης Κέντρου με τον Γεώργιο Παπανδρέου είχε επηρεάσει πολύ τους αξιωματικούς.
Όλοι αυτοί οι παράγοντες είχαν οδηγήσει το μεγάλο μέρος των αξιωματικών στην πεποίθηση ότι μια παρέμβαση του Στρατού ήταν απαραίτητη, ιδιαίτερα οι μικροί αξιωματικοί, για τους οποίους θα σας μιλήσω και αργότερα, γιατί ήταν σε μια αντίθεση με τους ηγέτες της επανάστασης σχετικά με το θέμα της βασιλείας, στο οποίο ήταν ιδιαίτερα ευαίσθητοι. Επομένως από τη μια πλευρά είχαμε έναν βασιλέα ο οποίος δεν είχε εκπαιδευτεί και μορφωθεί για να γίνει ένας σωστός βασιλιάς. Και ο Γεώργιος και ο Κωνσταντίνος πέρασαν μέσα από τη Σχολή Ευελπίδων, τέσσερα χρόνια μείνανε, και ο Παύλος από τη Σχολή Δοκίμων και υπηρέτησαν κανονικά σε στρατιωτικές μονάδες και μάλιστα σε καιρό πολέμου. Ο ίδιος είχε μεγάλες αδυναμίες και αντ’ αυτού τα ανάκτορα είχαν δημιουργήσει ορισμένα κέντρα και παράγοντες για να καλύψουν το υφιστάμενο κενό. Ιδιαίτερα, επηρέαζε τον Κωνσταντίνο και επενέβαινε σε ουσιώδη πολιτικά θέματα η βασιλομήτωρ Φρειδερίκη. Ο αντισυνταγματάρχης Αρναούτης, διευθυντής του Στρατιωτικού Γραφείου Ανακτόρων, ήταν πανίσχυρος. Όταν γίνονταν ανώτατα στρατιωτικά συμβούλια, για την επιλογή των ανωτάτων αξιωματικών, έπρεπε να έρθει η κατάσταση από τον Αρναούτη για να επιλεγούν οι ηγέτες του στρατεύματος.

// Κατά συνέπεια πιστεύετε ότι το πραξικόπημα οφείλεται στην ακυβερνησία, όπως λέτε, η οποία έχει προκύψει με ευθύνη του βασιλιά;
– Όχι ακυβερνησία από την πλευρά του Βασιλιά. Δεν μπορούμε να πούμε έτσι. Μπορούμε να πούμε ότι υπήρχε μια βασιλευομένη ακυβερνησία. Από τη μια πλευρά είχαμε τα ανάκτορα με έναν βασιλιά ο οποίος την εποχή εκείνη τουλάχιστον δεν ήταν ικανός να βασιλέψει. Μπορεί στον χαρακτήρα να ήταν άριστος ο Κωνσταντίνος, αλλά για βασιλιάς δεν έκανε. Και μάλιστα τα ανάκτορα ανεβοκατέβαζαν τις κυβερνήσεις ανά τρίμηνο. Είχαμε εκλογές συνέχεια κάθε τρεις μήνες, με όλες τις δυσμενείς επιπτώσεις στην οικονομία, στη διοίκηση κ.λπ. Μας κατηγόρησαν ότι την 21η Απριλίου 1967 καταλύσαμε τη δημοκρατία. Δε μπορώ να καταλάβω πώς καταλύσαμε κάτι που δεν υπήρχε. Άλλωστε είναι ευρύτατα γνωστή η φράση του Καραμανλή από το Παρίσι: «Οι συνταγματάρχες δεν κατέλυσαν τη δημοκρατία. Απλώς υπέγραψαν τη ληξιαρχική πράξη θανάτου της, δεδομένου ότι ήδη ήταν πεθαμένη».

// Είναι γνωστά αυτά. Υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι που αποφασίζουν ότι πρέπει να παρέμβουν, ότι πρέπει να παρέμβει ο στρατός. Πώς συνέβη αυτό; Έτσι ξαφνικά μαζεύτηκε μια παρέα και είπε τι καλά που περνάμε ας κάνουμε και ένα πραξικόπημα γιατί έτσι πιστεύουμε ή έτσι μας αρέσει; Πώς βρέθηκαν αυτοί οι άνθρωποι σε θέσεις κλειδιά; Ποιοι ήταν οι πρωταγωνιστές;
– Αυτοί οι κάποιοι δεν ήταν τυχαίοι. Ήταν ικανότατοι αξιωματικοί, αλλά όπως ξέρετε, εάν δεν υπάρχουν οι συνθήκες για να γίνει μια στρατιωτική ενέργεια αυτού του είδους, ή δεν εκδηλώνεται ή αποτυγχάνει. Όσο μεγάλος και να είναι ο αριθμός των αξιωματικών που την επιδιώκουν και όσο ικανοί να είναι αυτοί οι αξιωματικοί, εάν δεν προϋπάρχουν οι κατάλληλες πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες και δεν υπάρχει ισχυρή επιθυμία του λαού για κάτι τέτοιο, οι στρατιωτικές ενέργειες αυτού του είδους και εάν ακόμα εκδηλωθούν, αποτυγχάνουν «εν τη γενέσει τους».

// Λέτε ότι οι συνθήκες ουσιαστικά ήταν οι κατάλληλες…
– Είναι πολύ σημαντικό το θέμα των συνθηκών διότι θα σας πω και κάτι άλλο. Παλαιότερα η ψυχολογία ως επιστήμη πίστευε ότι οι μεγάλοι άνδρες και οι ασυνήθεις δυνατότητές τους παρασύρουν τις μάζες και επιτυγχάνουν πολιτικές και κοινωνικές μεταρρυθμίσεις. Ήρθε η κοινωνιολογία μετά, η οποία λέει ότι δεν είναι οι μεγάλοι ή οι ισχυροί άνδρες ή οι ισχυρές προσωπικότητες που επιτυγχάνουν τις μεταβολές, αλλά πρώτα δημιουργούνται οι κατάλληλες συνθήκες και αυτοί οι ισχυροί άνδρες, αυτό το οποίο κάνουν είναι να εκμεταλλεύονται τις συνθήκες, οι οποίες προηγουμένως δημιουργούνται στην κοινωνία.
Και μάλιστα πιο συγκεκριμένα αναφέρεται σε ένα βιβλίο το οποίο είχα διαβάσει, το Leadership and Exchange In Formal Organizations, είναι ενός κοινωνιολόγου πολύ διάσημου, δεν θυμάμαι το όνομά του τώρα, ότι εάν δεν εγεννάτο ο Ναπολέων, ένας άλλος Ναπολέων θα εγεννάτο. Εάν δηλαδή δεν είχε εμφανισθεί ο Παπαδόπουλος το ’67 ένας άλλος Παπαδόπουλος θα εμφανιζόταν τότε.
Σήμερα που είναι οι συνθήκες πολύ διαφορετικές, όχι 30, 40 αξιωματικοί, που αποφάσισαν αυτή την κίνηση την εποχή εκείνη, δεν θα ήταν ικανοί να το πετύχουν, αλλά ούτε χιλιάδες.

// Κατά συνέπεια 30-40 αξιωματικοί αποφασίζετε το πραξικόπημα.
– Δεν τελειώσαμε το γιατί. Το γιατί είναι το πολύ σημαντικό. Το έχουν αποδεχθεί όλοι τώρα και οι ξένες υπηρεσίες. Προ ημερών εμφανίστηκαν σε τηλεοπτικές εκπομπές υπάλληλοι της αμερικανικής πρεσβείας, μετέπειτα πρέσβεις, και έλληνες πολιτικοί όπως ο κ. Μητσοτάκης νομίζω προ ημερών, και είπαν ότι ήταν βέβαιο και είχαν πληροφορίες και είχαμε κι εμείς κατά κάποιο τρόπο ενημερωθεί, τουλάχιστον οι ηγέτες οι δικοί μας (Παπαδόπουλος – Παττακός), ότι ο Κωνσταντίνος ήταν αποφασισμένος, εάν δεν κερδίσει τις εκλογές που θα γίνονταν τον άλλο μήνα, τον Μάη του ’67, ο Κανελλόπουλος και τις κερδίσει ο Γεώργιος Παπανδρέου, το βράδυ του αποτελέσματος των εκλογών να κάνει βασιλικό πραξικόπημα με τους στρατηγούς. Σας παραθέτω ένα χαρακτηριστικό γεγονός, που επιβεβαιώνει τα ανωτέρω. Το βράδυ της 21ης Απριλίου πήγε μια ομάδα με έναν ταγματάρχη επικεφαλής στην οικία του τότε Α/ΓΕΣ Γρηγορίου Σπαντιδάκη, για να τον φέρει στο Πεντάγωνο στη Λεωφόρο Μεσογείων. Ο Σπαντιδάκης έκπληκτος ρώτησε τον ταγματάρχη τι συμβαίνει και αυτός του είπε ότι έγινε επανάσταση. Τότε ο Σπαντιδάκης τού είπε: «Μήπως κάνετε λάθος; Δεν είχαμε κανονίσει σήμερα». Τελικά, δυσανασχετών βέβαια, ήρθε συνοδευόμενος στο Πεντάγωνο και εκεί κατέρυθρος και εκνευρισμένος δέχθηκε να προσχωρήσει, αφού πρώτα ο Παπαδόπουλος τον διαβεβαίωσε ότι δεν θα πάθει τίποτα ο Βασιλεύς και ότι θα διατηρηθεί ο θεσμός της Βασιλείας.
Και εγώ σας ερωτώ. Γιατί, όταν θέλουμε να αναλύσουμε ένα γεγονός, αναλύουμε μόνο τις συνέπειες του γεγονότος αυτού, και δεν εξετάζουμε και τι θα συνέβαινε, δηλαδή τις συνέπειες, εάν δε γινόταν αυτό; Εάν δεν γινόταν η 21η Απριλίου και εκδηλωνόταν το βασιλικό πραξικόπημα με τους στρατηγούς το βράδυ των εκλογών, ξέρετε πόσες χιλιάδες νεκρούς θα είχαμε στην Ελλάδα;

// Αναφέρεστε στη λεγόμενη χούντα των στρατηγών.
– Ενέργεια του βασιλέως και των στρατηγών καλύτερα (γιατί η λέξη χούντα είναι ξενόφερτη) για την οποία είχαν συμφωνήσει οι Αμερικάνοι ή εν πάση περιπτώσει δεν αντιδρούσαν.

// Ο βασιλιάς ήταν αποφασισμένος γι’ αυτό, είχε συμφωνήσει σε μια τέτοια εξέλιξη;
– Ήταν αποφασισμένος, το ζήτησε από τους Αμερικανούς και έμμεσα οι Αμερικανοί το είχαν εγκρίνει. Δηλαδή τον Μάιο, το βράδυ των εκλογών, όταν θα είχαμε εκπεφρασμένη τη λαϊκή βούληση, θα έβγαιναν και λέγανε: όχι, δεν θα γίνει αυτό που θέλει ο λαός, αλλά θα γίνει αυτό που θέλει ο βασιλιάς. Και είχαν παραβλέψει τη διεθνώς κρατούσα άποψη, ότι η πιο ακατάλληλη νύχτα για επαναστάσεις και πραξικοπήματα είναι το βράδυ του αποτελέσματος των εκλογών.

// Είναι αλήθεια ότι κινηθήκατε με τα σχέδια των στρατηγών; Έχει ακουστεί ότι «πήρατε» τα σχέδια των στρατηγών και με αυτά τα σχέδια προχωρήσατε στο πραξικόπημα.
– Χωρίς να έχουμε τα έγγραφα σχέδια, τα γνωρίζαμε. Και με το δεδομένο ότι ελέγχαμε τις μονάδες τις οποίες θα χρησιμοποιούσαν οι στρατηγοί στην υλοποίηση των σχεδίων τους, τα σχέδια αυτά τα υλοποιήσαμε εμείς.

// Υπήρχε όντως ένας ανταγωνισμός μεταξύ των στρατηγών και των υπολοίπων αξιωματικών; Εσείς οι «μικροί» διακρίνατε μια ατολμία, μια κωλυσιεργία, μια αβουλία στην ανάληψη πρωτοβουλιών από την πλευρά των στρατηγών;
– Εμείς οι μικροί αξιωματικοί πάντοτε είχαμε το παράπονο ότι οι στρατηγοί, οι οποίοι βέβαια επιλέγοντο πάντοτε από τα ανάκτορα, δεν τηρούσαν μια στάση για να επαναφέρουν τον Κωνσταντίνο εκεί που έπρεπε. Εκτελούσαν τις εντολές χωρίς να διαμαρτύρονται, χωρίς να κάνουν μερικές παρεμβάσεις. Εγώ αν ήμουν Αρχηγός ΓΕΣ την εποχή εκείνη και μου ερχόταν ο κατάλογος «το ποιους θα κάνω στρατηγούς» από τον Αρναούτη, θα του τον γύριζα πίσω. Και θα παραιτούμουν.

Όμως, για να τελειώσουμε ποια ήταν η πολιτική κατάσταση της εποχής εκείνης που έγινε η 21 Απριλίου, πέραν του ότι σχεδιαζόταν το πραξικόπημα από το βασιλιά, θα πρέπει να σας πω ποια ήταν τα πολιτικά κόμματα της εποχής εκείνης.

Ο Ανδρέας Παπανδρέου όπως εμφανιζόταν το ’67 δεν είχε καμία σχέση με τον Ανδρέα Παπανδρέου όταν ήρθε και κυβέρνησε. Ο Ανδρέας Παπανδρέου το ’67 έλεγε ότι θα ορκίσει την κυβέρνηση στην πλατεία Συντάγματος. Μην ξεχνάτε δε ότι την εποχή εκείνη ήταν Ψυχρός Πόλεμος, ήταν τα μέτωπα Ανατολής – Δύσης και εμείς είχαμε τοποθετηθεί με το πλευρό της Δύσης και θεωρούσαμε καταστροφικό για την Ελλάδα να πάει στο Ανατολικό μπλοκ. Η Ελλάδα δεν της επιτρεπόταν και δεν μπορούσε να είναι ανεξάρτητη, όσο και εάν το επιθυμούσαν οι Έλληνες την εποχή εκείνη. Έπρεπε κάπου να ανήκεις. Πιστεύαμε ότι το συμφέρον μας ήταν να ανήκουμε στη Δύση. Επομένως, ήρθε ένας Ανδρέας Παπανδρέου, ο οποίος παρουσιάστηκε την εποχή εκείνη πολύ διαφορετικός από τον Ανδρέα Παπανδρέου που ήταν όταν κυβέρνησε.

// Η συμπεριφορά του Ανδρέα της εποχής δηλαδή ήταν ένας επιπρόσθετος λόγος για να οδηγηθείτε στη συγκεκριμένη απόφαση.
– Ίσως ήταν, αλλά και αν δεν ήταν, πάλι θα οδηγούμεθα στην απόφαση αυτή.

// Είναι σαφές ότι το είχατε αποφασίσει.
– Γιατί για εμάς τις εκλογές θα τις έχανε ο Κανελλόπουλος και θα τις κέρδιζε ο Γεώργιος Παπανδρέου. Εάν βέβαια ο Γεώργιος Παπανδρέου με την πολιτική του και με τη συμπεριφορά του απέναντι στον Ανδρέα την εποχή εκείνη, δεν φόβιζε τα ανάκτορα ότι θα ορκίσει κυβέρνηση στην πλατεία Συντάγματος, πιθανώς τα ανάκτορα να μη σχεδίαζαν το πραξικόπημα της νύχτας των εκλογών. Και αν δεν σχεδιαζόταν το πραξικόπημα της νύχτας των εκλογών, αυτό ήταν πολύ βασικό για μας που κινηθήκαμε την 21 Απριλίου. Πιστεύω όμως ότι τα ανάκτορα, πέραν της ανησυχίας που είχαν για τον Ανδρέα, εγνώριζαν ότι ο δημοκρατικά εκλεγμένος Γ. Παπανδρέου, λόγω των προηγηθέντων Ιουλιανών, θα επεδίωκε περιορισμό της εξουσίας τους, γι’ αυτό πιθανότατα θα προχωρούσαν στο πραξικόπημα της νύχτας των εκλογών, έστω και εάν δεν ετίθετο θέμα Ανδρέα.

// θέλω να μου πείτε γιατί επιλέξατε την 21η Απριλίου.
– Είχε οριστεί μια ημερομηνία μια-δυο μέρες νωρίτερα, μεταβλήθηκε, δεν ήταν κάτι το σταθερό. Σημασία είχε κάποια μέρα προ των εκλογών.

// Σας ρώτησα και νωρίτερα ποιος ήταν ο εμπνευστής της υπόθεσης αυτής.
– Είναι σημαντικά αυτά τα πράγματα. Κατ’ αρχάς, για να ξέρετε και ποιος είμαι εγώ που μιλάω ως αξιωματικός. Το 1964 έλαβα μέρος στις επιχειρήσεις της «Μανσούρας» στην Κύπρο όταν ο Γεώργιος Παπανδρέου είχε πει το «εάν οι Τούρκοι μπουν στο τρελοκομείο, θα τους ακολουθήσουμε κι εμείς». Αυτή που σου δείχνω στον τοίχο είναι μια φωτογραφία από μια εφημερίδα της εποχής εκείνης, αυτή έγραψε: «Το έπος της Τηλλυρίας». Εδώ στην εφημερίδα, είναι που κατεβάσαμε την τουρκική σημαία από τη «Μανσούρα». Αυτός είμαι εγώ που βλέπετε. Λοιπόν, εδώ με την ευκαιρία θα ήθελα να πω ότι όχι μόνο δεν πειράξαμε τους Τουρκο-Κύπριους άμαχους, αλλά τους αφήσαμε ελεύθερη δίοδο να πάνε σε άλλο χωριό, τον Λιμνήτη, μακριά από το λιμάνι της Μανσούρας. Στη Μανσούρα οι Τούρκοι αποβίβαζαν τις νύχτες τμήματά τους στην Κύπρο. Το αναφέρω για να το αντιπαραθέσω στη βάρβαρη συμπεριφορά των Τούρκων απέναντι στους αμάχους Ελληνο-Κυπρίους το 1974.

// Να συνεχίσουμε;
– Συνεχίζω. Το ʼ64 εκεί δέχθηκα επί τρεις – τέσσερις ημέρες συνεχείς αεροπορικούς βομβαρδισμούς με «ναπάλμ» από τους Τούρκους. Έκλεισα τα μάτια νεκρών στρατιωτών και πήρα στα χέρια μου παιδιά, των οποίων είχαν κόψει τα χέρια οι βόμβες των τουρκικών αεροσκαφών. Μετά από εκεί, ο στρατηγός Γρίβας με πήρε υπασπιστή του και διευθυντή του γραφείου του.
Το 1974, όταν απεστάλη μια μοίρα Καταδρομών στην Κύπρο, εθελοντικά έλαβα μέρος, δεδομένου ότι υπηρετούσα στο ΝΑΤΟ ΣΜΥΡΝΗΣ και επέστρεψα στην Ελλάδα. Ήμουν μάλιστα και ο υποδιοικητής, γιατί όταν πήγα εκεί ο αμέσως αρχαιότερος αξιωματικός από τον διοικητή ήμουν εγώ. Η αποστολή αυτή, όπως ξέρετε, θα το έχετε υπόψη σας, θεωρήθηκε αποστολή αυτοκτονίας. Εγνώριζα τον κίνδυνο, αλλά πήγα διότι έπρεπε να βρίσκομαι στην πρώτη γραμμή όταν η χώρα μου έχει πόλεμο, κι εγώ εμφανιζόμουν πριν ως επαναστάτης. Επομένως έπρεπε να δώσω πρώτος το καλό παράδειγμα στους άλλους συναδέλφους μου.
Το Μάρτιο του ’87, στην κρίση στο Αιγαίο, έστειλα τηλεγράφημα στο
ΥΕΘΑ και ΓΕΣ και ζήτησα εθελοντικά να πάω να πολεμήσω στην πρώτη γραμμή. Όχι διότι το ʼ87 ο Ελληνικός Στρατός είχε την ανάγκη της δικιάς μου της αφεντιάς, που ήδη είχα αποστρατευθεί από το 1975, αλλά θεώρησα υποχρέωσή μου να το κάνω. Τότε μάλιστα ενημερώθηκε γι’ αυτό από τον τότε ΥΕΘΑ ο τότε Πρόεδρος της Δημοκρατίας κ. Σαρτζετάκη και συνεχάρη δημόσια αυτούς που είχαν ζητήσει εθελοντικά να πολεμήσουν στην πρώτη γραμμή.

// Τι ήταν εκείνο που σας οδήγησε σ’ αυτή την απόφαση;
– Ήξερα ότι πολλοί φίλοι μου αξιωματικοί είχαν μια πικρία από τη συμπεριφορά κυρίως ορισμένων δημοσιογράφων, εφημερίδων, πολιτικών κ.λπ. Θα σας πω αργότερα μια πικρία που υπάρχει για μια εχθρότητα απέναντί μας, που δεν δικαιολογείται νομίζω. Και επειδή πολλοί φίλοι μου εν ενεργεία το ’87 αξιωματικοί, και εμένα και του αδερφού μου και άλλων αξιωματικών που είχαμε φύγει, πιθανώς να επηρεαζόντουσαν από αυτή την πικρία σε ό,τι αφορά τη μαχητικότητά τους εάν γινόταν κάτι με τους Τούρκους, θέλαμε να τους πούμε ότι: αυτά τα ξεχνάμε τώρα και εφόσον η νόμιμη κυβέρνηση της χώρας μπορεί να διατάξει μια σύγκρουση στο Αιγαίο, θα πρέπει να πολεμήσετε σαν να μη συνέβη τίποτε, να ξεχάσετε τις πικρίες αυτές.
Δεν γνωρίζω τελικά ποιος επέβαλε την ονομασία του στρατιωτικού καθεστώτος «χούντα» και έτσι πλέον συνηθίζεται από τους Έλληνες. Είναι όμως μία λέξη λατινο-αμερικανική, που χαρακτήριζε τις ξενοκίνητες στρατιωτικές ομάδες των χωρών της Λατινικής Αμερικής, τα μέλη των οποίων, αφού κυβερνούσαν ένα διάστημα, χωρίς καμία λαϊκή αποδοχή, έφευγαν από τις χώρες τους, παίρνοντας μαζί τους αρκετά εκατομμύρια δολάρια. Εμείς μείναμε όλοι εδώ, αντιμετωπίσαμε την ελληνική Δικαιοσύνη και κανείς από μας δενεπλούτισε. Εγώ δεν είχα κάνει ούτε ένα ρουσφέτι σε συγγενείς και φίλους μου. Αφού υπάρχει ελληνική λέξη, η στρατιωτική διακυβέρνηση ή έστω δικτατορία, γιατί να μη λέγεται έτσι και αποκαλείται «χούντα»;
Έδωσα συνέντευξη δύο ωρών σε δημοσιογράφο τηλεοπτικού σταθμού, κατόπιν συμφωνίας ότι δεν θα γίνουν περικοπές που δεν θα τις ενέκρινα, και αντ’ αυτού παρουσιάζεται ένα απόσπασμα του ενός λεπτού μόνο σε επαναλαμβανόμενες εκπομπές, και αλλοιώνεται το νόημα ακόμα και αυτού του αποσπάσματος που παρουσιάζεται από τη συνέντευξή μου.

// Να επανέλθουμε στα γεγονότα της 21ης Απριλίου. Ποιος ήταν ο ιθύνων νους; Μιλήσαμε για 30-40 ανθρώπους που είχαν μπει σε αυτή τη διαδικασία της ιδέας του πραξικοπήματος. Ποιος ήταν όμως ο αρχηγός, ο εμπνευστής -να σας το πω έτσι- της ιδέας της 21ης Απριλίου.
– Θα σου το πω αυτό, αλλά θα σου πω και κάτι άλλο σημαντικότερο, επειδή μιλήσαμε για το 1964 και για τα ανάκτορα. Το 1964 ο Γρίβας και ο Μακάριος, περιέργως και ο Μακάριος την εποχή εκείνη, ίσως ο Μακάριος διότι εγνώριζε ποιες θα ήταν οι αποφάσεις των Ανακτόρων, ζήτησαν να γίνει ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Και τα ανάκτορα αντέδρασαν.

Σε μια μεταγενέστερη τηλεφωνική συζήτηση που είχαν (1965-1966) ο βασιλιάς με τον Γρίβα, όταν εγώ ήμουν διευθυντής του γραφείου του Γρίβα, με φωνάζει ο Γρίβας και μου λέει ότι: Το ’64 δεν δέχθηκαν την ένωση της Ελλάδος με την Κύπρο, καίτοι στρατιωτικά ήταν ισχυρή η Ελλάδα την εποχή εκείνη και η Τουρκία δεν είχε ούτε ένα αποβατικό σκάφος, γιατί τους είπε ο Γεννηματάς (ο τότε Αρχηγός ΓΕΣ) ότι δεν μπορεί να κρατήσει τον Έβρο. Και αναρωτήθηκε ο Γρίβας: Καλά, εάν ο Γεννηματάς δεν είχε οργανώσει για να μπορεί να κρατήσει τον Έβρο, θα μου τον στείλουν τώρα στην Κύπρο; Γιατί τον στέλναν στην Κύπρο τον Γεννηματά για Αρχηγό των ελληνικών δυνάμεων στην Κύπρο; Και συνέχισε ο Γρίβας: Ούτε τα ανάκτορα μας τα λένε καλά και ο Μακάριος κάποια μέρα δεν θα καταστρέψει μόνο την Κύπρο, θα καταστρέψει και την Ελλάδα και την Κύπρο.

Θεωρούσαμε γενικώς τα ανάκτορα ως εκφραστή της πολιτικής των ξένων στην Ελλάδα. Αλλά ιδιαίτερα με την πολιτική του Κωνσταντίνου ήμαστε πολύ απογοητευμένοι και θέλαμε η Ελλάδα να πάψει να έχει βασιλεία. Ένα λοιπόν αυτό.

Δεύτερον, η πολιτική κατάσταση που επικρατούσε, που όπως σας είπα είχαμε βασιλευομένη ακυβερνησία. Όταν δεν εξυπηρετούνται τα συμφέροντα ενός λαού στο σύνολό του, ο λαός αυτός έχει δικαίωμα για κάποια αντίδραση. Τώρα, η αντίδραση αυτή μπορεί να ξεκινήσει από Πολυτεχνείο, από Εξάρχεια, από Σύνταγμα, από Πεντάγωνο. Συνήθως ξεκινάει από τους χώρους και από τις ομάδες οι οποίες είναι πιο ανήσυχες και πιο δραστήριες. Όταν όμως εκδηλωθεί κάποια τέτοια επαναστατική κίνηση ή θα εξουδετερωθεί «εν τη γενέσει της» από τις δυνάμεις καταστολής της χώρας ή την επόμενη μέρα ο παντοδύναμος λαός θα εγείρει «βρεγμένη σανίδα» εναντίον των υπαιτίων. Ξεκίνησε λοιπόν την 21η Απριλίου από τους 30-40 αξιωματικούς του Στρατού. Και επεκράτησε διότι την ήθελε ο ελληνικός λαός. Είχαμε πληθώρα εφημερίδων την εποχή εκείνη που έλεγαν: «Επιτέλους ένας λοχίας». Όλοι οι παλαιότεροι θα θυμούνται το σύνθημα που ακουγόταν στις διαδηλώσεις από τα Ιουλιανά και μετά, το «1-1-4», που αναφερόταν στο άρθρο 114 του Συντάγματος «Τήρηση του παρόντος Συντάγματος επαφίεται στον πατριωτισμό των Ελλήνων». Εμείς οι ολιγάριθμοι αξιωματικοί που μετουσιώσαμε αυτό στην πράξη, εκφράζοντας, όπως τούτο απεδείχθη από την αποδοχή της επανάστασης, το σύνολο σχεδόν των Ενόπλων Δυνάμεων και του Ελληνικού λαού, δεν είχαμε τον πατριωτισμό που απαιτούσε το άρθρο 114 του Συντάγματος; Δεν ήμασταν εμείς Έλληνες και μάλιστα όλοι μέλη πτωχών οικογενειών της επαρχίας; Ήμασταν πλουτοκράτες και πήγαμε να πλουτίσουμε; Ήμασταν όργανα ξένων δυνάμεων; Άλλωστε έτυχε εμείς να έχουμε στα χέρια μας και τα όπλα και έτσι ευκολότερα ανταποκριθήκαμε στο σύνθημα «1-1-4» που ήταν τότε στα χείλη όλων των Ελλήνων, σε σχέση με τους άλλους Έλληνες που δεν είχαν τα όπλα.

Η κομμουνιστοφοβία το όπλο…

// Θα μου πείτε ποιος ήταν ο ιθύνων νους, ποιος ήταν ο εμπνευστής της ιδέας της 21ης Απριλίου;
– Θα σας το πω και αυτό. Αλλά μη βιάζεστε. Για να δείτε τη νοοτροπία του βασιλέως, του Κωνσταντίνου, δίνει συνέντευξη πριν από τρία-τέσσερα χρόνια στον κ. Παπαχελά. Και γράφεται σε ένα περιοδικό, νομίζω, που το είχα διαβάσει εγώ, και του τηλεφώνησα μετά του κ. Παπαχελά και του είπα ότι ήταν πολύ κουτό αυτό που είπε ο Κωνσταντίνος. Και είπε ότι όταν τον διώξαμε εμείς και πήγε στην Ιταλία, δεν είχε λεφτά να αγοράσει παπούτσια και βγήκε στους δρόμους να δανειστεί για να αγοράσει παπούτσια.

Γιατί το είπε αυτό; Το είπε γιατί πιστεύει ότι ο ελληνικός λαός είναι κατωτέρου διανοητικού επιπέδου και θα πιστέψει και θα συγκινηθεί όταν ένας βασιλιάς βρέθηκε στη Ρώμη, στα ξένα δηλαδή, και δεν μπορούσε ο πτωχός να αγοράσει παπούτσια. Καλά, δεν μπορούσε να πάρει ένα τηλέφωνο να πάνε να του δώσουν όσα λεφτά ήθελε. Αυτοί οι δικοί μας βασιλείς δεν είχαν ανοίξει τόσα χρόνια έναν λογαριασμό στο εξωτερικό; Οι άλλες βασιλικές οικογένειες της Ευρώπης δεν μπορούσαν να τηλεφωνήσουν να δώσουν κάποιοι λεφτά να αγοράσει ο Κωνσταντίνος παπούτσια;

Τώρα, αυτοί ήταν οι κυριότεροι από τους λόγους για τη συμμετοχή τη δική μου και πολλών μικρών αξιωματικών. Γιατί στο επίπεδο του Παπαδόπουλου – Παττακού – Σπαντιδάκη διαπιστώσαμε από την 21η Απριλίου το πρωί μια προσπάθεια συμβιβασμού με τα ανάκτορα.

Και απαντάω στο ερώτημά σας, ποιος ήταν ο εμπνευστής. Ο αρχηγός ήταν ο Παπαδόπουλος.

Σχετικά με την κρατούσα πολιτική κατάσταση προ του 1967, θα ήθελα να προσθέσω ότι το Κομουνιστικό Κόμμα που ήταν την εποχή εκείνη, ήταν πολύ διαφορετικό από αυτό που είναι σήμερα, μιλάω για την ΕΔΑ, γιατί το ΚΚΕ ήταν τότε παράνομο, αλλά στην ουσία όμως η ΕΔΑ ήταν το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας. Εμείς είχαμε διδαχθεί τον κομμουνισμό στη Σχολή Ευελπίδων από βιβλία που είχαν εγκριθεί από δημοκρατικές κυβερνήσεις. Εάν πάρετε τα βιβλία, τα οποία δίδασκαν τους νέους αξιωματικούς τι είναι ο κομουνισμός, θα βλέπατε τι κινδύνους διέτρεχε η χώρα. Και μάλιστα θυμάμαι χαρακτηριστικά σε ένα απ’ αυτά τα βιβλία μας έλεγαν, «στην Κίνα επεβλήθη ο κομουνισμός καίτοι διέθετε μόνο το 5% του λαού, σκεφθείτε τι μπορεί να γίνει στην Ελλάδα με το 30%».

// Η επιδίωξη, μετά την 21η Απριλίου ποια ήταν;
– Ο σχεδιασμός ήταν να ληφθούν επαναστατικά μέτρα αυστηρά σε σύντομο χρόνο, να αλλάξει το καθεστώς και να πολιτικοποιηθεί το στρατιωτικό καθεστώς με νέες πολιτικές δυνάμεις και γνήσιες δημοκρατικές διαδικασίες υπό την επίβλεψη του ΟΗΕ.

// Ο στρατός θα έκανε πίσω μετά;
– Ο στρατός θα έκανε πίσω, όπως επιδιώξαμε να γίνει το ’73 όταν ρίξαμε τον Παπαδόπουλο. Αμέσως προσωπικά εγώ διηύθυνα επαφές με νέους πολιτικούς, για την πολιτικοποίηση του καθεστώτος.

// Αυτό σε ποιο χρονικό πλαίσιο θα γινόταν; Δηλαδή σε έναν χρόνο, σε δύο χρόνια;
– Δεν είναι δυνατόν να γίνουν αυτά τα πράγματα ούτε σε ένα, ούτε σε δύο χρόνια, βλέπαμε τριετία με πενταετία από τον Απρίλιο του ’67. Τον Νοέμβριο όμως του 1974, με την πτώση του Παπαδόπουλου, το σχεδιάζαμε να γίνει σε 6 μήνες και έτσι είχα ενημερώσει τους νέους πολιτικούς.

// Πάμε λοιπόν στο πρωινό της 21ης Απριλίου.
– Την 21η Απριλίου το πρωί, όταν βρέθηκαν στο Πεντάγωνο ο βασιλιάς, ο Κανελλόπουλος, ο Παπαδόπουλος, ο Παττακός, ο Μακαρέζος, ο Σπαντιδάκης,Αρχηγός ΓΕΣ, και ο Αρναούτης, πέρασαν δύο περίπου ώρες και συνέχιζαν να συσκέπτονται και να μη βγαίνει κάποιο ανακοινωθέν. Αυτό μας προξένησε μεγάλη ανησυχία, ιδιαίτερα στους μικρούς αξιωματικούς, γιατί οι ηγέτες ήταν μέσα.

// Είμαστε τώρα στο πρωινό της 21ης Απριλίου στο Πεντάγωνο;
– Στο Πεντάγωνο. Στην ουσία ο βασιλεύς είχε συλληφθεί στο Τατόι. Ο ίλαρχος που πήγε στο σπίτι όπου έμενε η Φρειδερίκη, στο Ψυχικό, ήρθε σε μια αντιπαράθεση, οπότε του λέει η Φρειδερίκη: «Εμένα καθόντουσαν οι στρατηγοί προσοχή μπροστά μου κι εσύ δεν εκτελείς αυτά που λέω;» Και της απαντάει ο ίλαρχος: «Εκείνοι ήταν στρατηγοί, εγώ είμαι ίλαρχος». Ήταν και αυτός ένας από τους μικρούς αξιωματικούς, οι οποίοι και τότε, αλλά και αργότερα, αναγνώριζαν τον αδελφό μου σαν ηγέτη τους, επειδή ήξεραν ότι έχει μυαλό, με λίγες κουβέντες, πολύ καλό χαρακτήρα, με ηθικές αρχές. Δηλαδή, εάν εξαιρέσουμε τους πέντε έξι αντισυνταγματάρχες – συνταγματάρχες, Παπαδόπουλο, Παττακό, Μακαρέζο κ.λπ., από εκεί και κάτω στους άλλους αξιωματικούς ερχόταν επικεφαλής ο αδελφός μου, με τη βοήθεια τη δική μου.
Έρχονται πληροφορίες ότι υπάρχει κίνδυνος να συγκρουστούν μονάδες, οι οποίες είχαν διοικητές πολύ βασιλικούς αξιωματικούς και ανησυχούσαν για την τύχη του, αφού ούτε με τον Αρναούτη μπορούσαν να επικοινωνήσουν. Γιατί ο βασιλεύς δεν έχει μιλήσει, είναι δύο ώρες μέσα, έχει ήδη συλληφθεί και το ξέρει ότι έχει συλληφθεί και συμμετέχει στη σύσκεψη. Περνάει όμως ο χρόνος και δεν βγαίνει κάποιο επίσημο ανακοινωθέν για τον Λαό και τον Στρατό. Ανοίγω την πόρτα του χώρου όπου συνεδρίαζαν και τους λέω, έχουμε πληροφορίες ότι θα συγκρουστούν μονάδες, διότι καθυστερεί να βγει κάποιο ανακοινωθέν. Όπως καταλαβαίνετε, εάν συγκρουστούν μονάδες και έχουμε νεκρούς στρατιώτες, οι οποίοι, ενώ έρχονται να υπηρετήσουν την πατρίδα τους, σκοτώνονται για πολιτικούς λόγους και πολιτικές διαμάχες, είναι κάτι πολύ σοβαρό. Γι’ αυτό θα πρέπει σε μισή ώρα το αργότερο να βγει ανακοινωθέν, διαφορετικά άφησα να εννοηθεί ότι κάτι κακό μπορεί να συμβεί εδώ μέσα και στράφηκα προς τον Κωνσταντίνο, δίπλα του ήταν ο Αρναούτης. Λέω στον Αρναούτη: «Εσείς ελάτε μαζί μου, δεν έχετε καμία θέση μέσα στη σύσκεψη αυτή, γιατί είσαστε ένας από τους υπαίτιους που βρισκόμαστε σήμερα σ’ αυτήν τη δυσχερή κατάσταση».

// Το «κακό» έχει να κάνει με την ασφάλεια, τη σωματική ακεραιότητα και, τέλος, τη ζωή του βασιλέως;
– Βέβαια, στη ζωή μας λέμε πολλά πράγματα και δεν τα κάνουμε ή κάνουμε πράγματα αλλά δεν τα λέμε. Δεν σημαίνει ότι είχα στο μυαλό μου ότι θα γίνει κάποια εκτέλεση του Κωνσταντίνου, αλλά ήταν μια απειλή. Για μας τους μικρούς αξιωματικούς που ήμασταν δεμένοι με τους στρατιώτες και γι’ αυτό μας ακολούθησαν, μας πίστευαν και ήταν απαράδεκτο να έχουμε νεκρούς στρατιώτες από εσωτερικές πολιτικές διαμάχες.

// Εσείς τι περιμένατε; Πιστεύατε ότι ο βασιλιάς θα έφευγε, θα πήγαινε στο εξωτερικό;
– Εμείς περιμέναμε εκείνη την ημέρα ο Κωνσταντίνος, αναλογιζόμενος τις ευθύνες του, να παραιτηθεί μετά τη σύλληψή του και να δικαιολογήσει την επέμβαση του Στρατού ως αναγκαία, ώστε εύκολα θα αναγνωριζόταν η νέα κυβέρνηση στο εξωτερικό από τα άλλα κράτη. Ίσως πιο δύσκολα θα αναγνωριζόταν η κυβέρνηση εάν δεν βοηθούσε ο βασιλιάς. Παράλληλα όμως είχαμε έναν βασιλιά ο οποίος στην ουσία είχε συλληφθεί και είχε οδηγηθεί συλληφθείς στο Πεντάγωνο, άσχετα αν για λόγους που γίνονται αντιληπτοί του αποδόθηκαν τιμές κατά την είσοδό του και δεν θέλαμε να προκληθούν τριβές μεταξύ μονάδων σε βαθμό που θα μπορούσε να σκοτωθούν στρατιώτες. Θα καταλάβετε τώρα στη συνέχεια που θα σας πω. Όταν λέω στον Αρναούτη: «ελάτε μαζί μου», και κοίταξα κάπως σκληρά τον Κωνσταντίνο, έχοντας και το αυτόματο, πιστεύω και χωρίς να θέλω να περιαυτολογήσω, ότι ήταν η στιγμή που έσβησε η βασιλεία στην Ελλάδα. Τότε το κατάλαβε ο Κωνσταντίνος. Γιατί μέχρι τότε είχε μεν τους Σπαντιδάκη, Παττακό, Παπαδόπουλο να διαπραγματεύεται, αλλά βλέπει όμως ότι οι μικροί αξιωματικοί και ένας λοχαγός που μπαίνει μέσα λέει «έλα έξω Αρναούτη» και αυτός σηκώνεται και έρχεται. Δηλαδή τη στιγμή εκείνη αρχίζει να διατάσσει ο λοχαγός τον διευθυντή του βασιλιά και μάλιστα παρουσία του. Αμφότεροι υπακούουν χωρίς αντίρρηση κάτω από το βάρος των ευθυνών τους. Πετάγεται ο Σπαντιδάκης και μου λέει «προς Θεού μη τον πειράξετε».

Και του λέω, «δεν πρόκειται να πειράξουμε κανέναν, εκτός εάν σκοτωθούν στρατιώτες, σε συγκρούσεις μονάδων μεταξύ τους, τότε κανένας δεν ξέρει τι μπορεί να γίνει κύριε Αρχηγέ». Ο Κανελλόπουλος αντελήφθη την κρισιμότητα της κατάστασης και απεχώρησε από την αίθουσα πριν από τους άλλους. Τον πήρα τον Κανελλόπουλο και τον πήγα σε ένα γραφείο, του λέω μάλιστα «κύριε πρωθυπουργέ μήπως θέλετε μια πορτοκαλάδα;», μου λέει «όχι, δεν θέλω τίποτα» και κάθισε μόνος του στο γραφείο. Θυμάμαι ότι προφητικά, αποχωρώντας από την αίθουσα συσκέψεως και αφού είδε την επέμβασή μου, λέει στον Παττακό: «Κι εσάς μια μέρα θα σας ρίξουν οι λοχαγοί». Ο Παττακός τού απάντησε: «Αν δεν κυβερνήσουμε σωστά, ας μας ρίξουν». Πράγμα που βεβαίως έγινε αργότερα. Εκείνο το πρωί υπήρξαν δύο προφητείες που αμφότερες επαληθεύτηκαν.

Παίρνοντας τον Αρναούτη από τη σύσκεψη και μπαίνοντας μέσα στο ασανσέρ του λέω «κύριε Αρναούτη, εάν χτυπηθούν μονάδες μεταξύ τους ίσως να μην ξαναδείτε τον βασιλιά».

// Ήσασταν αποφασισμένοι να αφαιρέσετε ακόμα και τη ζωή του Κωνσταντίνου;
– Όχι, θα τον πηγαίναμε στο Άγιον Όρος, θα τον κλείναμε στα ανάκτορα, θα τον στέλναμε στο εξωτερικό, πάντως όχι να τον σκοτώσουμε. Ήταν μια προσπάθεια να επιτύχει η 21η Απριλίου χωρίς να σκοτωθούν στρατιώτες. Και προσέξτε να δείτε πως χειριστήκαμε εγώ και άλλοι συνάδελφοί μου το θέμα του Αρναούτη.

Όταν τον πήγαμε σε κάποιο γραφείο, στείλαμε σκοπίμως δύο αξιωματικούς εκεί, ο ένας ήταν δικός μας, αλλά από μακρού χρόνου παρουσιαζόταν ως πολύ βασιλικός, μέσω του οποίου μαθαίναμε τι γινόταν στο κύκλο των βασιλικών αξιωματικών, και έναν άλλον, που ήταν πράγματι πολύ γνωστός βασιλικός, αλλά ο οποίος είχε καταλάβει τι είχε γίνει και ετάχθη με το μέρος μας. Χαιρέτησαν τον Αρναούτη στο γραφείο απέξω, μίλησαν μαζί του για λίγο και ήρθαν και μας ενημέρωσαν για το τι τους είπε ο Αρναούτης. Τους είπε: «Γρήγορα ειδοποιήστε τους φίλους μας να μην ενεργήσει κανείς, διότι κινδυνεύει ο μεγαλειότατος».

Εάν ο Αρναούτης κατάφερνε να δώσει ένα σήμα αντιδράσεων στην ενέργεια μας, θα είχαμε πιθανώς νεκρούς στρατιώτες. Βλέπετε, την εποχή εκείνη για πολλούς βασιλικούς αξιωματικούς, όταν δινόταν μια εντολή από τα Ανάκτορα, αυτοί δεν διανοούντο να κρίνουν τη λογική αυτής της εντολής. Βέβαια, ελέγχαμε τις μονάδες, ιδιαίτερα τις μονάδες οι οποίες είχαν τους κεντρικούς χώρους, όπως Αθήνα, Θεσσαλονίκη κατά 90%. Ξέραμε όμως ότι οι βασιλικοί αξιωματικοί άπαξ και διατασσόταν κάτι από τον βασιλιά, θα το έκαναν.

// Πώς όμως τελικά οι πρωταγωνιστές της 21ης Απριλίου αποδέχθηκαν, πώς εσείς αποδεχθήκατε τον βασιλέα; Κάτι που ήταν ενάντια στις αρχές σας και στους αρχικούς σχεδιασμούς σας. Δεν ήταν ένας ουσιαστικός όμως συμβιβασμός.
– Περνάει μισή ώρα που έδωσα την προθεσμία, μάλλον πέρασαν 28 λεπτά για την ακρίβεια, για το ανακοινωθέν. Στο 29ο λεπτό βλέπουμε τον Σπαντιδάκη να βγαίνει από την αίθουσα και να λέει «ζήτω η επανάσταση». Αποφασίσαμε, λέει, και σχηματίσαμε κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κόλια, υπουργό Δημοσίας Τάξεως τον Αποστολάκο και διαφόρους άλλους πολιτικούς, που δεν θυμάμαι τώρα.

// Στη σύσκεψη του Πενταγώνου.
– Έξω από το γραφείο της σύσκεψης ήταν μια ομάδα αξιωματικών, επαναστατών, του επιπέδου αμέσως μετά τον Παπαδόπουλο, Παττακό, οι οποίοι μόλις ακούσαμε διάφορα ονόματα και κυρίως αυτό του Αποστολάκου, αντιδράσαμε σφόδρα.

// Γίνεται εμφανές ότι επιχειρείται μια προσπάθεια συμβιβασμού των συνταγματαρχών με τον βασιλέα, κάτι όμως που δεν θέλατε εσείς, αυτό πώς το υιοθετήσατε;
– Σας είπα προηγουμένως. Έγινε από την ηγεσία μας έντονη προσπάθεια συμβιβασμού με τον βασιλιά, κι έτσι εμείς διασπαστήκαμε από τον Παπαδόπουλο την πρώτη κιόλας μέρα.

// Γιατί οι Απριλιανοί συμβιβάστηκαν με την ιδέα του βασιλέα;
– Ναι, έπρεπε εκείνη την ημέρα να τεθεί και καθεστωτικό θέμα και να πιεσθεί ο βασιλεύς σε παραίτηση, μνημονεύοντας τα σφάλματα της τελευταίας περιόδου της βασιλείας στην Ελλάδα.

// Πιστεύετε ότι το διαπραγματεύτηκαν ή ήθελαν την έξωθεν καλή μαρτυρία;
– Για να είμαι ειλικρινής σας λέω αυτό. Όταν έβγαλα τον Αρναούτη έξω από την αίθουσα σύσκεψης, ήρθε ο Παπαδόπουλος και μου λέει, δεδομένου ότι εγώ ήμουν αλεξιπτωτιστής και πιλότος: «Εσύ είσαι πιλότος και σαν πιλότος πρέπει να ξέρεις ότι όταν φυσάει ισχυρός άνεμος χρειάζονται πολύ λεπτές κινήσεις στο χειριστήριο». Του λέω «το ότι πήρα τον Αρναούτη έξω χωρίς την άδεια του βασιλιά και δεν θα τον ξαναφέρω είναι μια πολύ λεπτή ενέργεια, Αρχηγέ, τώρα με τον δύσκολο αυτό καιρό». Αλλά από την επόμενη ημέρα, βλέπουμε βασιλικούς αξιωματικούς να κρατάνε κλειδιά, μάλιστα να στρέφονται εναντίον των επαναστατών κι ενώ εμείς κάναμε επανάσταση, είχαμε τους βασιλικούς να μας διώκουν. Εμείς οι μικροί αξιωματικοί ήμασταν βέβαιοι ότι ο βασιλιάς σύντομα θα εκινείτο εναντίον μας.

// Δηλαδή πιστεύατε ότι προσπαθούσε να κερδίσει χρόνο;
– Προσπάθησε να κερδίσει χρόνο, να οργανωθεί, το έκανε πάλι με κίνδυνο ενός εμφυλίου. Θα σας πω χαρακτηριστικά, στις 13 Δεκεμβρίου του ’67 το πρωί, είχε στήσει το στρατηγείο της κεντρικής Ελλάδος στη Λαμία, από όπου διηύθυνε όλες τις αντεπαναστατικές κινήσεις στην κεντρική Ελλάδα. Αντεπαναστατικές τις λέμε εμείς, εσείς πείτε τις όπως θέλετε. Εγώ και άλλοι επαναστάτες με μια μοίρα Καταδρομών, ξεκινήσαμε και πήγαμε στη Λαμία, για να καταλάβουμε το στρατηγείο. Ο στρατηγός – διοικητής του στρατηγείου είχε διατάξει ένα τάγμα μηχανικού να βάλει νάρκες στον δρόμο. Και πλησιάζοντας εγώ, μου μίλησε ένας λοχαγός από την μονάδα του τάγματος μηχανικού και λέει «ποιοι είστε»; Του λέω, κάτι και γνώρισε τη φωνή μου. Μου λέει «Αριστείδη, εσύ είσαι;». Του απαντάω «ναι» και τρέχει εκεί και μου αποκαλύπτει ότι ο στρατηγός τον διέταξε να βάλει νάρκες στον δρόμο. Αυτός όμως δεν εκτέλεσε τη διαταγή του στρατηγού και τελικά ήρθε μαζί μας και πήγαμε στο στρατηγείο και το καταλάβαμε. Δεν πειράξαμε βέβαια κανέναν.

// Ήσασταν αποφασισμένοι να χτυπηθείτε εάν βρίσκατε αντίσταση;
– Εάν βρίσκαμε αντίσταση θα τηρούσαμε μια στάση κύκλωσης των δυνάμεων αυτών, διότι ήταν ελάχιστες οι εστίες που θα μπορούσαν να αντιδράσουν. Τι τα θέλετε. Εάν ο λαός δεν θέλει κάτι, ή θέλει κάτι, είναι πολύ δύσκολο να το μετατρέψεις. Ο λαός την εποχή εκείνη ήθελε στρατιωτική ενέργεια και από τον λαό πέρασε και στον στρατό, χωρίς να πω ότι κάναμε πολύ σπουδαία πράγματα. Κάναμε και αρκετά λάθη, αλλά την 21η Απριλίου και τις μέρες εκείνες του Δεκεμβρίου του 1967, που έκανε ο βασιλιάς το Κίνημα, εμείς είχαμε την υποστήριξη του 80% του ελληνικού λαού. Ακόμα και παραδοσιακοί βασιλικοί κατέκριναν το κίνημα του βασιλιά. Οι μικροί αξιωματικοί είχαμε διαπιστώσει από την 21 Απριλίου ’67 και μέχρι την 13 Δεκεμβρίου ’67 ότι οι Παπαδόπουλος, Παττακός και Σπαντιδάκης επεδίωκαν να αποκαταστήσουν καλές σχέσεις με τον βασιλιά και ήταν απρόθυμοι να θέσουν καθεστωτικό θέμα. Ο βασιλιάς όμως, που αντιλαμβανόταν ότι οι μικροί αξιωματικοί δεν ήσαν ενθουσιασμένοι με αυτήν την πολιτική (παρ’ όλο ότι ο Κωνσταντίνος δεν αντέδρασε ποτέ σε σοβαρά θέματα της κυβερνητικής πολιτικής Κόλλια), έβλεπε ότι σύντομα θα ετίθετο και το καθεστωτικό κι έτσι οδηγήθηκε στη μοναδική γι’ αυτόν λύση του πραξικοπήματος της 13 Δεκεμβρίου ’67. Αποτυχών, αναχώρησε για το εξωτερικό. Την 13η Δεκεμβρίου ’67 και αφού είχαμε καταλάβει το στρατηγείο στη Λαμία, επανήλθα στην Αθήνα και πληροφορήθηκα ότι οι Σπαντιδάκης και Παττακός προσπαθούσαν και την τελευταία στιγμή να πείσουν τον βασιλιά να παραμείνει. Πράγματι συνάντησα τον Παττακό στο γραφείο Αρχηγού ΓΕΣ να τηλεφωνεί με τον Σπαντιδάκη, ο οποίος βρισκόταν στις Βρυξέλλες, τον διακόπτω και του λέω, «Κύριε ταξίαρχε (έτσι αποκαλούσαμε τον Παττακό, καίτοι τότε ήταν υπουργός), το θέμα βασιλιάς έχει λήξει για πάντα στην Ελλάδα. Απομένει μόνο ο επίλογος». Ο Πατακός λέγει στον Σπαντιδάκη: «Ήταν ο Παλαΐνης. Οι μικροί είναι δέκα φορές περισσότερο αγριεμένοι από ό,τι ήταν το πρωΐ της 21ης Απριλίου. Νομίζω κι εγώ ότι πλέον δεν μπορεί να γίνει τίποτα». Μετά από λίγο ανακοινώθηκε το γνωστό «Ο Κωνσταντίνος κινείται από χωρίου εις χωρίον». Ήταν φράση του Σταματελόπουλου.

// Έγιναν προσπάθειες από την πλευρά των Απριλιανών να αποκτήσουν το πράσινο φως των Ηνωμένων Πολιτειών;
– Ποτέ.

// Ούτε πριν ούτε μετά την 21η Απριλίου;
– Πριν οι Αμερικανοί αιφνιδιάστηκαν και ο αρχηγός της CIA και οι πρεσβείες και οι πάντες αιφνιδιάστηκαν, γιατί περίμεναν το κίνημα του Βασιλιά και των στρατηγών.

// Στην πορεία αισθανθήκατε ότι είχατε αυτό το πράσινο φως;
– Υπήρξε γενικά εχθρική η στάση της Αμερικής απέναντί μας, όχι πολύ φιλική, εκτός από μερικές μικρές περιόδους. Είχαμε φθάσει στο σημείο να αρνηθούμε την αμερικανική στρατιωτική βοήθεια και η Ελλάδα εξοπλιζόταν με εθνικούς πόρους, γιατί βλέπαμε ότι ενώ η βοήθεια αυτή δεν ήταν σημαντική, οι Αμερικανοί την εκμεταλλεύονταν για επεμβάσεις στα εσωτερικά μας θέματα.

// Είθισται να γίνεται λόγος για τη χούντα η οποία ήταν ξενόφερτη. Οι Αμερικανοί δεν εγνώριζαν τίποτα για τις δικές σας προθέσεις;
– Δεν έχω καμία πολιτική σκοπιμότητα, δεν με ενδιαφέρει τίποτα σε πολιτικό επίπεδο. Εκείνο το οποίο με ενδιαφέρει είναι να πω πέντε πράγματα που είναι αληθή. Δεν εγνώριζαν, εάν εγνώριζαν θα σας το έλεγα. Δεν εγνώριζαν και ούτε εγώ θα συμμετείχα σε μια επαναστατική ενέργεια που θα ήταν γνωστή και θα ελεγχόταν από οποιαδήποτε ξένη δύναμη. Και δεν ήταν και πολύ φιλικοί, εγώ, επειδή υπηρέτησα σε στρατηγείο του ΝΑΤΟ, ήξερα τι γινόταν με τους Αμερικανούς, δεν ήταν πολύ φιλική η θέσις των Αμερικανών απέναντί μας. Εδώ τη νύκτα της 21ης Απριλίου ο στρατιωτικός ακόλουθος της Αμερικής κατόρθωσε να φθάσει στα ανάκτορα Τατοΐου και ζητούσε επίμονα να συναντήσει τον επικεφαλής. Τον πήγαν στον αντισυνταγματάρχη τότε Αντώνιο Λέκκα, στον οποίον είπε: «Διαβεβαιώστε μας τουλάχιστον, κύριε συνταγματάρχα, ότι δεν είστε κομμουνιστές», και αυτός απάντησε: «Ηρεμήστε, δεν είμαστε».

// Θέλω να μου πείτε εάν αισθανθήκατε προδομένος εσείς προσωπικά από το γεγονός ότι ο πρώτος στόχος όχι απλώς δεν επετεύχθη, δηλαδή να απομακρυνθεί ο βασιλιάς, αλλά διακρίνατε και έναν συμβιβασμό των συνταγματαρχών με το παλάτι. Πιστέψατε ότι κάπου η υπόθεση ξεφεύγει από τους αρχικούς σχεδιασμούς; Αισθανθήκατε προδομένος;
– Βεβαίως και σας λέω ότι από τις 22 Απριλίου είχαμε αρχίσει να σκεπτόμαστε πώς θα αντικαταστήσουμε τον Παπαδόπουλο. Είχαν φύγει όλοι οι συνταγματάρχες και είχαν πάει σε υπουργεία, επαναστατικά μέτρα σοβαρά δεν λαμβάνονταν, παρόλο ότι η οικονομία προχωρούσε καλά, αλλά δεν κάνεις μια επανάσταση για να εφαρμόσεις ένα οικονομικό πρόγραμμα μιας δημοκρατικής κυβέρνησης που προκύπτει από εκλογές. Εδώ φέραμε τα πάνω κάτω, θα έπρεπε να ληφθούν σοβαρά επαναστατικά μέτρα, τα οποία δημοκρατικές κυβερνήσεις δυστυχώς δεν μπορούν να τα πάρουν. Δεν κάναμε επανάσταση απλώς να διαχειριστούμε καλύτερα την εξουσία.

// Πάμε στην εξέλιξη της 21ης Απριλίου. Παπαδόπουλος, υπουργός, πρωθυπουργός, Αντιβασιλέας και στη συνέχεια Πρόεδρος. Αυτό ενόχλησε;
-Ενόχλησε. Όλα ενοχλούσαν, ακόμα και ο γάμος του. Άλλαξε νόμο που διήρκεσε για λίγο για να κάνει τον γάμο του με τη Δέσποινα. Το ξέρετε αυτό;

// Είναι γνωστά όλα αυτά. Θα ήθελα να μου πείτε…
– Αλλά και οι υπερεξουσίες που είχε αναλάβει, να σας πω κάτι; Θα τις δικαιολογούσαμε αυτές τις υπερεξουσίες, αν λαμβάνονταν επαναστατικά μέτρα σοβαρά. Για παράδειγμα, έτυχε να συζητήσουμε για το θέμα της Εκκλησίας. Υπήρχε διαφθορά στην Εκκλησία το ’67, σαν αυτή που ακούστηκε τώρα τελευταία και ακόμα χειρότερη.
Και είπαμε στον Παπαδόπουλο να ζητήσει από τον Αρχιεπίσκοπο να επιλέξει 8 αγίους, έναν για κάθε περιοχή, Πελοπόννησο, Στερεά κ.λπ. Δεν χρειάζεται να έχουμε 100 δεσποτάδες. Να έχουμε οκτώ, αλλά να είναι πράγματι άξιοι και, όσο είναι δυνατόν, άγιοι.
Επίσης ζητήσαμε να τακτοποιηθεί το θέμα της εκκλησιαστής περιουσίας κατά τρόπο που να ενισχύει τους πτωχούς. Αυτό που έκανε ήταν ότι στο νέο Σύνταγμα μείωσε τους βουλευτές από 300 σε 200, αλλά και αυτό άλλαξε μετά τη μεταπολίτευση.

// Δεν θέλησε να συγκρουστεί με την Εκκλησία.
– Δεν θέλησε να συγκρουστεί. Δεύτερο παράδειγμα, στο υπουργείο Συγκοινωνιών, όπου είχε πάει ο αδελφός μου με τον Σταματελόπουλο. Κατ’ αρχάς νομίζω ότι δεν έδιωξαν πολιτικά αντίθετους. Ακόμα και αριστερούς τους υποστήριξαν, εφόσον δεν ενεπλέκοντο σε οικονομικά σκάνδαλα. Έκαναν π.χ. διευθυντή Διοικητικού τον αδελφό του Καράγιωργα, που είχε ακρωτηριαστεί με τη βόμβα.
Αποφασίζει επαναστατικά μέτρα το υπουργείο Συγκοινωνιών με τον Σταματελόπουλο και τον αδελφό μου. Άδειες ταξί μόνο σε επαγγελματίες. Στεγαστικά δάνεια σε όλους τους δημοσίους υπαλλήλους κ.λπ.

Στο επόμενο φύλλο θα δημοσιευθεί το δεύτερο μέρος της συνέντευξης.