Το στρατηγικό φιάσκο στο Ιράκ και η Κύπρος
Το γεγονός που κυριολεκτικά έσπειρε τον πανικό στους Αγγλοαμερικανούς και στους πολιτικούς σατράπηδές τους στην περιοχή ήταν το πραξικόπημα του Ιουλίου του 1958, που ανέτρεψε το δυτικόφιλο μοναρχικό καθεστώς των Χασεμιτών στο Ιράκ.
Μαζί με το πραξικόπημα του 1958, ανετράπησαν και οι συνωμοτικά περίτεχνοι σχεδιασμοί των Δυτικών για τον πολιτικό ευνουχισμό του νασσερισμού και του αραβοσοσιαλισμού. Οι σχεδιασμοί αυτοί βρίσκονταν σε έξαρση όλη την δεκαετία του 1950 και συμπεριλάμβαναν εκτός από την επιδρομή στο Σουέζ αντίστοιχα πραξικοπήματα και πολιτικές δολοφονίες στη Συρία και συνεχείς κρίσεις στην Ιορδανία και τον Λίβανο.
Κατά τον τότε υπουργό Εξωτερικών ΗΠΑ Τζον Φόστερ Ντάλλας το πραξικόπημα στο Ιράκ που σήμαινε και το τέλος της καθοδηγούμενης από τις ΗΠΑ στρατιωτικής συμμαχίας του Συμφώνου της Βαγδάτης (Ιράκ, Τουρκία, Αγγλία) καθιστούσε το «Ιράκ ως τον πιο επικίνδυνο τόπο στον πλανήτη». Πέραν του ότι το πραξικόπημα ερμηνεύθηκε λανθασμένα όπως απεδείχθη, ότι ενίσχυε τον Νάσσερ (που λίγους μήνες πριν είχε δημιουργήσει την Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία ως ένωση Αιγύπτου-Συρίας) η ανησυχία ότι η ανατροπή της μοναρχίας στο Ιράκ θα άνοιγε διάπλατα πλέον τον δρόμο για τη δυναμική παρουσία της Σοβιετικής Ένωσης στην ευρύτερη Μέση Ανατολή ήταν διάχυτη. Υπογραμμίζεται ότι η Σοβιετική Ένωση είχε ήδη πολιτική επιρροή στην Αίγυπτο και τη Συρία.
Από τα απομνημονεύματα του Προέδρου Αϊζενχάουερ, από αυτά του «εθνοπατέρα» του Ισραήλ και τότε Πρωθυπουργού Μπεν Κουριόν, τα απομνημονεύματα των Βρετανών Πρωθυπουργών Ήντεν και Μακμίλαν, σε μικρότερο βαθμό, και από επίσημα αμερικανικά και ισραηλινά έγγραφα, είναι γνωστό ότι μετά το φιάσκο του Σουέζ η διαχείριση της Μέσης Ανατολής, αλλά και του πλούτου της πέρασαν στον έλεγχο των ΗΠΑ. Όλα τα δυτικόστροφα κράτη απέβλεπαν πλέον μόνο στην Ουάσινγκτον.
Αυτή υπήρξε, εξάλλου, και η στρατηγική σημασία του δόγματος Αϊζενχάουερ. Το δόγμα αυτό, που διακηρύχθηκε στις αρχές του 1957, «δέσμευε» τις ΗΠΑ να αντικαταστήσουν τη φθίνουσα βρετανική πολιτική και στρατιωτική ισχύ με τη δική τους και να συνδράμουν όποια κράτη της Μέσης Ανατολής ζητούσαν τη βοήθεια τους.
Το δόγμα Αϊζενχάουερ στρεφόταν τόσο εναντίον του νασσερισμού όσο και εναντίον της Σοβιετικής Ένωσης και του διεθνούς κομμουνισμού. Κεντρικό ρόλο στην υλοποίηση της πολιτικής ατζέντας του δόγματος διαδραμάτιζαν Βρετανία και Τουρκία, που συνεργάζονταν άμεσα και αγαστά, ενώ δευτερεύοντα ρόλο είχαν το Ιράκ (μέχρι το πραξικόπημα), η Ιορδανία, ο Λίβανος και το Ισραήλ. Το τελευταίο συνεργαζόταν στρατηγικά με την Τουρκία, το Ιράν και την Αιθιοπία. Από το 1957 και έπειτα, ο ρόλος της Τουρκίας του Μεντερές στους αγγλοαμερικανικούς ιμπεριαλιστικούς σχεδιασμούς στη Μέση Ανατολή υπήρξε πρωταγωνιστικός.
Οι τουρκικές μυστικές υπηρεσίες είχαν ενεργή συμμετοχή στο ανεπιτυχές αλλά αιματηρό πραξικόπημα στη Συρία του 1957 που καθοδήγησαν οι Αγγλοαμερικανοί. Στους αποτυχημένους αυτούς σχεδιασμούς συμπεριλαμβανόταν και τουρκική επίθεση και κατάληψη της Δαμασκού για τον πλήρη έλεγχο της χώρας. Το 1958 μετά το αντιδυτικό πραξικόπημα στο Ιράκ, η Τουρκία και πάλι υπό την καθοδήγηση των Αμερικάνων (όπως μας αποκαλύπτει ο Πρόεδρος Αϊζενχάουερ) σχεδίασε εισβολή εναντίον του Ιράκ. Για την ενεργό αυτή συμμετοχή της Τουρκίας στους αγγλοαμερικανικούς σχεδιασμούς η τελευταία εισέπραξε εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια από τις ΗΠΑ την περίοδο 1957-1958, ενώ η αμοιβή της από τους Βρετανούς υπήρξε το διχοτομικό Σχέδιο Μακμίλλαν του 1958, που έγινε ο προπομπός των Συμφωνιών Ζυρίχης – Λονδίνου του επόμενου έτους.
Ουσιαστικά το κυπριακό «έκλεισε» το 1958 στη διάρκεια μιας καθοδηγούμενης από τους Αμερικάνους συσπείρωσης του δυτικού «μετώπου», ώστε να αντιμετωπισθεί αποτελεσματικά η κλιμακούμενη αντιδυτική κρίση που απειλούσε όλο το φιλοδυτικό οικοδόμημα και μαζί του τα πετρελαϊκά συμφέροντα της Δύσης στην ευρύτερη Μέση Ανατολή. Η Τουρκία, ως πρωταγωνίστρια, απεκόμισε τη μερίδα του λέοντος στην Κύπρο.
Τα πλείστα από τα παραπάνω γεγονότα έλαβαν χώρα στο παρασκήνιο και κάτω από συνωμοτικές συνθήκες. Σήμερα όμως δεν χρειαζόμαστε κανέναν για να μας φωτίσει ως προς το πού βαδίζουν τα πράγματα στη Μέση Ανατολή, ειδικά σε ό,τι αφορά τα δυτικά συμφέροντα. Η πολιτική Μπους – Μπλερ έχει καταρρεύσει και το μόνο που απομένει είναι να περιορισθεί η ζημιά. Το εσπευσμένο ταξίδι του Βρετανού Πρωθυπουργού Μπλερ στη Μέση Ανατολή, μέσω της Τουρκίας, προς αυτό προσδοκεί. Το επικίνδυνο για μας είναι ότι Λονδίνο και Ουάσινγκτον προσβλέπουν προς την Άγκυρα, όπως και την περίοδο 1957-1958 όταν και πάλι το κυπριακό βρισκόταν σε εκκρεμότητα. Ωστόσο αντίθετα με το 1957-1958, η Άγκυρα δεν μπορεί να τους προσφέρει κάτι το ουσιαστικό. Ο πνιγμένος όμως από τα μαλλιά του πιάνεται. Ο Μπλερ, ειδικά, φαίνεται να πιστεύει ότι οι δυνατότητες της Τουρκίας είναι απεριόριστες και την πεποίθησή του αυτή τη δείχνει, όπως οι προκάτοχοι του Ήντεν και Μακμίλαν, με την απύθμενη φιλοτουρκική του συμπεριφορά. Εκεί ελλοχεύει και ο κίνδυνος για την Κύπρο. Αντίθετα όμως με τότε η Κύπρος σήμερα δεν είναι αποικία των Εγγλέζων. Είναι κράτος και ως τέτοιο έχει πολλά όπλα στη φαρέτρα του για να αμυνθεί, εναντίον όλων, αν αυτή είναι η επιλογή που του απομένει. Στον αγώνα της για επιβίωση η Κύπρος δεν πρέπει να απολογείται σε κανέναν και ούτε να περιορίζει τις επιλογές της από διπλωματικούς καθωσπρεπισμούς και λογής λογής αποικιακά ή νεοαποικιακά συμπλέγματα.
* Ο Μάριος Λ. Ευρυβιάδης διδάσκει Διεθνείς Σχέσεις στο Πάντειο Πανεπιστήμιο