Ζωή και ιδιοκτησία
Είναι δυνατόν σε μια «κλειστού» τύπου κοινωνία να διαμορφώνονται τέτοιου τύπου «αξίες» που να οδηγούν σ’ ένα μαζικό έγκλημα το οποίο να «νομιμοποιείται» απόλυτα στη συνείδηση των δραστών;
Μια μεγάλη σειρά παρόμοιου τύπου ερωτημάτων μπορούν να τεθούν προκειμένου να «κατανοήσουμε» τα κίνητρα και τις προϋποθέσεις που οδήγησαν στη δολοφονία -και ψυχρή εκτέλεση- των πέντε αθώων νέων στο Αγρίνιο.
Ασφαλώς το δικαίωμα της «ατομικής ιδιοκτησίας» αποτελεί πρωταρχικό στοιχείο στο πέρασμα από τη φεουδαρχική εξουσία στην αστική κοινωνία του συνταγματικού μονάρχη και των ελεύθερων εμπορευματικών ανταλλαγών. Στη «Φιλοσοφία του Δικαίου» (Βερολίνο – 1820) ο Γ. Χέγκελ καθορίζει ως όρους αναγνώρισης του «προσώπου», δηλαδή της υπόστασης του ατόμου-πολίτη στο καθεστώς της συνταγματικής μοναρχίας- την κατοχή ατομικής ιδιοκτησίας και τη δυνατότητα σύναψης συμβάσεων (συμβόλαιο, δικαίωμα δικαιοπραξίας). Όμως, το ισχυρό πολιτικό κράτος της εποχής οριοθετούσε πλήρως τόσο τα πολιτικά όσο και τα οικονομικά «πλεονεκτήματα» του «ιδιοκτήτη», ακόμα και στο πεδίο των οικονομικών σχέσεων/ανταλλαγών.
Από την περίοδο των απαρχών της βιομηχανικής επανάστασης και της συγκρότησης του κράτους-έθνους, μέχρι τις ημέρες μας, η «ατομική ιδιοκτησία» αποτέλεσε και αποτελεί «πυρηνικό» δικαίωμα και συστατικό στοιχείο της ιδιότητας του πολίτη/ιδιώτη της αστικής κοινωνίας.
Πάντως, τις τελευταίες δεκαετίες, με την κυριαρχία των μονοπωλιακού χαρακτήρα συμφερόντων και την κυριαρχία των μηχανισμών της αγοράς, είναι γεγονός ότι η ατομική ιδιοκτησία -και αναφερόμαστε στη μικροϊδιοκτησία της μεγάλης κοινωνικής πλειοψηφίας- αποτελεί ένα είδος «αναχώματος» και μια ύστερη ασφαλιστική δικλίδα απέναντι στις σαρωτικές επιπτώσεις του αγοραίου νεοφιλελεύθερου «σχήματος». Διατήρησε, όμως, και διατηρεί η έννοια της ατομικής ιδιοκτησίας τον συμβολικό-αξιακό της χαρακτήρα, αποδίδοντας «αξία» στο άτομο-ιδιοκτήτη…
Ασφαλώς σε μια κλειστή κοινωνία όπου οι αξίες διαμορφώνονται σ’ ένα περιορισμένο πλαίσιο κοινωνικοοικονομικών σχέσεων, η κατοχή ιδιοκτησίας, η γαιοκατοχή, αποκτά ένα ιδιαίτερο περιερχόμενο. Όπως φαίνεται, μάλιστα, σε ακραίες περιπτώσεις, η ίδια η ιδιοκτησία αναγορεύεται σε πρωτεύουσα αξία έναντι τόσο του προσώπου του ίδιου του ιδιοκτήτη όσο και έναντι της ζωής ανθρώπων που μπορούν να «προσβάλουν» την ιδιοκτησία αυτή…
Ο δράστης (ή οι δράστες) του στυγερού εγκλήματος του Αγρινίου αποτελεί μέλος μιας κοινότητας, μέσα στην οποία κοινωνικοποιήθηκε, με βάση τις κοινές πεποιθήσεις, τις αρχές και τα κανονιστικά, αλλά και εθιμικά-συμβολικά πρότυπα που συγκροτούν και αναπαράγουν τον κοινωνικό ιστό της κοινότητας.
Όμως, η «προσωπικότητα» του δράστη συγκροτείται, παράλληλα, ως έκφραση της κυριαρχίας του στον δικό του «ζωτικό χώρο» και δεν απορρέει από την αναγνώριση των συμπολιτών του. Γι’ αυτό και η «προσβολή» του πεδίου της κυριαρχίας του ενεργοποιεί έναν δικό του «κόσμο» νομιμότητας… Σ’ αυτόν τον δικό του «κόσμο» οι ανθρώπινες ζωές έχουν μικρότερη αξία από την ακεραιότητα και την «προσωπικότητα» της ιδιοκτησίας του… Γι’ αυτό και δεν προκύπτει δίλημμα… Οι «χαριστικές βολές» επικυρώνουν το γεγονός ότι δεν υπήρξε επιλογή. Η εκτέλεση των «παραβατών» ήταν προαποφασισμένη και δεν αποτέλεσε πράξη της στιγμής.
Μετά την τέλεση των εγκλημάτων του ο δράστης «αποενοχοποιεί» τον εαυτό του από τις πράξεις του, καθ’ όσον αυτές πραγματοποιήθηκαν στον δικό του «νόμιμο» κόσμο.
Μπορεί, λοιπόν, να επανέλθει χωρίς τύψεις και ενοχές στον «κόσμο» των αξιών και κανόνων της κοινότητας και να συμμετάσχει στα «δρώμενα» ως «αθώος» μεταξύ των άλλων αθώων… Τόσο οι δικές του «αξίες» όσο και οι πράξεις του ανήκουν στη δική του σφαίρα «νομιμότητας», που διατηρεί την πλήρη αυτονομία της από τη σφαίρα της νομιμότητας του Δικαίου και από τις αξίες τις οποίες αποδέχεται η κοινότητα.
Το ευρύτερο ερώτημα που αναδεικνύεται από την προσπάθεια να κατανοήσουμε παρόμοιου τύπου εγκληματικές πράξεις είναι πώς ο «κλειστός» αυτός κόσμος παραμένει απρόσβλητος και ανεπηρέαστος από έναν υγιή κοινωνικό περίγυρο, όπου η άμεση επαφή, η κοινοτική σχέση και η αλληλεγγύη, οι κοινές αντιλήψεις θα έπρεπε να δρουν αποτρεπτικά στη συγκρότηση αυτού του «σκοτεινού κόσμου», που θεωρεί «φυσιολογική» και «νόμιμη» την αντιστροφή των ανθρώπινων αξιών… Οπωσδήποτε, όμως, η περιχαράκωση, η απομόνωση του δράστη και της οικογένειας του, η αναγνώριση της απόλυτης εξουσίας του στον «χώρο» του, αποτελούν το «έδαφος» όπου καλλιεργείται μια ιδιαίτερη κουλτούρα σύγκρουσης και βίαιης αντίδρασης σε ό,τι αμφισβητεί το πεδίο άσκησης της κυριαρχίας του…
Μια παρόμοια αντιστροφή αξιών είχε επισημάνει ο Κ. Μαρξ (κριτική της εγελιανής φιλοσοφίας του κράτους και του δικαίου) ασκώντας κριτική στον θεσμό των πρωτοτοκίων, όπου η κληρονομούμενη μεγάλη γαιοκτησία παρείχε στον πρωτότοκο το δικαίωμα εισόδου στην Άνω Βουλή. Όπως παραστατικά επισημαίνει ο Μαρξ, «μ’ αυτόν τον τρόπο το πολιτικό δικαίωμα στη Βουλή το έχει το κτήμα κι όχι ο πρωτότοκος, που χάρη σ’ αυτό γίνεται μέλος της Βουλής. Το κτήμα γίνεται “βουλευτής” και όχι ο πρωτότοκος…». Μήπως ξαναγυρίζουμε εκεί που αρχίσαμε;