Επίσκεψη Πούτιν και ελληνο-ρωσικές σχέσεις

Οι προοπτικές φαίνονται σήμερα πολύ πιο ευοίωνες και ελπιδοφόρες. Οι μεγάλες ρωσικές εταιρείες του ενεργειακού τομέα, όπως, η TKN BP, η Rosneft και η Gazprom, φέρονται να εκδηλώνουν ενδιαφέρον και να δεσμεύονται να εξασφαλίσουν τις αναγκαίες ποσότητες πετρελαίου για τον εν λόγω αγωγό ώστε αυτός να είναι ανταγωνιστικός και βιώσιμος.

Υποτίθεται ότι αυτό ήταν μέχρι τώρα το μεγαλύτερο πρακτικό εμπόδιο για την προώθηση του έργου. Στην πραγματικότητα όμως τα πολιτικά εμπόδια δεν ήταν καθόλου μικρότερα. Το θέμα του αγωγού εντάσσεται εκ των πραγμάτων στο μεγάλο παιχνίδι που παίζεται από πλευράς ΗΠΑ στο θέμα των σχέσεων Ευρώπης – Ρωσίας, κατά πρώτο λόγο στον ενεργειακό τομέα, και στο θέμα των ενεργειακών πόρων της Κασπίας. Οι ΗΠΑ ασκούν πιέσεις στην ΕΕ να μειώσει την ενεργειακή της «εξάρτηση» από τη Ρωσία και να προτιμήσει τον εφοδιασμό της από χώρες της Κασπίας, τους ενεργειακούς πόρους των οποίων οι ΗΠΑ θέλουν να απεξαρτήσουν από τους ρωσικούς αγωγούς και τη ρωσική επιρροή. Η πολιτική αυτή διεκηρύχθη, επισήμως, και μέσα στην ίδια τη χώρα μας κατά την πρόσφατη επίσκεψη της Αμερικανίδος υπουργού Εξωτερικών, κ. Κοντολίζας Ράις. Πολιτικά εμπόδια δημιουργούν επίσης οι ανταγωνισμοί και οι φιλοδοξίες περιφερειακών παικτών, με πρώτη την Τουρκία. Η τελευταία έχει θέσει ως στρατηγικό στόχο την ανάδειξή της σε ενεργειακό κόμβο για την εξαγωγή στη διεθνή αγορά των ενεργειακών αποθεμάτων της Κασπίας και για τον εφοδιασμό της Ευρώπης με τα αποθέματα αυτά, αλλά παραλλήλως με ρωσικό και ιρανικό αέριο. Έχοντας επιτύχει την κατασκευή του υποθαλάσσιου αγωγού φυσικού αερίου Νοβοροσίσκ – Σαμψούντος στη Μαύρη Θάλασσα, η Άγκυρα προτείνει στη συνέχεια την κατασκευή ρωσο-τουρκικού αγωγού πετρελαίου από τη Σαμψούντα στο Τσεϊχάν. Η πρόταση αυτή φαίνεται ότι έχει παραμερισθεί οριστικά από τη ρωσική πλευρά, η οποία βλέπει ως σημαντικά πλεονεκτικότερη, για οικονομικούς αλλά και γεωπολιτικούς λόγους, τη διαδρομή Μπουργκάς – Αλεξανδρούπολη.

Για τους ίδιους λόγους, δεν έδειξε ενδιαφέρον για την τουρκική πρόταση κατασκευής αγωγού πετρελαίου στο έδαφος της Ανατολικής Θράκης.

Ανταγωνιστικό σχέδιο αγωγού από το Μπουργκάς στην Αυλώνα προωθείται επίσης με άτυπη αμερικανική ενθάρρυνση από τις γειτονικές μας βαλκανικές χώρες και ορισμένες μεγάλες εταιρείες πετρελαίου.

Επιφυλάξεις ΗΠΑ για την αποτροπή επανακάμψεως ρωσικής επιρροής στα Βαλκάνια

Οι ΗΠΑ αντιμετωπίζουν με επιφυλακτικότητα και καχυποψία το έργο του αγωγού Μπουργκάς – Αλεξανδρούπολης και για έναν άλλο λόγο. Δεν θέλουν το έργο αυτό να αποτελέσει την αρχή μιας επιστροφής της ρωσικής επιρροής στα Βαλκάνια. Ένα τέτοιο ενδεχόμενο θα δημιουργούσε ρωγμή στο επιδιωκόμενο οικοδόμημα της γεωπολιτικής αναδιαρθρώσεως των Βαλκανίων και της ευρασιατικής γεωπολιτικής. Η τελευταία υπολαμβάνει τα Βαλκάνια ως ενιαίο οργανικό στρατηγικό σύνολο με την Τουρκία, μέσω του ΝΑΤΟ και της ΕΕ, στην οποία επιδιώκεται η ένταξη και της Τουρκίας.

Προφανώς ένα έργο, όπως ο αγωγός Μπουργκάς – Αλεξανδρούπολης, δεν μπορεί από μόνο του να έχει τόσο καταλυτικές πολιτικές συνέπειες όπως δεν έχει για τη Γερμανία ο πολύ σημαντικότερος υποθαλάσσιος αγωγός φυσικού αερίου στη Βόρεια Θάλασσα. Διεγείρει όμως πολιτικές ψυχώσεις και στερεότυπα, ιδίως όταν οι αντιστάσεις των ενδιαφερομένων χωρών δεν είναι ιδιαίτερα
ισχυρές και αποφασιστικές. Από την άποψη αυτή, είναι ιδιαίτερα κρίσιμη η στάση που θα τηρήσει η Βουλγαρία. Η χώρα αυτή επηρεάζεται έντονα από την αμερικανική πολιτική, παρά το γεγονός ότι σήμερα είναι σε πολύ ανετότερη θέση. Είναι ήδη χώρα μέλος του ΝΑΤΟ και αναμένεται να είναι επίσης σύντομα πλήρες μέλος της ΕΕ. Επηρεάζεται επίσης από τη σημαντική μουσουλμανική της μειονότητα, που ποδηγετείται πολιτικά από την Άγκυρα.

Η τριμερής συνάντηση, στην Αθήνα Ελλάδας, Ρωσίας, Βουλγαρίας, σε επίπεδο κορυφής, σηματοδοτεί μια κοινή θέληση για την υλοποίηση του έργου και για ανάδειξη της περιοχής σε προνομιακό χώρο ενεργειακής συνεργασίας μεταξύ Ρωσίας και Ευρώπης. Θα πρέπει να καταβληθεί κάθε προσπάθεια και να επιδειχθεί αποφασιστικότητα για την επιτυχή ευόδωση αυτού του έργου και τη δημιουργία προϋποθέσεων για τη διεύρυνση της συνεργασίας στον τομέα του φυσικού αερίου. Η Ελλάδα όπως και η Βουλγαρία δεν έχουν κανένα λόγο να ενισχύσουν τον ρόλο ενδιαμέσου της Άγκυρας στον ενεργειακό εφοδιασμό της Ευρώπης ούτε, πολύ περισσότερο, να εξαρτήσουν τον ενεργειακό τους εφοδιασμό από την Άγκυρα.

Η δημιουργία κοινής αγοράς ενέργειας ΝΑ Ευρώπης, υπό την αιγίδα της ΕΕ, παρέχει, αντιθέτως, το πλαίσιο για μια προωθημένη και διευρυμένη, ενεργειακή συνεργασία μεταξύ Ελλάδος και Βουλγαρίας.

Οι σχέσεις με τη Ρωσία έχουν για την Ελλάδα στρατηγική σημασία και δεν πρέπει να ανακόπτονται από ξένες πιέσεις και γεωπολιτικές επιδιώξεις

Η επίσκεψη Πούτιν και το θέμα του αγωγού Μπουργκάς – Αλεξανδρούπολης επαναφέρει στο προσκήνιο τη σημασία και την κατάσταση στην οποία βρίσκονται οι ελληνο-ρωσικές σχέσεις. Η σταδιακή αλλά σταθερή αποκατάσταση της ρωσικής ισχύος, μετά τη χαώδη περίοδο Γιέλτσιν, καθιστά επιτακτική την αναβάθμιση των ελληνο-ρωσικών σχέσεων. Η Ρωσία είναι μια χώρα με μεγάλη στρατηγική σημασία για την Ελλάδα, για λόγους, πρώτον, στρατηγικής ισορροπίας, ιδιαίτερα σε σχέση με την Τουρκία. Για λόγους, δεύτερον, οικονομικής και άλλης συνεργασίας.

Υπάρχουν ορισμένοι που προτάσσουν ως εναλλακτική στρατηγική την ελληνο-τουρκική «φιλία» στο πλαίσιο μιας συνεχιζόμενης, υπό νέους όρους, ανταγωνιστικής πολιτικής προς τη Μόσχα, που κατά τη λογική αυτή, μπορεί να γίνει πάλι επικίνδυνη για την Ευρώπη και τη Δύση. Η λογική αυτή, που εξυπηρετεί αμερικανικές γεωπολιτικές και ηγεμονικές επιδιώξεις, καθήλωσε την ανάπτυξη της ευρω-ρωσικής συνεργασίας σε επίπεδα που απέχουν πολύ από τις πραγματικές δυνατότητες μιας στρατηγικής συνεργασίας. Η ευθυγράμμιση της Ελλάδος με μια τέτοια πολιτική αντιμάχεται ευθέως, ζωτικά της συμφέροντα και περιέχει τον απτό κίνδυνο να υπερφαλαγγιστεί από την Άγκυρα, που επιδιώκει ενεργά την ανάπτυξη στρατηγικών σχέσεων με τη Ρωσία στον οικονομικό τομέα και όχι μόνον. Είναι γνωστό ότι ζήτησε μεταξύ άλλων από τη Μόσχα την πώληση σ’ αυτήν του αντιαεροπορικού συστήματος S300 και του πλέον εξελιγμένου S400.

Συμπερασματικά, η Ελλάδα πρέπει να καταβάλει από την πλευρά της κάθε προσπάθεια για να υλοποιηθεί το έργο του αγωγού Μπουργκάς – Αλεξανδρούπολης, απορρίπτοντας αποφασιστικά ξένες νουθεσίες, εντάσεις και πιέσεις. Η υλοποίηση του έργου συμπίπτει με μια ευνοϊκή διεθνή συγκυρία κατά πρώτο λόγο, γιατί η Ρωσία αναζητεί εναλλακτικούς δρόμους στον νότο για την εξαγωγή προς την Ευρώπη των ενεργειακών πόρων της. Κατά δεύτερο λόγο, γιατί ο κίνδυνος μιας κρίσεως με το Ιράν που θα αναστάτωνε την αγορά πετρελαίου καθιστά πιο ευπρόσδεκτο ένα έργο που μπορεί να ενισχύσει σημαντικά τον εναλλακτικό εφοδιασμό της Ευρώπης. Η φημολογούμενη συμμετοχή της αμερικανικής εταιρείας Chevron διευκολύνει επίσης την αποδοχή του από την αμερικανική πλευρά.

Η Ελλάδα πρέπει επίσης να αξιοποιήσει τη συνεργασία της με τη Ρωσία στο θέμα του αγωγού ως καταλύτη για να αναβαθμίσει και να προωθήσει γενικά τις ελληνο-ρωσικές σχέσεις. Οι σχέσεις με τη Ρωσία έχουν στρατηγική σημασία για την Ελλάδα. Η διπλωματική στήριξη της Ρωσίας είναι κρίσιμη στα εθνικά θέματα της Ελλάδος. Η Ελλάδα, αντιστρόφως, μπορεί να διαδραματίσει ενεργό ρόλο στην προώθηση των ευρω-ρωσικών σχέσεων.

Η συνεργασία επίσης Ελλάδος – Ρωσίας σε όλους τους τομείς έχει τεράστιες προοπτικές αναπτύξεως. Ιδιαίτερα στον τομέα των δημοσίων έργων και κατασκευών, του εμπορίου, του τραπεζικού τομέα, της ναυτιλίας και των ναυτικών κατασκευών, του αμυντικού τομέα, του τουρισμού, της τεχνολογίας, της παιδείας και του πολιτισμού.

Με την ίδια ευκαιρία η Ελλάδα πρέπει να δώσει ιδιαίτερη σημασία στην ανάπτυξη της συνεργασίας με τη Βουλγαρία, κατά πρώτο λόγο στον ενεργειακό τομέα. Η κυβέρνηση, αντί να επιδιώκει την «επιτυχή αποκρατικοποίηση» όλων των μεγάλων δημοσίων επιχειρήσεων, κατά το πρότυπο της Εμπορικής, ας χρησιμοποιήσει τη ΔΕΗ ως άξονα και εργαλείο μιας περιφερειακής ενεργειακής πολιτικής. Ας διαμορφώσει επίσης μια ουσιαστική εθνική ενεργειακή στρατηγική ώστε η χώρα αυτή να αναδειχθεί πραγματικά σε περιφερειακό ενεργειακό παράγοντα.

Μια τέτοια στρατηγική δεν μπορεί να έχει ως βάση, υπό οποιαδήποτε πρόσχημα, ενεργειακή στρατηγική εξάρτηση της Ελλάδος από την Τουρκία. Αντιθέτως, πρέπει να έχει στόχο τη δημιουργία διεθνών ερεισμάτων και προϋποθέσεων για τη στήριξη του δικαιώματος της Ελλάδος να εκμεταλλευθεί ενεργειακούς πόρους στην υφαλοκρηπίδα της, που αμφισβητείται, με εκβιασμούς και casus belli από την Άγκυρα, σε ολόκληρη μάλιστα την έκταση του Αιγαίου.

* Ο Περικλής Νεάρχου διετέλεσε σύμβουλος επί θεμάτων εξωτερικής πολιτικής του Ανδρέα Παπανδρέου