Η «κοινωνική οικονομία» υπό διωγμόν!
Στον τομέα της κοινωνικής οικονομίας υπάγονται όλες οι δραστηριότητες των πάσης φύσεως και νομικής μορφής οργανώσεων που επιδιώκουν την παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών με χαμηλό κόστος και την εν συνεχεία διανομή της παραγωγής αυτής στο κοινό σε τιμές συμφέρουσες στον καταναλωτή. Αυτό σημαίνει συμμετοχή στην εγχρήματη συναλλακτική δραστηριότητα, κάτι που η κερδοσκοπική οικονομία της αγοράς δεν είναι δυνατόν να ανεχθεί. Για τον λόγο αυτόν οι εντασσόμενες στην κοινωνική οικονομία οργανώσεις και επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν την εχθρότητα των κερδοσκοπικών επιχειρήσεων, που δρουν στα πλαίσια της οικονομίας της αγοράς. Και επιπλέον αποτελούν και τα «αποπαίδια» για τη διαπλεκόμενη κρατική εξουσία. Περισσότερο από κάθε άλλη εποχή, σήμερα η κοινωνία έχει ανάγκη για την αύξηση της δραστηριότητας της κοινωνικής οικονομίας. Γιατί σήμερα είναι που έχει καταρρεύσει η δημόσια επιχείρηση με την κοινωνική ευαισθησία που τη διέκρινε. Σήμερα είναι που οι δημοσιονομικές ανισορροπίες γίνεται προσπάθεια να διευθετηθούν με τον περιορισμό ή την εξάλειψη του κοινωνικού κράτους. Σήμερα είναι που η «λαιμαργία» της ιδιωτικής πρωτοβουλίας επιδιώκει να κατασπαράξει κάθε εκδήλωση κοινωνικής ευαισθησίας από την κρατική εξουσία. Σήμερα είναι που τα υψηλά κέρδη του κεφαλαίου απαιτούν να τοποθετούνται με ευνοϊκούς όρους στις κερδοφόρες κρατικές επιχειρήσεις (αποκρατικοποιήσεις). Σήμερα είναι που ο ιδιωτικός τομέας διεκδικεί να αρπάξει όλες τις εγχρήματες δραστηριότητες ακόμα και εκείνες που παραδοσιακά ανήκουν στον δημόσιο τομέα, όπως για παράδειγμα τη συνταξιοδότηση, τη μονοπωλιακή εκμετάλλευση της παιδείας, της υγείας, της ασφάλειας περιουσιακών στοιχείων κ.λπ. Σήμερα λοιπόν οι μη προνομιούχοι πολίτες έχουν ανάγκη να εξαπλωθεί και να εδραιωθεί η κοινωνική οικονομία.
Ποιες οικονομικές δραστηριότητες περιλαμβάνει η κοινωνική οικονομία;
α) Οι καθαρά δημόσιες επιχειρήσεις και οργανισμοί, που παράγουν αγαθά ή υπηρεσίες και τις διαθέτουν ελεύθερα στο κοινό εντελώς δωρεάν ή με μειωμένη τιμή πώλησης και ανεξάρτητα αν επιδοτούνται ή όχι από τον κρατικό προϋπολογισμό (π.χ. το ΠΙΚΠΑ, το ΕΣΥ, οι αστικές συγκοινωνίες, οι άγονες γραμμές της ακτοπλοΐας, οι σιδηρόδρομοι κ.λπ.). Τώρα ελάχιστες πλέον τέτοιες ΔΕΚΟ έχουν απομείνει, καθώς τις πλέον αναγκαίες και αποδοτικές τις έχει κατασπαράξει η αγοραία οικονομία του νεοφιλελευθερισμού με τις αποκρατικοποιήσεις.
β) Τα διάφορα ταμεία αρωγής, υγείας και συνταξιοδότησης (επικουρικής) που συντηρούνται με τις εισφορές εκείνων που είναι ασφαλισμένοι σε αυτά, και όχι με κοινωνικούς πόρους. Ειδικά την ασφάλιση της υγείας και τη συνταξιοδότηση τη διεκδικούν με λύσσα οι ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρείες. Και τελικά θα το πετύχουν, με το πρόσχημα της
εξυγίανσης τάχα του ασφαλιστικού συστήματος.
γ) Οι αγροτικοί συνεταιρισμοί και οι αγροτικές οργανώσεις πάσης μορφής που δραστηριοποιούνται στον χώρο της γεωργικής οικονομίας, με δραστηριότητες οργάνωσης και αξιοποίησης της παραγωγής των μελών τους γεωργών-κτηνοτρόφων.
δ) Οι οργανώσεις και οι συνεταιρισμοί που διαθέτουν λιανικώς
αγαθά στο κοινό σε μειωμένες τιμές, δηλαδή καθαρά εμπορικές επιχειρήσεις στον χώρο της κατανάλωσης,
ιδιοκτησίας γεωργικών συνεταιρισμών, ΟΤΑ και μη κερδοσκοπικών νομικών προσώπων.
ε) Τα ιδρύματα και τα σωματεία που δραστηριοποιούνται σε χώρους επιβοηθητικούς της οικονομίας, όπως π.χ. οικολογικά σωματεία, αθλητικά (όχι επαγγελματικά όπως οι ποδοσφαιρικές ΑΕ), σωματεία ή ενώσεις παραγωγής κοινωφελούς έργου κ.λπ. Εξαιρούνται τα συνδικαλιστικά σωματεία, έστω και αν έχουν σαν δευτερεύουσα δραστηριότητα την παροχή βοήθειας ή άλλων υπηρεσιών στα μέλη τους, και
στ) τις οργανώσεις που καλύπτουν τον χώρο της κοινωνικής ασφάλισης, εφόσον παρέχουν τις υπηρεσίες τους μόνον στα μέλη τους. Εδώ υπάγονται τα διάφορα αυτοδιαχειριζόμενα αλληλοβοηθητικά ταμεία, που δεν επιχορηγούνται από τον κρατικό προϋπολογισμό και στην ιδιοκτησία των οποίων δεν συμμετέχουν ασφαλιστικές εταιρείες.
Πρέπει να σημειώσουμε ότι οι άμεσες ή έμμεσες κρατικές επιχορηγήσεις ή ενισχύσεις προς τις ΔΕΚΟ απαγορεύονται από το δίκαιο της ΕΕ. Και τούτο για να εξαναγκάζονται τα κράτη να τις εκποιούν και να τις μεταβιβάζουν στον ιδιωτικό τομέα. Σύμφωνα με την επιδίωξη της οικονομίας της αγοράς, ολόκληρο το φάσμα της πρωτογενούς, δευτερογενούς και τριτογενούς παραγωγής και εμπορίας πρέπει να περιέλθει στον ιδιωτικό τομέα. Και όλα δείχνουν ότι προς τα εκεί βαδίζουμε με τις μεταρρυθμίσεις και τους τάχα εκσυγχρονισμούς των θεσμών, που επιχειρούν οι σκλαβωμένες στην παγκοσμιοποίηση και την διαπλοκή κυβερνήσεις. Όμως τώρα που το κοινωνικό κράτος έχει σβήσει και συνεχώς οπισθοχωρεί προς όφελος της ιδιωτικής πρωτοβουλίας (δηλαδή της εκμετάλλευσης των καταναλωτών), πρέπει σαν αντίβαρο οι πολίτες οι μη προνομιούχοι να ενδυναμώσουν όλες τις δραστηριότητες της κοινωνικής οικονομίας, που για ευκολονόητους λόγους παραμένουν υποτονικές.
Η έννοια της κοινωνικής και κρατικής πρόνοιας υπέρ των οικονομικά αδυνάτων πολιτών εμφανίστηκε στην Ευρώπη κάτω από την επίδραση της διδασκαλίας του Διαφωτισμού, την οποίαν υιοθέτησε και η επιχειρηματική ηθική. Έτσι διαμορφώθηκε το εξαίσιο μοντέλο κοινωνικής προστασίας των οικονομικά ασθενών τάξεων. Εμφανίστηκε η μέριμνα για τον περιορισμό της ανεργίας με τη θέσπιση της 8ωρης ημερήσιας απασχόλησης των εργαζομένων και η ίδρυση αλληλοβοηθητικών ταμείων υγείας και συνταξιοδότησης με τριμερή χρηματοδότηση (κράτους, εργοδοτών και εργαζομένων), έγιναν οι γεωργοκτηνοτροφικοί συνεταιρισμοί, δημιουργήθηκαν οι κρατικές υπηρεσίες και τα ιδρύματα πρόνοιας με δαπάνες του κρατικού προϋπολογισμού και άρχισε σιγά σιγά να συγκροτείται το κοινωνικό κεφάλαιο με την ίδρυση και λειτουργία των δημοσίων επιχειρήσεων και οργανισμών, για την παραγωγή και διάθεση αγαθών και υπηρεσιών στους πολίτες με τιμές μακριά από αισχροκέρδεια σε βάρος των καταναλωτών. Η κοινωνική οικονομία ήταν πλέον γεγονός. Αυτή την κατεύθυνση της κρατικής πολιτικής προς την κοινωνική αλληλεγγύη, που αναγκαστικά περιορίζει τις δραστηριότητες των δυνάμεων της αγοράς, η παγκοσμιοποιημένη αγοραία οικονομία θέλει να τη στρέψει προς άλλη κατεύθυνση. Προς αυτήν της αποκλειστικής εξυπηρέτησης των συμφερόντων του ιδιωτικού τομέα. Η κατεδάφιση του κοινωνικού κράτους και γενικότερα της κοινωνικής οικονομίας είναι η μόνιμη επιδίωξη των οπαδών του «κερδώου Ερμή» που μας την προσφέρουν με τη συσκευασία της οικονομικής αναγκαιότητας και της μελλοντικής τάχα εξυπηρέτησης των συμφερόντων του κοινωνικού συνόλου. Μην υιοθετείτε τα επιχειρήματα των στρατευμένων υπερασπιστών της παγκοσμιοποίησης και της αγοραίας οικονομίας. Είναι σαθρά και δεν αντέχουν σε κριτική. Προβληματιστείτε και σκεφτείτε.
Στην Ελλάδα η κοινωνική οικονομία έκανε την εμφάνισή της κατά το δεύτερο ήμισυ του 19ου αιώνα με το αγροτικό συνεταιριστικό κίνημα και στις αρχές του 20ού αιώνα με την ίδρυση των αλληλοβοηθητικών ταμείων των εργαζομένων. Στην αρχή της δεκαετίας του 1930 έχουμε την ίδρυση του ΤΥΠΕΤ (Ταμείο Υγείας Προσωπικού Εθνικής Τράπεζας, που ασχολήθηκε με την οργάνωση των υπηρεσιών ασφάλισης υγείας του προσωπικού της ΕΤ) και τη δημιουργία του ΙΚΑ. Σημειώνουμε ότι στο διάστημα του μεσοπολέμου οι αγροτικοί συνεταιρισμοί είχαν σημαντική συμμετοχή στην οργάνωση και ανάπτυξη της γεωργικής οικονομίας. Όμως παρά τη σημαντική παρουσία των αστικών, καταναλωτικών και γεωργικών συνεταιρισμών και των πολλών ταμείων ασφάλισης των εργαζομένων (κλαδικά ταμεία), η κοινωνική οικονομία στη χώρα μας δεν κατάφερε να επιβληθεί σαν ανεξάρτητος τομέας οικονομικής δραστηριότητας. Εθεωρείτο και θεωρείται ακόμη σαν μια προέκταση του δημόσιου τομέα, καθώς η εκάστοτε κυβέρνηση επενέβαινε στη δραστηριότητά της ποικιλοτρόπως. Δυστυχώς την τελευταία 12ετία (1995-2006) οι κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ και της ΝΔ ασκούν πολιτική συρρίκνωσης της κοινωνικής οικονομίας, κάτω από την πίεση των δυνάμεων της αγοράς. Και έτσι βαδίζουμε στην πλήρη εξάλειψή της. Και ξεχνούν ότι η επιστήμη γενικά τότε και μόνον καταξιώνεται όταν υπηρετεί τον άνθρωπο και όχι τους αριθμούς.
Στον διεθνή χώρο, η κοινωνική οικονομία έχει να παρουσιάσει σημαντική δραστηριότητα. Αναφέρουμε τις πασίγνωστες, παγκόσμιας εμβέλειας, οργανώσεις του Ερυθρού Σταυρού στον τομέα παραγωγής και προσφοράς υπηρεσιών υγείας κυρίως, της UNICEF στην περίθαλψη κυρίως των παιδιών του τρίτου κόσμου, το δίκτυο INAISE με σχεδόν παγκόσμια δραστηριότητα που ιδρύθηκε το 1989 και έχει σαν σκοπό τη χρηματοδότηση οργανώσεων και επιχειρήσεων κοινωνικής οικονομίας, το δίκτυο DIESIS με δραστηριότητα σε Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία και Ισπανία και ασχολείται με την ανάπτυξη συνεταιρισμών και επιχειρήσεων κοινωνικής οικονομίας, την Εγγυητική Τράπεζα Κοινωνικής Οικονομίας που ιδρύθηκε το 1992 στην Κολωνία της Γερμανίας και παρέχει εγγυήσεις υπέρ οργανισμών και επιχειρήσεων που επιτελούν κοινωνικό έργο, καθώς και πλήθος άλλων κοινωνικής ευαισθησίας ιδρυμάτων και οργανισμών μικρότερης εμβέλειας (γιατροί χωρίς σύνορα, Greenpeace κ.ά.).
Η αγοραία οικονομία χτυπάει την κοινωνία, αλλά και η κοινωνία αμύνεται. Και προσπαθεί, δυστυχώς με λίγες δυνάμεις, να μειώσει τις συνέπειες της νεοφιλελεύθερης λαίλαπας.