Το δέον και το εφικτόν (Β΄ μέρος)
Το «Π» δημοσιεύει σήμερα το δεύτερο μέρος της γενικής εισηγήσεως του Χρήστου Σαρτζετάκη σε επιστημονική ημερίδα στις 22/3/2006 στην Κομοτηνή με θέμα την αναθεώρηση του Συντάγματος. Το πρώτο μέρος είναι διαθέσιμο στο προηγούμενο φύλλο.
Το κείμενο ακολουθεί την ιστορική ορθογραφία και η ανάγνωση του απαιτεί πολυτονική γραμματοσειρά. Μπορείτε επίσης να διαβάσετε το κείμενο σε μορφή PDF από την ψηφιακή έκδοση του «Π».
Βασικὴ ἀποστολὴ τοῦ Κράτους εἶναι ἡ ἀπονομὴ τῆς Δικαιοσύνης. «Ἐν δὲ τῇ δικαιοσύνῃ πᾶσα ἀρετή ἐστι» διεκήρυξεν ἡ ἀρχαία Ἑλληνικὴ σκέψις ἤδη ἀπὸ τοῦ 6ου π.Χρ. αίῶνος διὰ στόματος τοῦ ποιητοῦ Θεόγνιδος.
Ἡ πραγμάτωσις τῆς πάσης αὐτῆς ἀρετῆς, δηλαδὴ ἡ ὀρθὴ ἀπονομὴ τῆς Δικαιοσύνης προϋποθέτει τὴν ἀνεξαρτησίαν τῶν λειτουργῶν της καὶ φυσικὰ τὴν περιεσκεμμένην καθίδρυσιν δικαστικῶν ὀργάνων καὶ θέσπισιν τῆς ἁρμοδιότητός των. Ἐκ τοῦ συνόλου τοῦ σχετικοῦ προβληματισμοῦ θὰ περιορισθῶ εἰς δύο μόνον μερικώτερα σημεῖα.
Α) Η ΕΚΛΟΓΗ ΤΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ ΤΩΝ ΑΝΩΤΑΤΩΝ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΩΝ
(α) Ὁ ἰσχύων τρόπος ἐπιλογῆς.
Ἡ Ἑλλὰς εὑρίσκεται εἰς τὴν πρωτοπορίαν, ἴσως καὶ ἐνωρίτερον ὅλων τῶν ἄλλων, δημοκρατικῶν κρατῶν, τῆς συνταγματικῆς καθιερώσεως τῆς ἀνεξαρτησίας τῆς Δικαιοσύνης διὰ θεσπίσεως τοῦ αὐτοδιοικήτου αὐτῆς ἤδη διὰ τοῦ ἄρθρου 90 τοῦ Συντάγματος τοῦ 1911 ὑπὸ τὴν μεγαλουργὸν πνοὴν τοῦ ὄντως Μεγάλου Ἐλευθερίου Βενιζέλου μὲ Ὑπουργὸν Δικαιοσύνης τὸν ἀνεπανάληπτον ἀναμορφωτήν της ἀείμνηστον Νικόλαον Δημητρακόπουλον.
Ἀλλὰ διὰ τῆς § 2 τοῦ ἐν λόγῳ ἄρθρου ὡρίσθη, ὅτι «Ἡ εἰς τὰς θέσεις τοῦ Προέδρου, Ἀντιπροέδρου καὶ Εἰσαγγελέως τοῦ Ἀρείου Πάγου προαγωγὴ δὲν ὑπάγεται εἰς τὸ Ἀνώτατον Δικαστικὸν Συμβούλιον». Αὐτὴ συντελεῖται ἔκτοτε ὑπὸ τοῦ Ὑπουργικοῦ Συμβουλίου καὶ ἡ ρύθμισις παρέμεινεν ἀναλλοίωτος ὑπὸ ὅλα τὰ μεταγενέστερα Συντάγματα. Καὶ εἰς τὸ ἄρθρον 90 § 5 τοῦ ἰσχύοντος Συντάγματος.
Κατὰ τὴν τελευταίαν ὅμως ἀναθεώρησιν τοῦ 2001 προσετέθησαν εἰς τὴν οὕτως ἐκλεγομένην ἡγεσίαν τῶν Ἀνωτάτων Δικαστηρίων καὶ οἱ Γενικοὶ Ἐπίτροποι τοῦ Ἐλεγκτικοῦ Συνεδρίου καὶ τῶν Διοικητικῶν Δικαστηρίων. Καὶ εἰς νέον ἐδάφιον τῆς αὐτῆς § 5 τοῦ ἄρθρου 90 ὡρίσθη, κατὰ λέξιν, ὅτι «Ἡ θητεία τοῦ Προέδρου τοῦ Συμβουλίου τῆς Ἐπικρατείας, τοῦ Ἀρείου Πάγου καὶ τοῦ Ἐλεγκτικοῦ Συνεδρίου, καθὼς καὶ τοῦ Εἰσαγγελέα τοῦ Ἀρείου Πάγου καὶ τῶν Γενικῶν Ἐπιτρόπων τῶν Διοικητικῶν Δικαστηρίων καὶ τοῦ Ἐλεγκτικοῦ Συνεδρίου δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι μεγαλύτερη τῶν τεσσάρων ἐτῶν ἀκόμη καὶ ἂν ὁ δικαστικὸς λειτουργὸς, ποὺ κατέχει τὴν θέση, δὲν καταλαμβάνεται ἀπὸ τὸ ὅριο ἡλικίας. Ὁ τυχὸν ὑπολειπόμενος μέχρι τὴν συμπλήρωση τοῦ ὁρίου ἡλικίας χρόνος λογίζεται ὡς πραγματικὴ συντάξιμη ὑπηρεσία, ὅπως νόμος ὁρίζει».Πρόκειται περὶ πρωτοφανοῦς ρυθμίσεως, παρομοία τῆς ὁποίας δὲν ὑπάρχει εἰς κανὲν Σύνταγμα καμμιᾶς χώρας. Ἡ ὁποία καὶ εἶναι ὄχι μόνον ἀμφιβόλου σκοπιμότητος, ἀλλὰ καὶ βλαπτικὴ διὰ τὴν Δικαιοσύνην.
Πράγματι, ἡ πολυχρόνιος παραμονὴ εἰς ἀνωτάτας ἡγετικὰς θέσεις της δὲν βλάπτει τὴν Δικαιοσύνην, ἀντιθέτως σπουδαίως τὴν ὠφελεῖ. Διότι προσθέτει εἰς τὴν ἐμπειρίαν, ἡ δὲ «ἐμπειρία τῆς ἀπειρίας κρατεῖ», κατὰ τὸ παλαιὸν ἐκεῖνο τοῦ Εὐριπίδου (παρὰ Στοβαίῳ ΡΙΕ 6), ἐντεῦθεν καὶ ἡ μακροτέρα ἐμπειρία ὑπερέχει τῆς συντομωτέρας. Καὶ ἔχομεν ἐπὶ τοῦ προκειμένου καὶ εἰς τὴν Ἑλλάδα μας ἐμφανέστατα τοιαῦτα ἀγαθὰ προηγούμενα. Ὁ περιφανέστατος Ἀντώνιος Ζηλήμων Ἀρεοπαγίτης ἀπὸ τὸ1911, προήχθη καὶ διετέλεσε Πρόεδρος τοῦ Ἀρείου Πάγου ἀπὸ τὸ 1922 ἕως καὶ τὸ 1938, ἤτοι ἐπὶ δέκα ἕξ (16) ὁλόκληρα ἔτη καὶ ἄφισεν ὡς τοιοῦτος ἐποχὴν ἀνεπανάληπτον [Bλέπε σχετικῶς Ἀνδρέου Γ. ΓΑΖΗ, Γενικαὶ Ἀρχαὶ τοῦ Ἀστικοῦ Δικαίου, τεῦχος Α΄, 1970, § 3, ὑποσημ. 31, σελ. 24,- ὡς καὶ τὸν λαμπρὸν ἔπαινον τοῦ Εἰσαγγελέως τοῦ Ἀρείου Πάγου Λουκᾶ Γ. ΓΙΔΟΠΟΥΛΟΥ ὑπὸ τὸν τίτλον «Ὁ Δικαστής», δημοσιευθέντα «Ἀντὶ Προλόγου» εἰς τὸν «Τιμητικὸν Τόμον ὑπὲρ τοῦ Ἀντωνίου Ζηλήμονος, Προέδρου τοῦ Ἀρείου Πάγου, Ἐπὶ τῇ ἀποχωρήσει αὐτοῦ ἐκ τῆς ὑπηρεσίας», Ἀθῆναι, 1939, σελ. 1 -9].
Δὲν γνωρίζω, ἐὰν ἡ κατὰ τὴν τελευταίαν ἀναθεώρησιν τοῦ Συντάγματος θέσπισις τοῦ ἀνωτέρω χρονικοῦ περιορισμοῦ (τετραετίας) ἱκανοποίησε μικροκομ-ματικὰς ἐπιθυμίας ἀπομακρύνσεως ἀνεπιθυμήτων εἰς τὴν πολιτικὴν ἐξουσίαν προσώπων. Ὅμως τὸ βέβαιον εἶναι, ὅτι αὐτονοήτως, λόγῳ τῆς συντομεύσεως τῆς θητείας, ἔστω μὲ τὰς ὀλίγας ἐμφανιζομένας περιπτώσεις ἐφαρμογῆς, θὰ συνεπιφέρῃ τὴν ἀντίστοιχον πλήθυνσιν τῶν περιπτώσεων ἐπεμβάσεων τῆς πολιτικῆς ἐξουσίας πρὸς κάλυψιν τῶν οὕτω δημιουργουμένων εἰς τὴν Δικαιοσύνην κενῶν. Δὲν ἀπομένει ἑπομένως παρὰ μόνον ἡ ἐκδοχή, ὅτι αὐτὴ ἦτο καὶ ἡ ἐπιδίωξις τῆς θεσπίσεως, ἡ συχνοτέρα δηλαδὴ ἀνάμιξις τῆς πολιτικῆς ἐξουσίας εἰς τὰ τῆς Δικαιοσύνης.
Ἀλλὰ ἡ ἀνάμιξις αὐτὴ εἶναι, ποὺ ἐπιφέρει τὴν μείζονα κοινωνικὴν κατακραυγὴν καὶ ὑποσκάπτει ἐπικινδύνως τὸ κῦρος τῆς Δικαιοσύνης καὶ τὴν ἐμπιστοσύνην τῶν πολιτῶν εἰς αὐτήν. Διʼ αὐτὸ καὶ ἐπιβάλλεται ὁλόκληρον τὸ προκείμενον ἁμαρτωλὸν ἐδάφιον κατὰ τὴν προσεχῆ ἀναθεώρησιν τοῦ Συντάγματος νὰ ἀπαλειφθῇ.
(β) Ἡ προτεινομένη ρύθμισις.
Καὶ ὄχι μόνον τοῦτο, ἀλλὰ ἐπιβάλλεται καὶ νὰ ἀντικατασταθῇ ὁλοσχερῶς ἡ ὑπὸ τοῦ Ὑπουργικοῦ Συμβουλίου ἐπιλογή τῆς ἡγεσίας τῶν Ἀνωτάτων Δικαστηρίων τῆς χώρας. Διότι ἡ περὶ αὐτῆς πρακτική, ἰδίως κατὰ τὴν τελευταίαν πεντηκονταετίαν, ὑπῆρξεν εἰς ἀρκετὰς περιπτώσεις σκανδαλώδης καὶ προκλητική. Παρελείποντο ἱκανώτατοι καὶ ἀνεπιλήπτου ἤθους Δικασταὶ καὶ Εἰσαγγελεῖς, διότι εἶχον τὴν δικαστικὴν σωφροσύνην νὰ μὴ συμφύρωνται εἰς ἐπιληψίμους συναναστροφὰς μὲ τοὺς κρατοῦντας, καὶ ἀνερριχῶντο οἱ ἐπισκέπται τῶν πολιτικῶν προθαλάμων, κατὰ κανόνα ὑπολελειμμένου ἤθους καὶ ἱκανότητος. Καὶ μὲ θηριώδεις μάλιστα ὑπερβάσεις τῆς ὑπηρεσιακῆς ἐπετηρίδος. Μὲ αὐτονοήτους θλιβερὰς συνεπείας: τὴν ἐξαγορὰν τῆς δικαστικῆς συνειδήσεως τῶν εὐνοουμένων, καὶ μάλιστα ὄχι μόνον εἰς κρισίμους, ἐνδιαφερούσας τὴν πολιτικὴν ἐξουσίαν, ὑποθέσεις∙ τὴν ταπείνωσιν τῶν ἀδικουμένων∙ τὴν ἀποθάρρυνσιν τοῦ συνόλου τῶν Δικαστῶν εἰς τὴν εὔορκον ἐπιτέλεσιν τῶν καθηκόντων των.
Ἡ θεραπεία τοιούτων κακῶν δὲν ἠμπορεῖ νὰ γίνῃ μὲ τὴν προτεινομένην ἀπὸ μερικοὺς συμμετοχὴν εἰς τὴν ἐκλογὴν τῆς ἡγεσίας τῶν Ἀνωτάτων Δικαστηρίων ἐκπροσώπων, πλέον τῆς Κυβερνήσεως, καὶ τῶν πολιτικῶν κομμάτων, Καθηγητῶν Πανεπιστημίου καὶ ἄλλων ἐπιφανῶν ἐξωπολιτικῶν προσωπικοτήτων τοῦ νομικοῦ ἰδίως κόσμου. Ἡ λύσις αὐτὴ εἶναι ἡ χειροτέρα ὅλων. Διότι: ἐὰν τώρα ἀναμειγνύεται εἰς τὴν ἐκλογὴν μόνον ἡ Κυβέρνησις (τὸ Ὑπουργικὸν Συμβούλιον), μὲ τὴν συμμετοχὴν καὶ ἄλλων κομματικῶν ἐκπροσώπων θὰ ἀναμειγνύωνται καὶ τὰ λοιπὰ κόμματα, δηλαδὴ θὰ πολλαπλασιάζεται ἡ ρίζα τοῦ κακοῦ! Καὶ μάλιστα μὲ κομματικὴν συμμετοχὴν εἰς τὸ ἐν λόγῳ ἐκλεκτορικὸν σῶμα θὰ παρωθοῦνται οἱ Δικασταὶ ἀπʼ ἀρχῆς τοῦ ὑπηρεσιακοῦ των σταδίου εἰς καιροσκοπικὰς διαδρομὰς ἐντὸς τῶν κομματικῶν σχηματισμῶν, πρὸς δημιουργίαν καὶ ἐξασφάλισιν ἐρεισμάτων καὶ εὐνοίας «ὅταν ἔλθῃ ὁ καιρός», μὲ καταρράκωσιν ἔτσι τῆς Δικαιοσύνης ὡς ἀνεξαρτήτου Ἐξουσίας. Ὡς πρὸς δὲ τοὺς Καθηγητὰς Πανεπιστημίου τὸ μέτρον θὰ εἶναι παράλογον, οἱ – κατὰ τὴν ἰσχύουσαν παραδεδομένην πολιτειακὴν ἱεραρχίαν – ἑπόμενοι Καθηγηταὶ Πανεπιστημίου νὰ κρίνουν τοὺς κατὰ ἀρκετὰς βαθμίδας προηγουμένους αὐτῶν Ἀνωτάτους Δικαστάς! Τέλος, ὡς πρὸς τὰς «ἐπιφανεῖς προσωπικότητας», καίριον προβάλλει τὸ ἐρώτημα, ποῖος καὶ μὲ ποῖον κριτήριον θὰ τὰς ἐπιλέγῃ ; Καὶ τὸ κυριώτερον ὅλων: μὴ προσβάλλετε τὴν ἀνθρωπίνην καὶ δικαστικὴν ἀξιοπρέπειαν λειτουργῶν, οἱ ὁποῖοι μετὰ δεκαετίας εὐόρκου, διὰ νὰ φθάσουν εἰς τὴν ἀνωτάτην βαθμῖδα τῆς Δικαιοσύνης, ἐπιτελέσεως τοῦ δικαστικοῦ των καθήκοντος θὰ ὑποβάλλωνται, κατὰ τὰ προτεινόμενα, εἰς τὴν ταπείνωσιν τῆς «κρίσεώς» των παρὰ τρίτων, κατʼ οὐσίαν ἀσχέτων! Διότι τὸ δικαστικὸν λειτούργημα μόνον ἀπὸ τοὺς σταθερῶς καὶ μονίμως θητεύοντας εἰς αὐτὸ κατανοεῖται καὶ ἠμπορεῖ ἡ ἄσκησίς του δικαίως νὰ ἀποτιμηθῇ…
Τὸ σύστημα τῆς διὰ κληρώσεως ἀναδείξεως ἴσχυεν εἰς τὴν Ἀρχαίαν Ἑλλάδα, ἰδίως τὴν περίλαμπρον Ἀθηναϊκὴν Δημοκρατίαν, καὶ μάλιστα διὰ κάθε δημόσιον ἀξίωμα, ἀκόμη καὶ διὰ τὴν στρατηγίαν, καίτοι ἀπαιτοῦσαν ἰδιαιτέρας ἱκανότητας∙ κοινῶς δὲ κρίνεται ὑπὸ τῆς φωτισμένης ἐπιστημονικῆς σκέψεως διεθνῶς ὡς τὸ πλέον ἀδιάβλητον καὶ δημοκρατικὸν σύστημα. Πλεονεκτεῖ ὅλων, διότι οὐδένα ἀδικεῖ. Καὶ κανένα κίνδυνον δὲν ἐγκλείει. Οὔτε αὐτὸν τῆς διὰ τοῦ κλήρου ἀναδείξεως ἐνδεχομένως «ἀκαταλλήλων» διʼ ἡγετικὰς τῶν Ἀνωτάτων Δικαστηρίων θέσεις προσώπων. Τοιοῦτος φόβος εἶναι ἀνύπαρκτος. Διότι εἶναι παράλογος καὶ ἡ σκέψις ἀκόμη, ὅτι εἶναι ποτὲ δυνατὸν δικαστικὸς λειτουργός, διανύσας ὅλας τὰς προηγουμένας δικαστικὰς βαθμίδας, π.χ. εἰς τὴν καθημένην τακτικὴν Δικαιοσύνην διατελέσας Πρόεδρος Πρωτοδικῶν καὶ Ἐφετῶν καὶ προεδρεύσας ἑκατοντάδων Δικαστικῶν συνθέσεων κατὰ τὰς προηγηθείσας δεκαετίας τῆς δικαστικῆς του ὑπηρεσίας, καὶ μάλιστα μόνον ἐπιτυχῶς καὶ κατʼ ἀξίαν διὰ νὰ ἀνέλθῃ εἰς τὸ Ἀνώτατον Δικαστήριον, νὰ θεωρηθῇ, ὅτι εἶναι ἀκατάλληλος εἰδικῶς μόνον διὰ τήν, μὴ συνεπαγομένην μείζονα προσόντα ἢ ἐπιβάρυνσιν τῶν προηγουμένων, θέσιν Ἀντιπροέδρου ἢ Προέδρου τοῦ Ἀρείου Πάγου! Ἂς υἱοθετηθῇ λοιπὸν κατὰ τὴν προσεχῆ Ἀναθεώρησιν τοῦ Συντάγματος τὸ μόνον δημοκρατικὸν καὶ μόνον ἀδιάβλητον αὐτὸ σύστημα τῆς διὰ κληρώσεως ἐπιλογῆς τῆς ἡγεσίας τῶν Ἀνωτάτων Δικαστηρίων μας.
(γ) Προϊστάμενοι τῶν Δικαστηρίων καὶ δικαστικὸς «συνδικαλισμός».
Ἡ ὀρθὴ τῆς Δικαιοσύνης λειτουργία προϋποθέτει καὶ τὴν ἔλλογον διοικητικήν συγκρότησιν τῶν Δικαστηρίων. Τὴν αὐτονόητον αὐτὴν προϋπόθεσιν φυσικὰ δὲν πληροῖ ἡ κατὰ τὰ τελευταῖα ἔτη ἐπιβληθεῖσα ρύθμισις νὰ ἀναδεικνύωνται οἱ Προϊστάμενοι τῶν Δικαστηρίων διʼἐκλογῆς ὑπὸ τῶν μελῶν των. Διότι κάθε ἐκλογὴ σημαίνει ἀντιπαράθεσιν ὑποψηφιοτήτων. Καὶ ἐδῶ προεκλογικὴν ἀντιπαράθεσιν ἄνευ περιεχομένου, ἀφοῦ «πρόγραμμα» δὲν νοεῖται! Ἔτσι Δικασταὶ ἐπιδίδονται εἰς ἀγῶνα ἀναζητήσεως εὐνοίας μεταξὺ τῶν συναδέλφων των, δίκην σωματείου καρραγωγέων. Καὶ τὸ ἀκόμη χειρότερον τοῦ φαύλου αὐτοῦ συστήματος εἶναι νὰ ἐκλέγωνται ὡς Προϊστάμενοι τῶν Δικαστηρίων ὄχι οἱ κατὰ τὴν ὑπηρεσιακὴν ἐπετηρίδα ἀρχαιότεροι, ἀλλὰ σχεδὸν πάντοτε τούτων νεώτεροι, ὥστε οἱ ἱεραρχικῶς ὑποδεέστεροι νὰ καθίστανται οἱ ρυθμισταὶ καὶ ὑπηρεσιακοὶ διατάκται τῶν ἀρχαιοτέρων των! Εἰκὼν αὐτόχρημα ἐντροπῆς καὶ ὑπηρεσιακῆς ἀποσυνθέσεως.
Ὅπως τὴν ἰδίαν περίπου εἰκόνα δίδει καὶ ὁ δικαστικὸς «συνδικαλισμός», ὁ ὁποῖος κατέληξεν ἐσχάτως εἰς τὸ σημεῖον, νὰ μιμεῖται εἰς ὅλα τὸν ἀπαράδεκτον λαϊκισμὸν τῶν ἐργατικῶν ἢ καὶ πολιτικῶν ἀνταγωνισμῶν. Δὲν θὰ εἴπω ἐπʼ αὐτοῦ περισσότερα, διότι τὴν πραγματικότητα ὅλοι οἱ νουνεχεῖς τὴν ζοῦμε.
Πρὸς ἀνάσχεσιν ἀμφοτέρων τῶν σημειωθέντων αὐτῶν κακῶν μία μόνον λύσις ὑπάρχει τώρα, δεδομένης τῆς κυριαρχίας τοῦ ἀσυγκρατήτου λαϊκισμοῦ εἰς τὸν δημόσιον βίον τῆς χώρας: Μὲ τὴν ἀναθεώρησιν τοῦ Συντάγματος ρητῶς νὰ ὁρισθῇ, ὅτι προϊστάμενος εἰς κάθε Δικαστήριον εἶναι ὁ εἰς αὐτὸ ὑπηρετῶν κατὰ τὴν ὑπηρεσιακὴν ἐπετηρίδα ἀρχαιότερος, Δικαστὴς διὰ τὰ Δικαστήρια καὶ Εἰσαγγελικὸς λειτουργὸς διὰ τὰς Εἰσαγγελίας. Καὶ νὰ περιορισθῇ ἡ δράσις τῶν δικαστικῶν σωματείων καὶ ἑνώσεων εἰς μόνην τὴν ἐπιστημονικὴν καὶ ἠθικὴν καὶ κοινωνικὴν προαγωγὴν καὶ ἐξύψωσιν τοῦ δικαστικοῦ λειτουργήματος.
(α) Τὸ ἰσχῦον καθεστώς.
Ἡ ἵδρυσις καὶ εἰς τὴν χώραν μας Συνταγματικοῦ Δικαστηρίου ἐξηγγέλθη ὑπὸ τῆς Κυβερνήσεως μεταξὺ τῶν σημείων τῆς ἀναθεωρητικῆς τοῦ Συντάγματος πρωτοβουλίας της. Ἀνάγκη ὅμως νὰ ἴδωμεν τὶ ἰσχύει σήμερον.
Τὰ Δικαστήρια κατὰ τὴν ἐπιτέλεσιν τοῦ ἔργου των, τὴν ἀπονομὴν τοῦ Δικαίου, ὑποχρεοῦνται νὰ ἐφαρμόζουν τὰς ἐπιταγὰς ὅλων τῶν κανόνων τῆς ὑφισταμένης δικαιοταξίας, ἑπομένως καὶ τοῦ Συντάγματος. Ὁσάκις λοιπὸν οἱ καλύπτοντες τὴν ὑπʼ αὐτῶν κρινομένην ὑπόθεσιν νόμοι ἀντίκεινται εἰς τό, θεσμικῶς ὑπερκείμενον ὅλων τῶν κανόνων δικαίου, Σύνταγμα, εὑρίσκονται πρὸ τοῦ ἀδιεξόδου: τὶ νὰ ἐφαρμόσουν ; Νὰ ἐφαρμόσουν τὸν ἀντισυνταγματικὸν νόμον, παραβιάζοντα τὸ Σύνταγμα, ἢ νὰ συμμορφωθοῦν πρὸς τὸ Σύνταγμα καὶ νὰ ἀρνηθοῦν τὴν ἐφαρμογὴν τοῦ ἀντισυνταγματικοῦ νόμου ;
Εἶναι πρὸς τιμὴν τῆς Ἑλληνικῆς Δικαιοσύνης, ὅτι ἐπὶ τοῦ διλήμματος ἐτέθη ἐνωρίτατα εἰς τὴν πρωτοπορίαν ὅλων τῶν Εὐρωπαϊκῶν χωρῶν. Ἤδη τὸ Πρωτοδικεῖον Ἀθηνῶν τὸ 1892 (διὰ τῆς ὑπʼἀριθ. 6604 ἀποφάσεώς του), ἀκολούθως τὸ Ἐφετεῖον Ἀθηνῶν τὸ ἑπόμενον ἔτος 1893 (διὰ τῆς ὑπʼἀριθ. 1847 ἀποφάσεώς του) καὶ τέλος ὁ Ἄρειος Πάγος τὸ 1897 (διὰ τῆς ὑπʼἀριθ. 23 ἀποφάσεώς του) ἀπεφάνθησαν, ὅτι τὰ Δικαστήρια ἁρμοδίως ἐπιλαμβάνονται τῆς ἐξετάσεως τῆς κατʼ οὐσίαν ἀντισυνταγματικότητος τῶν νόμων. Μὲ τὴν συνέπειαν ὄχι νὰ ἀκυρώνουν τὸν κρινόμενον ὡς ἀντισυνταγματικὸν νόμον, διότι αὐτὸ θὰ ἀπετέλει ἄσκησιν νομοθετικῆς, δηλαδὴ ξένης πρὸς αὐτά, ἁρμοδιότητος, ἀλλὰ νὰ μὴ τὸν ἐφαρμόζουν εἰς τὴν συγκεκριμένην, τὴν ὑπʼ αὐτῶν δικαζομένην ὑπόθεσιν.
Τὴν νομολογίαν αὐτὴν ἠκολούθησαν ἔκτοτε, μὲ ἀγαθοποιὰ διὰ τὴν Ἑλληνικὴν δικαιοταξίαν ἐπὶ ὡρισμένων ἀμφισβητουμένων θεμάτων ἀποτελέ-σματα, ὅλα τὰ Δικαστήρια τῆς χώρας, μὲ ἐλαχίστας καὶ μόνον κατὰ τὰς πρώτας δεκαετίας καθιερώσεώς της ἐξαιρέσεις.
Καὶ ἦλθε τὸ ἰσχῦον Σύνταγμα τοῦ 1974 , τὸ ὁποῖον ἵδρυσε διὰ τοῦ ἄρθρου 100 αὐτοῦ Ἀνώτατον Εἰδικὸν Δικαστήριον, εἰς τὸ ὁποῖον καὶ ὑπάγεται, μεταξὺ ἄλλων, (§ 1 στοιχ. ε΄:) «Ἡ ἄρση τῆς ἀμφισβητήσεως γιὰ τὴν οὐσιαστικὴ ἀντισυνταγματικότητα ἢ τὴν ἔννοια διατάξεων τυπικοῦ νόμου, ἂν ἐκδόθηκαν γιʼ αὐτὲς ἀντίθετες ἀποφάσεις τοῦ Συμβουλίου τῆς Ἐπικρατείας, τοῦ Ἀρείου Πάγου ἢ τοῦ Ἐλεγκτικοῦ Συνεδρίου», ὁπότε καὶ (§ 2:) εἰς τὴν ἑνδεκαμελῆ σύνθεσιν τοῦ Εἰδικοῦ αὐτοῦ Δικαστηρίου, συγκροτουμένου ἀπὸ τοὺς Προέδρους Ἀρείου Πάγου, Συμβου-λίου Ἐπικρατείας καὶ Ἐλεγκτικοῦ Συνεδρίου καὶ ἀνὰ τέσσαρας διὰ κλήρου ὁριζομένους Ἀρεοπαγίτας καὶ Συμβούλους Ἐπικρατείας, μετέχουν καὶ δύο διὰ κλήρου ἐπίσης ὁριζόμενοι τακτικοὶ Καθηγηταὶ νομικῶν μαθημάτων τῶν Νομικῶν Σχολῶν τῆς χώρας.
Τὸ σύστημα ἐλειτούργησεν ἐπιτυχῶς καὶ κανὲν πρόβλημα δὲν ἐδημιούργησε. Ὁ ἔλεγχος τῆς ἀντισυνταγματικότητος τῶν νόμων εἶναι διάχυτος, ἐνεργεῖται ὑπὸ ὅλων τῶν Δικαστηρίων τῆς χώρας, κρίνεται ἀκολούθως διὰ τῶν ἐνδίκων μέσων ὑπὸ τῶν ἱεραρχικῶς ἀνωτέρων Δικαστηρίων καὶ τελικῶς, διʼ ἑκάστην δικαιοδοσίαν, ὑπὸ τοῦ Ἀνωτάτου αὐτῆς Δικαστηρίου, Ἀρείου Πάγου, Συμβουλίου Ἐπικρατείας, Ἐλεγκτικοῦ Συνεδρίου. Ἐὰν δὲ τυχὸν ἐκδοθοῦν περὶ τοῦ αὐτοῦ νόμου ἀντιτιθέμεναι περὶ τῆς οὐσιαστικῆς συνταγματικότητος αὐτοῦ ἀποφάσεις τῶν Ἀνωτάτων αὐτῶν Δικαστηρίων ἐπιλαμβάνεται τὸ ἐν λόγῳ Ἀνώτατον Εἰδικὸν Δικαστήριον τοῦ ἄρθρου 100 τοῦ Συντάγματος καὶ δίδεται ἡ τελική, ὑποχρεωτικὴ διʼὅλους καὶ διὰ τὸ μέλλον (§ 4 ), λύσις.
Δὲν ὑπάρχει λοιπὸν καμμία ἀνάγκη συστάσεως εἰς τὴν χώραν μας Συνταγματικοῦ Δικαστηρίου. Ἀφοῦ ὁ ἔλεγχος τῆς ἀντισυνταγματικότητος τῶν νόμων εὐρύτατα καὶ ἀπὸ ὅλα τὰ Δικαστήρια συντελεῖται. Μὲ τὸ μέγα μάλιστα πλεονέκτημα ἡ ἐξέτασις τῆς ἀντισυνταγματικότητος, μὲ τὴν ἄσκησιν τῶν ἐνδίκων μέσων, ἀπὸ ὅλας τὰς δικαστικὰς βαθμίδας νὰ συνεπάγεται προσκομιδὴν κατὰ τήν, πάντοτε προάγουσαν εἰς ὀρθὰς λύσεις, σχετικὴν ἐπιστημονικὴν συζήτησιν πληθώρας ἀπόψεων, ἀπὸ τῆς ἴσως ρηξικελεύθου τοῦ νέου Δικαστοῦ μέχρις ἐκείνης τοῦ ἐξ ἐμπειρίας σοφωτέρου ἀρχαιοτέρου.
Ἐνῷ ἡ ἐξέτασις τῆς ἀντισυνταγματικότητος ὑπὸ μόνου τοῦ συσταθη-σομένου Συνταγματικοῦ Δικαστηρίου, ἀποκλειομένη θεσμικῶς ἀπὸ ὅλα τὰ λοιπὰ Δικαστήρια, θὰ ἀποτελέσῃ μετάθεσιν τῆς σχετικῆς ἁρμοδιότητος εἰς ὀλιγομελὲς ὄργανον, ὁσονδήποτε θέλετε σοφῆς συνθέσεως. Δηλαδὴ καθίδρυσιν ὀλιγαρχικῆς κρίσεως εἰς ἀντικατάστασιν τῆς σημερινῆς δικαστικῶς πανδήμως δημοκρατικῆς! Ἔτσι ὁ κίνδυνος δραστικὴς ὑπονομεύσεως τῆς Δημοκρατίας μας εὐκρινῶς προβάλλει εἰς τὸν ὁρίζοντα. Διότι μόνον τῶν ὀλίγων εἶναι δυνατὸν νὰ ἐκβιασθῇ συγκεκριμένη ψῆφος, ὄχι ὅλων τῶν Δικαστηρίων τῆς χώρας! Ἀλλὰ ἀκόμη καὶ ἐὰν ἡ ψῆφος τῆς ὀλιγαρχίας εἶναι ἄψογος καὶ ἀνεπίληπτος, καὶ πάλιν θὰ ὑπάρχῃ τὸ μέγα μειονέκτημα τῆς καθυστερήσεως ἀπονομῆς τῆς Δικαιοσύνης, λόγῳ τοῦ ἐκ τῆς διαδικασίας ἐνώπιον τοῦ Συνταγματικοῦ Δικαστηρίου καὶ τοῦ φόρτου ἐργασιῶν, ὡς ἐκ τῆς μοναδικότητος αὐτοῦ, ἀπαιτουμένου χρόνου ἀναμονῆς τῆς κρίσεώς του.
Ὑπάρχουν μῦθοι μὲ τοὺς ὁποίους ἐκτρέφονται προσδοκίαι ἱκανοποιήσεως λαϊκῶν συμφερόντων. Ἕνας ἀπὸ αὐτοὺς εἶναι καὶ ὁ ἔλεγχος τῆς συνταγματικότητος τῶν νόμων. Παραθεωροῦνται ὅμως καὶ οἱ ἐντεῦθεν κίνδυνοι. Λησμονοῦνται ἐπώδυνα ἱστορικὰ προηγούμενα: π.χ. ὅτι εἰς τὰς Ἡνωμένας Πολιτείας τῆς Ἀμερικῆς ὁ δικαστικὸς ἔλεγχος τῆς συνταγματικότητος τῶν νόμων (judicial review) ἐξεκίνησεν ἐνωρίτερον τοῦ παρʼ ἡμῖν καὶ εἰς τὴν Εὐρώπην ἐν γένει, ἀλλὰ ἀνεπτύχθη πρὸς τὴν ἀντίθετον ἐκεῖ κατεύθυνσιν. Ἤδη τὸ 1883 τὸ Ἀνώτατον Δικαστήριον τῶν Η.Π.Α. διὰ τῆς περιφήμου ἀποφάσεώς του ἐπὶ τῆς ὑποθέσεως civil rights cases ἐκήρυξεν ἀντισυνταγματικὸν τὸν νόμον τῆς συνομοσπονδίας, τὸν ἀπαγορεύοντα τὰς φυλετικὰς διακρίσεις εἰς τοὺς δημοσίους χώρους! Δηλαδὴ ἔλεγχος τῆς συνταγματικότητος ὄχι πρὸς ὑπηρέτησιν, ἀλλὰ πρὸς κατάπνιξιν τοῦ κοινοῦ συναισθήματος δικαίου∙ καὶ ἀκόμη πρὸς ὑπονόμευσιν καὶ παρεμπόδισιν τῶν κοινωνικῶν ὑπὲρ τῶν ἐργαζομένων μέτρων τῆς Συμπολιτείας καὶ κατʼ ἰδίαν Πολιτειῶν, ἀπὸ μίαν Δικαστικὴν ἐξουσίαν ἄκρως συντηρητικήν, ἐχθρὰν τῆς κοινωνικῆς προόδου, ἀντίθετον εἰς τὸν διορθωτικὸν οἰκονομικὸν παρεμβατισμὸν τῶν Κυβερνώντων, ἀντιδραστικήν. Ὅπως συνέβη καὶ μὲ τὰ ἀνορθωτικὰ τῆς οἰκονομίας μέτρα τοῦ Προέδρου Ροῦζβελτ τὴν ἐπαύριον τῆς οἰκονομικῆς κρίσεως τοῦ 1929. Πρακτική, ἡ ὁποία σημειωτέον εὗρεν εὐρέως ἀντιμέτωπον τὴν ἐπιστημονικὴν σκέψιν καὶ ἐκεῖ [Βλέπε τὸν προτασσόμενον ἐκτενῆ πρόλογον τοῦ Καθηγητοῦ Franck MODERNE εἰς τὴν πρόσφατον φωτοτυπικὴν ἐπανέκδοσιν (ὑπὸ τοῦ οἴκου Dalloz 2005) τοῦ περιφήμου ἔργου τοῦ Καθηγητοῦ Édouard LAMBERT, Le gouvernement des juges et la lutte contre la législation sociale aux États-Unis [Ἡ κυβέρνησις τῶν δικαστῶν καὶ ὁ ἀγὼν ἐναντίον τῆς κοινωνικῆς νομοθεσίας εἰς τὰς Ἡνωμένας Πολιτείας], Παρίσι, 1921, καὶ τὸ ὅλον περιεχόμενον τοῦ βιβλίου αὐτοῦ].
Συνταγματικὸν Δικαστήριον οὐδεμίαν ἀνάγκην πρόκειται νὰ ἱκανοποιήσῃ. Μόνον μειονεκτήματα ἔχει καὶ κινδύνους ἐγκλείει. Δὲν πρέπει νὰ ἱδρυθῇ.
7. Τὰ Ἰδιωτικὰ Πανεπιστήμια.
Ἐπὶ τοῦ προβλήματος τῆς ἱδρύσεως ἢ μὴ ἰδιωτικῶν Πανεπιστημίων τὸ δέον κατʼἐμὲ εἶναι ἡ διατήρησις τοῦ ἄρθρου 16 § 5 τοῦ ἰσχύοντος Συντάγματος, κατὰ τὸ ὁποῖον «Ἡ ἀνωτάτη ἐκπαίδευση παρέχεται ἀποκλειστικὰ ἀπὸ ἱδρύματα, ποὺ ἀποτελοῦν νομικὰ πρόσωπα δημοσίου δικαίου μὲ πλήρη αὐτοδιοίκηση», δηλαδὴ ἡ διατήρησις τοῦ κρατικοῦ χαρακτῆρος τῶν Ἀνωτάτων Ἐκπαιδευτικῶν Ἱδρυμάτων. Ἄλλο τὸ ζήτημα, ὄχι συνταγματικόν, ὅτι τὸ κρατοῦν καθεστὼς χρειἀζεται δραστικὰς μεταβολάς, νομοθετικῶς ἐπιβαλλομένας πρὸς ἀνάσχεσιν τῆς δυσλειτουργίας του, ἀλλὰ καὶ τῶν οἰκονομικῶν καταχρήσεων, τὰς ὁποίας δὲν ἀπέτρεψε.
Ὅμως τὸ δέον αὐτὸ δὲν εἶναι εἰς τὴν σύγχρονον ἐποχὴν καὶ ἐφικτόν. Πρωτίστως διότι τὰ δύο μεγάλα πολιτικὰ κόμματα εἰς τὴν χώραν μας, Κυβέρνησις καὶ ἀξιωματικὴ ἀντιπολίτευσις, ἔχουν ρητῶς ταχθῆ ὑπὲρ ἀπαλείψεως τῆς προκειμένης συνταγματικῆς διατάξεως καὶ τοῦ συγχωρητοῦ τῆς ἱδρύσεως καὶ ἰδιωτικῶν Πανεπιστημίων. Ἄλλως τε τὸ αὐτὸ συμβαίνει καὶ εἰς ὅλας τὰς προηγμένας δημοκρατικὰς χώρας Εὐρώπης καὶ Ἀμερικῆς. Ἀκόμη, ἡ ἵδρυσις ἰδιωτικῶν εἰς τὴν Ἑλλάδα Πανεπιστημίων θὰ συντελέσῃ εἰς τὴν ἐπούλωσιν τῆς πληγῆς ἐκ τῆς ὑψηλοτάτης οἰκονομικῆς αἱμορραγίας τῆς Πατρίδος μας λόγῳ μεταβάσεως καὶ φοιτήσεως χιλιάδων νέων μας εἰς ξένα Πανεπιστήμια, ἀκόμη καὶ καθυστερημένων χωρῶν.
Ἔτσι συγχωρητὴ μὲν ἡ ἵδρυσις καὶ ἰδιωτικῶν Πανεπστημίων, ἀλλʼ ἐπιβάλλεται ἰδιαιτέρα προσοχὴ εἰς τὴν κατάστρωσιν τῆς σχετικῆς νομοθετικῆς ρυθμίσεως. Διότι, δὲν πρέπει νὰ λησμονῶμεν, ὅτι περιβαλλόμεθα ἀπὸ γείτονας, οἱ ὁποῖοι δὲν ἔχουν ἀγαθὰς ἔναντι τῆς Ἑλλάδος μας διαθέσεις. Καὶ διὰ τῆς διδασκαλίας, ἐὰν ἀφεθῇ πλήρως ἐλευθέρα καὶ ἀσύδοτος, πολλὰ σχέδια ἐπιβούλων ἐθνικοῦ καὶ ἐδαφικοῦ μας ἀκρωτηριασμοῦ νὰ προωθηθοῦν.
Ἀκόμη θὰ πρέπει νὰ σημειωθῇ, ὅτι, ἐφʼ ὅσον ὑπάρχουν εἰς τὰ κρατικά μας Πανεπιστήμια Θεολογικαὶ Σχολαί, ὑψηλῆς μάλιστα στάθμης, παρέχουσαι τὴν προσήκουσαν θρησκευτικὴν καὶ ἐκκλησιαστικὴν ἀνωτάτην μόρφωσιν, ὑπῆρξε λάθος τῆς Πολιτείας ἡ πρόσφατος νομοθετικὴ ἀναγνώρισις εἰς τὴν Ἐκκλησίαν τῆς Ἑλλάδος τῆς δυνατότητος ἱδρύσεως Ἐκκλησιαστικῶν Θεολογικῶν Σχολῶν. Αὐταὶ δὲν πρόκειται καμμίαν ἀπολύτως ἀνάγκην νὰ καλύψουν. Ἐκτὸς τοῦ ὅτι, ἱδρυόμεναι, θὰ προκαλέσουν καὶ ἄλλας θρησκείας ἢ δόγματα νὰ ζητήσουν τὴν ἄδειαν ἱδρύσεως εἰς τὴν χώραν μας καὶ ἰδικῶν των Ἐκλησιαστικῶν Σχολῶν, μὲ ἀμφίβολον, λόγῳ τῆς συνταγματικῆς ἀρχῆς τῆς ἰσότητος, τὴν δυνατότητα ἀρνήσεως τῆς Πολιτείας μὲ αὐτονοήτους τὰς ἐντεῦθεν φρικτὰς συνεπείας. Φρονῶ ἀδιστάκτως, ὅτι θὰ πρέπει διὰ συνταγματικῆς διατάξεως νὰ ἀπαγορευθῇ ἡ ἵδρυσις, πλὴν τῶν κρατικῶν, ἄλλων Θεολογικῶν Σχολῶν πάσης θρησκείας καὶ παντὸς δόγματος. Ἀρκετὰ μαστίζεται εἰς τὴν ἐποχήν μας ἡ ἀνθρωπότης ὁλόκληρος ἀπὸ τὸν θρησκευτικὸν φανατισμὸν καὶ τούς, ὑπὸ τὴν ἐπίκλησιν τοῦ Θείου, θρησκευτικοὺς πολέμους. Δὲν ἐπιτρέπεται ἡ δημοκρατικὴ Ἑλλὰς νὰ ἀποτελέσῃ φυτώριον ἀναπτύξεως τοιούτου ἀπεχθοῦς σκοταδισμοῦ.
Α) Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΑΣΚΗΣΙΝ ΤΗΣ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ
Κατὰ τὸ ἄρθρον 26 § 1 τοῦ ἰσχύοντος Συντάγματος «Ἡ νομοθετικὴ λειτουργία ἀσκεῖται ἀπὸ τὴν Βουλὴ καὶ τὸν Πρόεδρο τῆς Δημοκρατίας».
Ἐπὶ τῆς τοιαύτης νομοθετικῆς ἁρμοδιότητος τοῦ Προέδρου τῆς Δημοκρατίας ἀνάγκη νὰ ἐπισημανθοῦν δύο σημεῖα.
1ον) Τὸ ἕνα εἶναι ἡ δυνατότης ἐκδόσεως ὑπʼ αὐτοῦ Πράξεων νομοθετικοῦ περιεχομένου κατὰ τὸ ἄρθρον 44 τοῦ Συντάγματος. Τῆς δυνατότητος ὅμως αὐτῆς ἔγινεν ἤδη ἀπὸ τῆς ἐνάρξεως τῆς ἰσχύος τοῦ Συντάγματος καὶ ἔκτοτε ἐπανειλημμένως κατάχρησις, μὲ τὴν ἔκδοσιν τοιούτων Πράξεων μὲ ἁπλῆν ἐπίκλησιν τῶν προϋποθέσεων ἐφαρμογῆς τῆς ἐν λόγῳ διατάξεως, χωρὶς ὅμως εἰς τὴν πραγματικότητα καὶ νὰ συντρέχουν αὐταί. Ἡ πρακτικὴ αὐτὴ καλύπτεται ὑπὸ τῆς δοθείσης ἑρμηνείας, ὅτι ἡ κρίσις περὶ συνδρομῆς τῶν προϋποθέσεων αὐτῶν ἀνήκει ἀποκλειστικῶς εἰς τὴν Κυβέρνησιν. Τοιούτη ἐκδοχή, ὑποβιβάζουσα τὸν Πρόεδρον τῆς Δημοκρατίας εἰς ἁπλοῦν ἐκτελεστὴν ἀποφάσεως τῆς Κυβερνήσεως, δὲν ἔγινε πάντοτε δεκτή. Διʼ αὐτὸ καὶ ὑπῆρξαν ἀρκεταὶ περιπτώσεις, κατὰ τὰς ὁποίας Πρόεδρος τῆς Δημοκρατίας ἠρνήθη τὴν ὑπογραφὴν ὑποβαλλομένων εἰς αὐτὸν ὑπὸ τῆς Κυβερνήσεως Πράξεων νομοθετικοῦ περιεχομένου τοῦ ἄρθρου 44 τοῦ Συντάγματος, ὅταν δὲν συνέτρεχον κατὰ τὴν κρίσιν του αἱ προϋποθέσεις ἐφαρμογῆς του. Ὄχι βεβαίως πρὸς εὐαρέσκειαν τῆς Κυβερνήσεως. Ἐπειδὴ ὅμως ἐπιβάλλεται νὰ ὑπάρχῃ πάντοτε ἀδιατάρακτος καὶ ἀγαστὴ συνεργασία τῶν πολιτειακῶν παραγόντων καὶ νὰ μὴ ἐξαρτᾶται τὸ ἐν προκειμένῳ ζήτημα ἐκ τῆς δυνάμεως ἀντιστάσεως τοῦ συγκεκριμένου ἑκάστοτε Προέδρου τῆς Δημοκρατίας, φρονῶ, ὅτι ἐπιβάλλεται, διὰ προστιθεμένης κατὰ τὴν ἀναθεώρησιν τοῦ Συντάγματος εἰς τὸ ἐν λόγῳ ἄρθρον 44 αὐτοῦ ἑρμηνευτικῆς δηλώσεως, νὰ ὁρισθῇ, ὅτι αἱ προϋποθέσεις ἐφαρμογῆς του κρίνονται ἑκάστοτε ὑπὸ τοῦ Προέδρου τῆς Δημοκρατίας.
2ον) Τὸ ἄλλο σημεῖον εἶναι ἡ κατὰ τὸ ἄρθρον 42 τοῦ Συντάγματος δυνατότης τοῦ Προέδρου τῆς Δημοκρατίας νὰ «ἀναπέμπει στὴ Βουλὴ νομοσχέδιο, ποὺ ἔχει ψηφιστεῖ ἀπὸ αὐτή, ἐκθέτοντας καὶ τοὺς λόγους τῆς ἀναπομπῆς». Ἡ διάταξις αὐτὴ οὐδέποτε μέχρι σήμερον ἐφηρμόσθη καὶ φρονῶ, ὅτι θὰ πρέπει νὰ καταργηθῇ. Καὶ τοῦτο διότι καὶ ἄτοπον εἶναι, νὰ ἀντιλέξῃ ὁ Πρόεδρος τῆς Δημοκρατίας εἰς νομοσχέδιον ψηφιζόμενον ὑπὸ τῆς Βουλῆς, μετὰ τὰς κατὰ τὴν ψήφισίν του συζητήσεις καὶ ἀντιπαραθέσεις τῶν μελῶν αὐτῆς, μεταβαλλόμενος οὕτως ἐπὶ τοῦ διὰ τοῦ νομοσχεδίου ἀντιμετωπιζομένου θέματος εἰς ὑποστηρικτὴν κομματικῆς μερίδος (τῆς ἀρνηθείσης τὴν ψήφισίν του), μὲ βεβαίαν ἐντεῦθεν τὴν καταρράκωσιν τοῦ κύρους του ὡς ὑπεράνω κομμάτων ἱσταμένου, τοὐλάχιστον εἰς τὴν κυβερνητικὴν παράταξιν καὶ τοὺς ὀπαδούς της. Καί, τὸ πρακτικῶς οὐσιωδέστερον, ἠμπορεῖ εὐκόλως ἡ ἐν λόγῳ διάταξις νὰ καταστρατηγηθῇ καὶ ἡ διʼ αὐτῆς παρεχομένη Προεδρικὴ δυνατότης ἀναπομπῆς νὰ ἀχρηστευθῇ ὑπὸ τὴν σημερινὴν διατύπωσιν τοῦ ἐν λόγῳ ἄρθρου 42, ὅτι αὐτὴ ἀσκεῖται «μέσα σὲ ἕνα μῆνα ἀπὸ τὴν ψήφιση» τοῦ νομοσχεδίου, καὶ θὰ πρέπει πάντοτε νὰ ἐκτίθενται «οἱ λόγοι τῆς ἀναπομπῆς», ἐπὶ τῶν ὁποίων καὶ ἀποφαίνεται ἡ Ὁλομέλεια τῆς Βουλῆς. Δὲν ἔχει πρὸς τοῦτο παρὰ νὰ καθυστερήσῃ ἡ Κυβέρνησις τὴν ὑποβολὴν τοῦ ψηφισθέντος νομοσχεδίου εἰς τὸν Πρόεδρον τῆς Δημοκρατίας, ὥστε νὰ μὴ ἔχῃ αὐτὸς τὴν χρονικὴν δυνατότητα μελέτης τοῦ ψηφισθέντος νομοσχεδίου καὶ συντάξεως τῶν λόγων ἀναπομπῆς του. Ὅπως ἄλλως τε ἔγινε καὶ αὐτὸ εἰς τὴν πρᾶξιν κατὰ τὸ παρελθόν. Ἐνῷ ἡ δυνατότης αὐτὴ καταστρατηγήσεως τῆς διατάξεως θὰ ἀπεκλείετο, ἐὰν ὡρίζετο, ὅτι ἀναπομπὴ συγχωρεῖται ἐντὸς μηνὸς ὄχι ἀπὸ τῆς ψηφίσεως ὑπὸ τῆς Βουλῆς τοῦ νομοσχεδίου, ἀλλὰ ἀπὸ τῆς ἐν συνεχείᾳ περιελεύσεώς του εἰς τὸν Πρόεδρον τῆς Δημοκρατίας.
Κατὰ τὸ Σύνταγμά μας ἡ εἰς τὴν Βουλὴν ἀπόλυτος κυβερνητικὴ πλειονοψηφία νομοθετεῖ κατὰ βούλησιν, φυσικὰ καθοδηγουμένη ἀπὸ τὸν Ἀρχηγόν της, δηλαδὴ τὸν Πρωθυπουργόν, ὁ ὁποῖος ἔτσι ἀναδεικνύεται ὡς τὸ κεντρικὸν πρόσωπον τῆς ἐξουσίας κατὰ τὸ πολίτευμά μας, ἀφοῦ καὶ τὰ μέλη τῆς Κυβερνήσεως, κατὰ τὸ ἄρθρον 37 § 1 τοῦ Συντάγματος κατὰ πρότασιν τούτου διορίζονται. Πρὸς ἀνάσχεσιν τῆς πραγματικότητος αὐτῆς προτείνεται ἀπὸ μερικοὺς ἡ ἵδρυσις καὶ δευτέρου νομοθετικοῦ σώματος, ὅπως ὑπῆρχε κατὰ τὸ δημοκρατικὸν Σύνταγμα τοῦ 1927, δηλαδὴ Γερουσίας.
Ἡ πρότασις εἶναι ἀτυχής. Τὸ ὅτι ἡ κυβερνητικὴ εἰς τὴν Βουλὴν πλειονοψηφία κατὰ βούλησιν, ἔστω καὶ μόνη χωρὶς συνυποστήριξιν ἄλλων κομμάτων, ἀποφασίζει καὶ νομοθετεῖ, αὐτὸ οὔτε κακόν, οὔτε ἀντιδημοκρατικὸν εἶναι. Αἱ Κυβερνήσεις ἀναδεικνύονται ὑπὸ τοῦ λαοῦ βάσει τοῦ προγράμματός των καὶ εἶναι ἀπολύτως δημοκρατικὸν τὸ, ὑπὸ τοῦ λαοῦ ἐγκριθέν, ἰδικόν των πρόγραμμα νὰ ἐφαρμόζουν, λαμβάνουσαι τὰ νομοθετικὰ μέτρα, τὰ ὁποῖα αἱ ἴδιαι κρίνουν ὡς πρὸς τοῦτο ἀναγκαῖα. Αὐτὸ ἀποτελεῖ αὐτονόητον καὶ στοιχειώδη συνέπειαν τῆς ἐθνικῆς κυριαρχίας, ἡ ὁποία δὲν μερίζεται καὶ ἐκφράζεται κατὰ τοὺς δημοκρατικοὺς κανόνας πάντοτε ἀπὸ τὴν ἑκάστοτε πλειονοψηφίαν τῆς Βουλῆς. Εἶναι, ἐὰν θέλετε, τὸ γέρας τῆς ἐκλογικῆς ἐπιτυχίας, τὸ ὁποῖον, ὅπως καὶ εἰς τὰ ἀθλητικὰ ἀγωνίσματα, δὲν διανέμεται μεταξὺ τῶν πλειόνων μετεχόντων εἰς τὸν ἀγῶνα, ἀλλὰ δικαιωματικῶς ἀνήκει ὁλόκληρον εἰς τὸν πρῶτον, δηλαδὴ ἐδῶ τὸν ἀπολύτως πλειονοψηφοῦντα πρῶτον. Τὰ ἀντιθέτως ὑποστηριζόμενα εἶναι ἐπιστημονικῶς ἀθεμελίωτα, σκέτος λαϊκισμός. Ὁ ὁποῖος, ὅπως εἰς ὅλα, πάντοτε μόνον βλάπτει.
Ἄλλως τε ὁ θεσμὸς τῆς Γερουσίας, δικαιολογούμενος εἰς ὁμοσπονδιακῆς συγκροτήσεως κράτη, εἰς ὅλα τὰ ἄλλα βαθμηδὸν ἀποδυναμοῦται καὶ βαίνει πρὸς ἐξαφάνισιν. Δὲν χρειάζεται, νὰ τὸν ἀναστήσωμεν ἐδῶ. Καμμίαν ἀνάγκην δὲν πρόκειται νὰ καλύψῃ. Τοὐναντίον εἰς μίαν ἐποχὴν ἐντονωτάτων πολιτικῶν ἀντιπαραθέσεων καὶ κοινωνικῆς ἀναταραχῆς, ὑπὸ φαύλου λαϊκισμοῦ κυριαρχουμένην, ὅπως ἡ σημερινή, ἀξιοῦσαν ἐκ τούτου σύντονα καὶ δραστικὰ μέτρα ἀνασχέσεως τοῦ κακοῦ, ἡ ὕπαρξις καὶ δευτέρου νομοθετικοῦ σώματος θὰ ἀποτελματώνῃ τὰς νομοθετικὰς πρωτοβουλίας οἱασδήποτε Κυβερνήσεως, μὲ ἀποτέλεσμα τὴν συνακόλουθον ἐθνικὴν μας στασιμότητα.
Τὸ πολύ, πρὸς κάλυψιν τῶν ἀνωτέρω ἢ ἄλλων σχετικῶν ἀνησυχιῶν τῶν θιασωτῶν τῆς ἀναβιώσεως τῆς Γερουσίας, ἠμπορεῖ νὰ ἐπανασυσταθῇ τὸ διὰ τῆς ἀρχικῆς διατυπώσεως τοῦ ἰσχύοντος Συντάγματός μας τοῦ 1974, συγκεκριμένως τοῦ καταργηθέντος κατὰ τὴν ἀναθεώρησιν τοῦ 1986 ἄρθρου 39 αὐτοῦ, προβλεπόμενον ὡς γνωμοδοτικὸν μόνον ὄργανον «Συμβούλιον τῆς Δημοκρατίας». Θὰ πρέπει ὅμως νὰ ὑπομνησθῇ, ὅτι, καίτοι ἡ κατάργησίς του τὸ 1986 προεκάλεσε ἀμέτρους κραυγὰς τῆς τότε ἀξιωματικῆς ἀντιπολιτεύσεως, ὅταν μετὰ ἔτη ἐπανῆλθεν ἡ τελευταία αὐτὴ εἰς τὴν ἐξουσίαν, οὐδένα λόγον ἔκανε ἡ Κυβέρνησίς της ἢ οἱοδήποτε στέλεχός της, ὑψηλόβαθμον καὶ μή, περὶ ἀνάγκης ἐπανασυστάσεως τοῦ Συμβουλίου αὐτοῦ. Ἑπομένως καὶ τώρα, τῆς ἰδίας πολιτικῆς παρατάξεως εἰς τὴν ἐξουσίαν εὑρισκομένης, δὲν ὑπάρχει πιθανότης ἀνασυστάσεως τοῦ χρησίμου αὐτοῦ γνωμοδοτικοῦ ὀργάνου. Ἐὰν ὅμως ἐπανασυσταθῇ, φρόνιμον εἶναι καὶ νὰ ὁρισθοῦν διὰ νόμου τὰ σχετικὰ μὲ τὴν λειτουργίαν του, διὰ νὰ μὴ λειτουργῇ τοιαύτης ὑψηλῆς γνωμοδοτικῆς ἀποστολῆς Συμβούλιον ἀτύπως.
Ἰδιαιτέρας συμπαθείας φαίνεται νὰ τυγχάνουν εἰς τὴν κοινὴν γνώμην αἱ λεγόμεναι «Ἀνεξάρτητοι Διοικητικαὶ Ἀρχαί». Ἀλλʼ ὁ περὶ αὐτῶν προβληματισμὸς ἐπιβάλλεται. Φρονῶ, ὅτι τὸ φαινόμενον ἀποτελεῖ ἕνα ἀπὸ τοὺς μύθους, ἐξ ἐκείνων, οἱ ὁποῖοι ἀκρίτως καλλιεργοῦνται. Περιορίζομαι ἐπὶ τοῦ θέματος εἰς τὰς ἀκολουθούσας ὀλίγας σκέψεις.
Ὁ θεσμὸς εἶναι ξένος. Καθιερώθη διὰ πρώτην φορὰν εἰς τὴν Σουηδίαν μὲ τὸ Σύνταγμά της τοῦ 1809 ὁ Ἐπίτροπος Διοικήσεως (ombudsman). Πρόκειται διὰ τὸν κατὰ τὴν ἑλληνικὴν νομοθεσίαν «Συνήγορον τοῦ πολίτη», ὅπως ὠνομάσθη, προφανῶς διὰ νὰ μὴ ἀκολουθηθῇ ὁ, κατʼ ἀπομίμησιν τῶν ξένων προτύπων, ὅρος «Ἐπίτροπος», τὸν ὁποῖον ἐχρησιμοποίει τὸ συνταγματικὸν κείμενον (ἄρθρον 127) τῆς Ἀπριλιανῆς δικτατορίας, ἡ ὁποία διὰ πρώτην φορὰν εἰσήγαγε τὸν θεσμὸν εἰς τὴν Ἑλλάδα. Καὶ εἶναι ὁ μόνος, ὁ ὁποῖος εὑρίσκει συνταγματικὴν κατοχύρωσιν εἰς τὰ ξένα κράτη, εἰς τὰ ὁποῖα ὑπάρχουν καὶ ἐλάχισται ἄλλαι ἀνεξάρτητοι διοικητικαὶ ἀρχαί, ἀλλὰ μὲ νομοθετικὴν ἁπλῶς καθιέρωσιν. Ἐμεῖς εἰς τὴν Ἑλλάδα ἐπολλαπλασιάσαμεν τὰς ἀπομιμήσεις καὶ μάλιστα ὑπὸ συνταγματικὴν κάλυψιν. Ἴσως νὰ εἶναι ἡ ξενομανία καὶ ὁ ζῆλος τοῦ νεοφωτίστου, ποὺ μᾶς κατέλαβε.
Ἡ πρώτη ἱδρυθεῖσα εἰς τὴν Ἑλλάδα Ἀνεξάρτητος Διοικητικὴ Ἀρχὴ εἶναι τὸ Ἐθνικὸ Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης (Ε.Σ.Ρ.) μὲ τὸν νόμον 1866/1989. Ἠκολούθησαν κατὰ σειρὰν τὸ Ἀνώτατο Συμβούλιο Ἐπιλογῆς Προσωπικοῦ (Α.Σ.Ε.Π.), μὲ τὸν νόμον 2190/1994, ἡ Ἐθνικὴ Ἐπιτροπὴ Προστασίας τοῦ Ἀπορρήτου τῶν Ἐπικοινωνιῶν, μὲ τὸν νόμον 2225/1994, ἡ Ἀρχὴ Προστασίας Δεδομένων Προσωπικοῦ Χαρακτῆρα, μὲ τὸν νόμον 2472/1997, ὁ Συνήγορος τοῦ Πολίτη μὲ τὸν νόμον 2477/1997. Ἡ ἵδρυσις ὅλων αὐτῶν τῶν Ἀρχῶν ἔγινε διὰ τῶν μνημονευθέντων ἁπλῶν νόμων χωρὶς συνταγματικὴν πρόβλεψιν. Ἐκ τοῦ λόγου τούτου καὶ ἦτο εὐθέως ἀντισυνταγματική, ὡς προσβάλλουσα τὴν ἀρχὴν τῆς διακρίσεως τῶν λειτουργιῶν, καὶ συγκεκριμένως τῆς διατάξεως τοῦ ἄρθρου 26 § 2, κατὰ τὴν ὁποίαν «ἡ ἐκτελεστικὴ λειτουργία ἀσκεῖται ἀπὸ τὸν Πρόεδρο τῆς Δημοκρατίας καὶ τὴν Κυβέρνηση», χωρὶς νὰ ὑπάρχῃ διάταξις εἰς τὸ Σύνταγμα, ἐξουσιοδοτοῦσα τὸν κοινὸν νομοθέτην, ὅπως ἀφαιρῇ σοβαρὰς ἁρμοδιότητας τῆς ἐκτελεστικῆς λειτουργίας ἀπὸ τὴν Κυβέρνησιν καὶ ἀναθέτῃ αὐτὰς εἰς ἄλλας διοικητικὰς Ἀρχάς, μὴ ὑπαγομένας οὔτε κἂν εἰς τὸν ἔλεγχον νομιμότητος αὐτῆς, ὅπως γίνεται μὲ τὰς ἐν λόγῳ Ἀνεξαρτήτους Διοικητικὰς Ἀρχάς [Βλέπε ἐπὶ τῶν ἀνωτέρω Ἀθανασίου ΡΑΪΚΟΥ, Συνταγματικὸ Δίκαιο, β΄ ἔκδοση, τόμος Ι, Β, 2002, σελ. 865 ἑπ., ἰδίως σελ.868, 885].
Ἀλλὰ ἡ συνταγματικὴ αὐτὴ ἀνωμαλία ἐκαλύφθη μὲ τὴν τελευταίαν ἀναθεώρησιν τοῦ 2001 καὶ ἔκτοτε αἱ μνημονευθεῖσαι Ἀνεξάρτητοι Διοικητικαὶ Ἀρχαὶ καλύπτονται πλέον ὑπὸ τῶν νέων διατάξεων τῶν ἄρθρων, ἀντιστοίχως, 15 § 2 ἐδ. α΄, – 103 § 7 ἐδ. α΄, – 19 § 2, – 9 Α ἐδ. β΄, καὶ 103 § 9 τοῦ Συντάγματος.
Τὶ σημαίνει ἡ ἀφαίρεσις αὐτὴ εὐρυτάτου φάσματος ἁρμοδιοτήτων της ἀπὸ τὴν ἐκτελεστικὴν λειτουργίαν, τὴν Κυβέρνησιν, καὶ ἡ ἀνάθεσις αὐτῶν εἰς Ἀνεξαρτήτους Διοικητικὰς Ἀρχάς ; Ἠμπορεῖ τὸ ἐθελόμενον νὰ ἦτο ἁπλῶς ἡ ἐξ εὐθυνοφοβίας ἢ πολιτικοῦ ὑπολογισμοῦ μετάθεσις τῆς εὐθύνης διὰ σοβαρώτατον κύκλον ὑποθέσεων καὶ ἡ ἐξασφάλισις τοῦ ἀνευθύνου τῆς Κυβερνήσεως διὰ τὴν έπίλυσιν αὐτῶν. Ἀλλὰ τὸ βέβαιον ἀποτέλεσμα εἶναι, ὅτι ἔτσι ἡ ἐπὶ τῶν ὑποθέσεων αὐτῶν κρίσις μεταβιβάζεται εἰς τὰ ἐλάχιστα πρόσωπα τῶν ἀρχῶν αὐτῶν, τὰ ὁποῖα μάλιστα, ναὶ μὲν πρέπει καὶ αὐτὰ κατὰ νόμον νὰ ἐνεργοῦν καὶ ἀποφασίζουν, πλὴν ὅμως καὶ ἀνεξέλεγκτα καὶ θεσμικῶς ἀνεύθυνα ἀνακηρύσσονται! Δηλαδὴ, εἰς τὸ ἱεραρχικῶς συγκροτημένον διοικητικῶς Κράτος Δικαίου μὲ τὴν πληθώραν τῶν ἀποφασιζόντων ὀργάνων, ὅλων ὑποκειμένων εἰς ἱεραρχικὸν διοικητικὸν καὶ δικαστικὸν εἰς πολλὰς βαθμίδας ἔλεγχον, γεγονότα ἐξασφαλίζοντα πλήρως τὴν προστασίαν τοῦ πολίτου, τῶν ἐλευθεριῶν του καὶ τῶν ἐννόμων συμφερόντων του, ὑποκαθίστανται διὰ δέσμην σοβαρωτάτων ὑποθέσεων ὀλιγοπρόσωπα καὶ ἀνεύθυνα ὄργανα. Ἐπιστρέφομεν ἔτσι ἀπὸ τὴν βεβαιότητα Δικαίου τῆς Δημοκρατίας εἰς τὴν αὐθαιρεσίαν, ἀφοῦ δὲν ἐλέγχεται, μιᾶς ὀλιγαρχίας. Ἐμφανεστάτη ἡ διολίσθησις πρὸς αὐταρχικοὺς τρόπους διακυβερνήσεως.