ΧΑΜΑΣ: Η νέα πραγματικότητα στην Παλαιστίνη

Φονιάδες, τρομοκράτες, προπαγανδιστές του μίσους, δολοφόνοι, φονταμενταλιστές, βομβιστές αυτοκτονίας κ.λπ. είναι μερικοί μόνον από τους χαρακτηρισμούς που έχουν αποδοθεί στο κίνημα της Χαμάς. Ο κόσμος διερωτάται τι μέλλει γενέσθαι πλέον με την ανάληψη της διακυβέρνησης της Παλαιστινιακής Αρχής από τη Χαμάς και αν υπάρχει ελπίδα για συνέχιση της ταλαίπωρης ειρηνευτικής διαδικασίας ή οδηγούμεθα σε ανεξέλεγκτες καταστάσεις. Έχουν γραφτεί πολλά για τις εξελίξεις στην περιοχή, στο παρόν όμως θα αναφερθούμε στο άγνωστο αυτό παλαιστινιακό ισλαμικό κίνημα, για να γνωρίσουμε ποια είναι η Χαμάς, τι πιστεύει, τι επιδιώκει και πώς έτσι απροσδόκητα (;) εμφανίζεται στο πολιτικό προσκήνιο της Μέσης Ανατολής.

Χαμάς στα αραβικά σημαίνει ζήλος ή θάρρος και είναι το ακρωνύμιο για το Harakat Al Muqawima Al Islamiyya, δηλαδή Κίνημα Ισλαμικής Αντίστασης. Η Χαμάς ιδρύθηκε στις 15 Δεκεμβρίου 1987, στη Γάζα, αμέσως μετά την έναρξη της πρώτης Ιντιφάντα (1987-1992). Η δεύτερη παλαιστινιακή Ιντιφάντα άρχισε τον Σεπτέμβριο του 2000 και συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Ιδρύθηκε ως ένοπλη πτέρυγα του Ισλαμικού Φονταμενταλιστικού Κινήματος των Αδελφών Μουσουλμάνων (Ikhwan al-Muslimin), το οποίο είχε ιδρυθεί στη Γάζα το 1946. Οι ιδρυτές της Χαμάς ήσαν: Ο Σεΐχης Ahmad Yassin, ιστορικός πνευματικός της ηγέτης, ο οποίος σκοτώθηκε το 2004 από ισραηλινή αεροπορική επιχείρηση στη Γάζα, ο Abd al-Fattah Dukhan, Muhammed Shama, ο Ibrahim al-Yazuri, ο Issa al-Najjar, ο Salah Shehadeh και ο Abd al-Aziz Rantisi.

Το σύνθημα της Χαμάς είναι ότι «ο Θεός είναι ο στόχος της, ο Προφήτης είναι το πρότυπό της, το Κοράνι είναι το Σύνταγμά της, η Τζιχάντ (Ιερός Πόλεμος) είναι η οδός της και ο θάνατος εις το όνομα του Θεού είναι η υψηλότερη επιθυμία της».

Η Χαμάς απορρίπτει «κάθε επαφή με το Ισραήλ, τις αποκαλούμενες ειρηνευτικές διαδικασίες και τις διεθνείς συνδιασκέψεις, ως ανίκανες να αποδώσουν δικαιοσύνη ή να αποκαταστήσουν τα δικαιώματα των καταπιεσμένων και πιστεύει ότι η λύση για το παλαιστινιακό ζήτημα υπάρχει μόνο μέσα από τη συνεχή και αδιάλλακτη ένοπλη αντίσταση και αντιπαράθεση (Τζιχάντ) με τους ʽʽσιωνιστέςʼʼ, οι οποίοι θα πρέπει να εκδιωχθούν από την ιερή γη της Παλαιστίνης». Η Χαμάς θεωρεί ότι η γη της Παλαιστίνης, στην οποία συμπεριλαμβάνεται όλο το σημερινό Ισραήλ, χωρίς τα υψώματα του Γκολάν (που ανήκουν στη Συρία και κατελήφθησαν από το Ισραήλ το 1973) είναι η ισλαμική πατρίδα, ιερή γη για τις επερχόμενες γενιές των Μουσουλμάνων μέχρι την Ημέρα της Κρίσεως, που δεν μπορεί να παραδοθεί ποτέ σε μη μουσουλμάνους. Υποστηρίζει ότι η Τζιχάντ για την απελευθέρωση της Παλαιστίνης από το Ισραήλ, που είναι κατακτητής αυτής της γης, είναι θρησκευτικό καθήκον για κάθε μουσουλμάνο (και όχι μόνο για τους Παλαιστίνιους) και να εξαφανίσει το κράτος του Ισραήλ. Μάλιστα η Χαμάς όχι μόνο δεν αναγνωρίζει το Ισραήλ ως κυρίαρχο κράτος, αλλά αναφέρεται σε αυτό στη Διακήρυξή της του 1988 ως «σιωνιστική οντότητα».

Η Χαμάς είναι μια μαχητική οργάνωση αλλά συγχρόνως και ένα μαζικό κοινωνικό, πολιτικό και θρησκευτικό κίνημα, δομημένο σε τρεις πτέρυγες. Η πρώτη πτέρυγα είναι το πολιτικό σκέλος, με επικεφαλής μέχρι πρότινος τον εκτελεσθέντα Σεΐχη Αχμάντ Γιασίν, που ασχολείται με την πολιτική γραμμή του κινήματος, την παραγωγή ενημερωτικών φυλλαδίων, την ανεύρεση οικονομικών πόρων (μεγάλος χρηματοδότης η Σαουδική Αραβία και τώρα το Ιράν), την οργάνωση και λειτουργία φιλανθρωπικών οργανώσεων, το κτίσιμο σχολείων, τζαμιών, νοσοκομείων και γενικά με φιλανθρωπίες και κοινωνικά προγράμματα. Η δεύτερη πτέρυγα είναι η υπηρεσία πληροφοριών, γνωστή ως Al – Majd (δόξα), η οποία εκτός από καθήκοντα εσωτερικής αστυνόμευσης στη Γάζα προέβαινε (και προβαίνει) σε εξουδετερώσεις (εκτελέσεις) παλαιστινίων «συνεργατών» με το Ισραήλ, καθώς και μια άλλη υπηρεσία «ηθικής» ασφάλειας, που καταδιώκει όσους παραβιάζουν τον ισλαμικό νόμο. Η τρίτη πτέρυγα είναι η επιχειρησιακή τοιαύτη με τις γνωστές Ταξιαρχίες Ιζ Αλ Ντιμ Αλ Κασάμ (Izz al-Dim al-Qassam brigades), στη μνήμη του εν λόγω Σεΐχη, του πατέρα της σύγχρονης αραβικής αντίστασης που σκοτώθηκε από τους Βρετανούς το 1935. Οι Ταξιαρχίες είναι υπεύθυνες για πολλές επιθέσεις αυτοκτονίας με τους Shahid της (μάρτυρες) εντός του Ισραήλ, στη Δ. Όχθη και στη Γάζα και για πολλές άλλες ενέργειες, που άλλοι ονομάζουν τρομοκρατικές και άλλες πράξεις αντίστασης, εξαρτάται από ποια γωνία βλέπει κανείς τα γεγονότα, καθώς και ποιοι είναι οι στόχοι. Π.χ. αν ο στόχος είναι άμαχοι πολίτες, αθώα γυναικόπαιδα κ.λπ. τότε θεωρούμε ότι είναι τρομοκρατική ενέργεια, ενώ αν είναι στρατιωτικά ένοπλα τμήματα τότε είναι πράξη αντίστασης.

Μέχρι το 2004 η δύναμη της Χαμάς περιοριζόταν σχεδόν μόνο στη λωρίδα της Γάζας, όπου είχε τον απόλυτο έλεγχο σε θέματα τάξης και ασφάλειας. Τον Μάιο του 2005 η Χαμάς κέρδισε πάνω από το 1/3 των δημοτικών συμβούλων στη Γάζα και στη Δ. Όχθη, παίρνοντας ουσιαστικά τον έλεγχο από τη Φατάχ, στέλνοντας το μήνυμα για τις μελλοντικές πολιτικές εξελίξεις. Η Χαμάς έχει άγνωστο αριθμό σκληροπυρηνικών μελών και εκατοντάδες χιλιάδες οπαδούς και συμπαθούντες.

Η Χαμάς λαμβάνει δωρεές από πολλά αραβικά κράτη και ιδιαίτερα από τα κράτη του Κόλπου, από ιδιώτες χορηγούς και από μουσουλμανικά φιλανθρωπικά ιδρύματα της Σαουδικής Αραβίας, από παλαιστινίους εξόριστους, ακόμη και από αμερικανούς δωρητές. Μόνο από το Ιράν λαμβάνει περί τα 28 εκατ. δολάρια. Τα χρήματα αυτά χρησιμοποιούνται για το φιλανθρωπικό και όχι μόνο έργο της, δηλαδή εκτός από τις διάφορες ανάγκες της και την εκτέλεση φιλανθρωπιστικών δραστηριοτήτων της και για αγορά όπλων, εκρηκτικών και πυρομαχικών. Η Συρία παραμένει το κέντρο-κλειδί των επιχειρήσεων της Χαμάς και το καθεστώς Άσαντ συνεχίζει να παρέχει υποστήριξη και προστασία στην ηγεσία της Χαμάς, που εδρεύει στη Δαμασκό και όχι στη Γάζα ή στη Δ. Όχθη, για λόγους ασφαλείας. Να σημειωθεί ότι οι σχέσεις του Αραφάτ και της Φατάχ με το συριακό καθεστώς ήταν σχέσεις μίσους, ο δε Αραφάτ δεν πήγαινε στη Δαμασκό, ούτε επί Χαφέζ Άσαντ ούτε επί του υιού του, Μπασάαρ Άσαντ, Προέδρου της Συρίας.

Η Χαμάς είχε διαφοροποιηθεί σε πολλά πράγματα σε σχέση με την PLO και μετέπειτα τη Φατάχ του Γιάσερ Αραφάτ. Σε αντίθεση με τον Αραφάτ δεν υποστήριξε την εισβολή του Ιράκ στο Κουβέιτ και φυσικά δεν συμφώνησε με τη Συνθήκη του Όσλο και ήταν από τους κύριους εκφραστές της άρνησης προς κάθε επαφή με το Ισραήλ. Στόχος της Οργάνωσης είναι «να σηκώσει το λάβαρο του Θεού σε κάθε γωνιά της Παλαιστίνης και να εξαφανίσει το σιωνιστικό μόρφωμα (δηλαδή το Ισραήλ) και κάθε άλλο λαϊκό παλαιστινιακό κράτος που μπορεί να ιδρυθεί και να το αντικαταστήσει με μια Ισλαμική Δημοκρατία», όπως ξεκάθαρα αναγράφεται στη Διακήρυξη του 1988. Η πρώτη επίθεση αυτοκτονίας εναντίον του Ισραήλ έγινε το 1993 στο Τελ Αβίβ, ως έμπρακτη ενέργεια αντίθεσης στη συνθήκη του Όσλο. Με την έναρξη της δεύτερης Ιντιφάντα, της επονομαζόμενης και Ιντιφάντα του Αλ Ακτσά, η Χαμάς, στην πράξη οι Ταξιαρχίες της, συμμετείχε ενεργά μόνη της, αλλά και συνεργαζόμενη με τις Ταξιαρχίες του Αλ Ακτσά της Φατάχ, σε πλείστες βομβιστικές επιθέσεις και επιθέσεις αυτοκτονίας κατά του Ισραήλ με δεκάδες νεκρούς και εκατοντάδες τραυματίες. Με τους πυραύλους ΚΑΣΑΜ και ΚΑΣΑΜ 2 (αυτοσχέδιοι πύραυλοι όχι μεγάλης ακρίβειας και μικρής σχετικά εκρηκτικής ύλης) έπληττε τους ισραηλινούς οικισμούς στη Γάζα, καθώς και τις κοντινές στη Γάζα ισραηλινές πόλεις, όπως τελευταίως η Ασκελόν. Το Ισραήλ καταδίκασε τα ηγετικά στελέχη της Χαμάς σε θάνατο και άρχισε έναν αγώνα επιλεκτικών εκτελέσεων των ηγετικών στελεχών των παλαιστινιακών οργανώσεων που εμπλέκονταν σε βομβιστικές επιθέσεις και άλλες μορφές βίας εναντίον του Ισραήλ. Η δημοτικότητα της Χαμάς αυξήθηκε ραγδαία και ιδιαίτερα στη Γάζα μετά την εκτέλεση στις 22 Μαρτίου 2004 από την ισραηλινή αεροπορία του πνευματικού της ηγέτη και εκ των ιδρυτών της Χαμάς, Σεΐχη Αχμάντ Γιασίν. Ο νέος ηγέτης της Χαμάς, ο Αμπντέλ Ραντίσι, εκτελέστηκε και αυτός από την ισραηλινή αεροπορία μετά από έναν μήνα από την ανάληψη της ηγεσίας. Κατόπιν στην ηγεσία της Χαμάς επελέγη ο Μαχμούτ Ζαχάρ, πλην όμως η επιλογή αυτή δεν ανακοινώθηκε ποτέ, για λόγους ασφαλείας.

Μετά τον θάνατο του Αραφάτ, Πρόεδρος της Παλαιστινιακής Αρχής εξελέγη αρχές του 2005 ο Μαχμούτ Αμπάς (Αμπού Μάζεν) και ανέλαβε και την ηγεσία της Φατάχ και της PLO. Τότε όλες οι παλαιστινιακές οργανώσεις και της Χαμάς συμπεριλαμβανομένης συμμετείχαν τον Μάρτιο 2005 στη Διάσκεψη του Καΐρου, όπου αποφασίστηκε η «Ταχαντίγιε», δηλαδή η αναστολή των επιθέσεων εναντίον του Ισραήλ, καθόσον διέβλεπαν το αδιέξοδο του αγώνα. Όντως μετά τη διάσκεψη αυτή οι βομβιστικές επιθέσεις αυτοκτονίας εναντίον του Ισραήλ μειώθηκαν δραστικά και οι ελπίδες για την επανέναρξη των ειρηνευτικών διαδικασιών αναθερμάνθηκαν.

Η απόφαση του πρωθυπουργού του Ισραήλ Αριέλ Σαρόν για μονομερή οριστική αποχώρηση από τη λωρίδα της Γάζας και η λεπτή, πρωτοφανής και παράδοξη επιχείρηση της απομάκρυνσης 7.500 ισραηλινών εποίκων, ακόμη και με τη βία από τη Γάζα από τον Ισραηλινό Στρατό, τον Αύγουστο 2005, δημιούργησε περαιτέρω ελπίδες για καλύτερες προοπτικές στο Παλαιστινιακό. Μετά από αυτές τις εξελίξεις η Χαμάς αποφάσισε να συμμετάσχει στις επικείμενες βουλευτικές εκλογές της Παλαιστινιακής Αρχής του Ιανουαρίου 2006, όπου κάνοντας τη μεγάλη έκπληξη και πετώντας στο καλάθι των αχρήστων όλες τις δημοσκοπήσεις κέρδισε τις εκλογές. Έτσι ο Πρόεδρος της ΠΑ Μαχμούτ Αμπάς ανέθεσε τον σχηματισμό της κυβέρνησης στη Χαμάς, η οποία ορκίστηκε περί τα τέλη Μαρτίου 2006, με πρωθυπουργό τον Ισμαήλ Κανίγιε.

Η Χαμάς ακόμη και τώρα που είναι κυβέρνηση επιμένει στις απόψεις της και η ιδεολογία της παραμένει αμετακίνητη στη Διακήρυξη του 1988. Αντιμετωπίζει όμως σοβαρά οικονομικά προβλήματα που οδηγούν την κατάσταση σε αδιέξοδο. Το Ισραήλ ανέστειλε τη διάθεση των κονδυλίων που αντιστοιχούν στους φόρους (ΦΠΑ) των προϊόντων που διατέθηκαν στα παλαιστινιακά εδάφη και οι ΗΠΑ και η ΕΕ σταμάτησαν τη διάθεση οικονομικής βοήθειας προς την ΠΑ εξαιτίας της αδιάλλακτης στάσης της Χαμάς και της μη αναγνώρισης του Ισραήλ. Έτσι τα οικονομικά αδιέξοδα αυξάνονται ραγδαία, και όπως φαίνεται θα είναι ο κρίσιμος παράγοντας για την πολιτική επιβίωση της Χαμάς, ως κυβέρνησης. Τα αραβικά κράτη που την υποστηρίζουν και τη βοηθούν, όπως τα κράτη του Κόλπου, το Ιράν και η Συρία, μάλλον δεν δύνανται να αναπληρώσουν την οικονομική βοήθεια της ΕΕ, των ΗΠΑ και τους φόρους από το Ισραήλ, με αποτέλεσμα η κατάσταση να επιδεινούται.

Τα ερωτήματα που αναφύονται έπειτα από όλα αυτά είναι πολλά, με κυρίαρχο γιατί οι Παλαιστίνιοι ψήφισαν Χαμάς, διότι οι εξελίξεις ήταν προβλέψιμες. Υπάρχουν πολλές εξηγήσεις επ’ αυτού. Όπως αναφέρθηκε, η Χαμάς είναι ένα κίνημα που εκφράζει θρησκευτικά όλους τους μουσουλμάνους με τις καθαρές θρησκευτικές της θέσεις, ιδιαίτερα δε τους μουσουλμάνους φονταμελιστές. Η φιλανθρωπική της δράση και το κοινωνικό της έργο την καθιστούσαν εξαιρετικά δημοφιλή, ιδιαίτερα στη λωρίδα της Γάζας, όπου στην κυριολεξία κυριαρχούσε και κυβερνούσε με δικά της ένοπλα τμήματα που ήλεγχαν την κατάσταση και επέβαλλαν την τάξη και όχι μόνο. Ο αλυτρωτισμός που εξέφραζε και διακήρυττε με λόγια και με έργα αντιπροσώπευε τη συντριπτική πλειοψηφία του παλαιστινιακού λαού. Οι Σαχίντ (μάρτυρες) με τις επιθέσεις αυτοκτονίας γίνονταν ήρωες στα μάτια του απλού Παλαιστίνιου, που ζούσε ανεκπαίδευτος και αμαθής στην ανέχεια και σε μια ζωή με μέλλον το τίποτα. Ο Γιάσερ Αραφάτ με το κόμμα του, τη Φατάχ, από ιστορικός ηγέτης και μπροστάρης του παλαιστινιακού αγώνα μετατράπηκε σε έναν διεφθαρμένο σατραπίσκο, χωρίς ρεαλιστικά οράματα και προοπτικές για το μέλλον του λαού του. Η κυβέρνησή του, διοριζόμενη και παυόμενη κατά το δοκούν από τον ίδιο, με συγγενείς και ευνοουμένους του, ήταν βουτηγμένη στον βούρκο της διαπλοκής και της διαφθοράς, σε τέτοιο βαθμό που ακόμη και οι υποστηρικτές του να την καταδικάζουν. Οι αποκαλύψεις για την προσωπική περιουσία του Γιάσερ Αραφάτ, μετά τον ανεξήγητο και με πολλά ερωτηματικά θάνατό του, προξένησε θλίψη (αν είναι αληθές) για το ιλιγγιώδες ποσό που αποκαλύφτηκε. Σύμφωνα με αξιόπιστες πηγές, η προσωπική περιουσία του Αραφάτ έφθανε και ξεπερνούσε τα δύο δισ. δολάρια. Όλοι θυμόμαστε το παρασκήνιο που ξετυλίχτηκε με τον θάνατό του και τις περίεργες δηλώσεις και έντονες διαμαρτυρίες της συζύγου του Αραφάτ Σούχα, που ξαφνικά σταμάτησαν, αφού, όπως λέγεται, έλαβε σημαντικό ποσό και ισόβια επιχορήγηση. Οι καθαρές, υγιείς και ρεαλιστικές παλαιστινιακές φωνές όπως του σημερινού μετριοπαθούς ηγέτη και προέδρου της ΠΑ Μαχμούτ Αμπάς (που είχε τεθεί στο περιθώριο) πνίγονταν από το καθεστώς με απειλές ή ακόμη και με χρήση βίας.

Όλα τα παραπάνω ήταν σε γνώση του παλαιστινιακού λαού και συσσωρεύονταν συνεχώς μέσα του. Έτσι οι Παλαιστίνιοι που έχουν δημοκρατική συνείδηση, ζώντας επί πολλές δεκαετίες με τους Ισραηλινούς, ψήφισαν ελεύθερα και συνειδητά το άλλο, το διαφορετικό από το βρώμικο και διεφθαρμένο κατεστημένο, που δεν δικαίωσε τις προσδοκίες τους για τη δημιουργία παλαιστινιακού κράτους, έστω και αν ρίσκαραν με την επιλογή τους. Πιστεύουν ότι η σκληροπυρηνική Χαμάς θα διαπραγματευτεί καλύτερα από τη Φατάχ τα δίκαιά τους. Γνωρίζουν ότι κινδυνεύουν να χάσουν περισσότερα με τη σκληρή και μέχρι τώρα αδιάλλακτη στάση της Χαμάς, από τη μετριοπαθή και σώφρονα πολιτική του Προέδρου Μαχμούτ Αμπάς, αλλά προτίμησαν το ρίσκο από την τελμάτωση. Θα δικαιωθούν ή θα μετανοήσουν; Είναι νωρίς ακόμη να βγάλουμε συμπεράσματα. Στον απίθανο κόσμο της Μέσης Ανατολής το απίθανο, το απρόβλεπτο και το παράδοξο συνυπάρχουν και συναλλάσσονται με τη λογική και την πολιτική ορθότητα. Πολλοί εξωγενείς παράγοντες συμβάλλουν στην αλλαγή του σκηνικού όπως οι φιλίες, οι έχθρες και οι συμμαχίες μεταξύ των αραβικών κρατών. Το ότι η Χαμάς διατηρεί στενές σχέσεις με το Ιράν των μουλάδων και του σκληροπυρηνικού εθνικιστή προέδρου του Μαχμούντ Αχματιμετζάν, ιδιαίτερα την παρούσα κρίσιμη περίοδο όπως και με το καθεστώς της Συρίας δεν είναι και το καλύτερο δυνατόν. Είναι μειονέκτημα της νέας παλαιστινιακής ηγεσίας και αρνητικό για τη διεθνή πολιτική της πορεία. Η αδιαλλαξία της και οι συνεχιζόμενες επιθέσεις αυτοκτονίας, όπως η τελευταία που έγινε την ημέρα που γράφαμε το παρόν, την Μεγάλη Δευτέρα μέσα στο Εβραϊκό Πάσχα, θα προκαλέσουν την μήνιν του Ισραήλ και το ξίφος του Βασιλιά Δαυίδ αργά ή γρήγορα θα επιπέσει επί της Χαμάς αμείλικτα. Εκτιμούμε ότι τα αντίποινα του Ισραήλ θα είναι σκληρά και θα αποστέλνουν μηνύματα στη Χαμάς. Όσο δε η Χαμάς δεν καταδικάζει τέτοιες ενέργειες και δεν επιθυμεί να ασκήσει έλεγχο στους νέους ζηλωτές του παραδείσου του Ισλάμ (με τις 72 παρθένες), τόσο η κατάσταση θα χειροτερεύει και θα εκτραχύνεται, η δε πολιτική επιβίωση της Χαμάς κρίνεται αβέβαιη. Εκτός και αν τα δεδομένα που περιγράψαμε αλλάξουν ξαφνικά και δεν είναι κάτι τέτοιο πρωτόγνωρο, κάτι όμως που θεωρούμε προς το παρόν ανέφικτο.