Η πλατεία ήταν γεμάτη από… εφέ
Και ο Διονύσης Σαββόπουλος θα πρέπει να διασκευάσει το καταπληκτικό τραγούδι του για τη «συγκέντρωση της ΕΦΕΕ» και να μας μιλήσει για μια πλατεία που (θα) είναι γεμάτη… εφέ και όχι «… με το νόημα που ‘χει κάτι από φωτιές…».
Η πλατεία και η οδός Αριστοτέλους είναι η μοναδική πολεοδομική ενότητα της Θεσσαλονίκης που διατηρήθηκε όπως προτάθηκε από τον περίφημο πολεοδόμο των αρχών του προηγούμενου αιώνα, τον Ερνέστ Εμπράρ, που επικεφαλής επιτροπής σχεδίασε την ανοικοδόμηση της πυρίκαυστης ζώνης, της κεντρικής περιοχής της πόλης, η οποία είχε καταστραφεί από τη φοβερή πυρκαγιά του 1917.
Η επιτροπή αυτή αποτελούνταν από πολεοδόμους και αρχιτέκτονες που σχεδίασαν μια νέα παραθαλάσσια πλατεία και μια οδό με προσόψεις, κιονοστοιχίες, καμάρες και στοές, που συνδυάζουν στοιχεία από τη βυζαντινή κληρονομιά της Θεσσαλονίκης με μνήμες και αρχιτεκτονικά-διακοσμητικά μοτίβα από ευρωπαϊκές και μεσογειακές πόλεις.
Κι όμως ο δήμος Θεσσαλονίκης, ενενήντα χρόνια μετά τον σχεδιασμό και την κατασκευή του μοναδικού για τα ελληνικά δεδομένα μνημειακού συνόλου με διατεταγμένες προσόψεις ενιαίας αρχιτεκτονικής σύλληψης, προχωράει στην αισθητική καταστροφή του. Τη μελέτη για τον «ανασχεδιασμό» της πλατείας Αριστοτέλους την προετοίμασε εν κρυπτώ ο δήμαρχος και η παράταξη της πλειοψηφίας και την κατέθεσε εκτάκτως με συμπληρωματικό -την τελευταία στιγμή- έγγραφο στην ημερήσια διάταξη του δημοτικού συμβουλίου, που αποφάσισε κατά πλειοψηφία και ενέκρινε τις επεμβάσεις.
Ουσιαστικά ο δημόσιος χώρος της πλατείας αποδίδεται προγραμματικά στους καταστηματάρχες με μόνιμες πλέον κατασκευές και στους οργανωτές των μαζικών εκδηλώσεων, καθώς, όπως δήλωσε χαρακτηριστικά και ο πρόεδρος του Τμήματος Αρχιτεκτόνων του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, καθηγητής Νίκος Καλογήρου, πρόκειται για άστοχες επιλογές, προφανώς υπό την πίεση των ιδιωτών και την «επείγουσα» συγκυρία των επικείμενων δημοτικών εκλογών, οι οποίες όμως οδηγούν σε ακόμα μία βιαστική και επιπόλαιη αρχιτεκτονική παρέμβαση στον πιο σημαντικό αστικό χώρο της Θεσσαλονίκης. Οι σχεδιαζόμενες παρεμβάσεις ενέχουν τον κίνδυνο περαιτέρω υποβάθμισης της μοναδικής θέας προς τον Θερμαϊκό και τον Όλυμπο, αλλά και της βέβαιης παρεμπόδισης της θέας προς τις μοναδικές προσόψεις των οικοδομών, αφού θα κατασκευαστούν βάθρα ύψους 45 εκατοστών (θαυμάστε ακρίβεια στη μέτρηση!) και πάνω σε αυτά θα τοποθετηθούν τραπεζοκαθίσματα και ομπρέλες 5Χ5 (ούτε γήπεδο να ‘τανε) με ενσωματωμένα θερμαντικά σώματα. Φυσικά δεν διασφαλίζεται ο δημόσιος και κοινόχρηστος χαρακτήρας του χώρου. Ενός χώρου που -για να μας προϊδεάσει ο δήμαρχος- πέρσι τέτοια εποχή παραχωρήθηκε (αλήθεια, έναντι ποιου ανταλλάγματος;) σε γνωστή φίρμα μπίρας-χορηγού του Τσάμπιονς Λιγκ για να προβάλει σε γιγαντοοθόνη τον τελικό, πραγματοποιώντας μια πρώτης τάξεως διαφήμιση.
Ενός χώρου που ήδη έχει υποβαθμιστεί τα τελευταία χρόνια, που υφίσταται την κιτς αισθητική της δημοτικής αρχής με τη «σκάλα των αγγέλων» και τις «συναυλίες» όλων των αστέρων του «σκυλάδικου» τραγουδιού, αλλά και την κατασκευή «θερμοκηπίων» με πλαστικά παραπέτα, θερμάστρες-μανιτάρια, ογκώδεις καναπέδες και χωρίσματα από πλεξιγκλάς. Πριν από μερικούς μήνες και υπό την πίεση δημοσιευμάτων του τοπικού Τύπου ο δήμος υλοποίησε επιχείρηση απομάκρυνσης αυθαίρετων κατασκευών κατάληψης χώρων για τα μάτια του κόσμου και για λίγες μέρες. Σήμερα και πάλι οι πεζοί περνούν με δυσκολία κάτω από τις στοές της πλατείας, ενώ δεν γίνεται λόγος για αμαξίδια ατόμων με αναπηρία.
Αλήθεια, δεν διδάχθηκε τίποτα ο κ. Παπαγεωργόπουλος από την άθλια επέμβαση που έγινε στο μέρος της πλατείας πάνω από την Εγνατία Οδό, που μετονομάσθηκε σε πλατεία Αρχαίας Αγοράς; (Η παλιά χάραξη της Αριστοτέλους δεν τέλειωνε στην Εγνατία, αλλά είχε ως τέρμα την ιστορική εκκλησία του Αγίου Δημητρίου. Σύμφωνα με το σχέδιο του Εμπράρ, στο ύψος της σημερινής πλατείας Αγοράς θα διαμορφωνόταν η κεντρική μεγαλοπρεπής πλατεία της πόλης, όπου θα υψώνονταν τα δημόσια μέγαρα, το δημαρχείο, η αστυνομία και τα δικαστήρια.)
Μία πλατεία με «χαρακτήρα», με πράσινο και αρκετά παγκάκια μετά την απομάκρυνση των λεωφορείων, μία πλατεία που έσφυζε από ανθρώπους όλων των ηλικιών, με τους γηραιότερους να πλειοψηφούν και να έχουν δημιουργήσει γύρω από το άγαλμα του Βενιζέλου την υπαίθρια «Βουλή», συζητώντας σε «πηγαδάκια» επί παντός επιστητού, δέχθηκε την περίεργη αν μη τι άλλο αισθητική του δημάρχου και μετατράπηκε σε… μαρμαρένιο αλώνι για να… πλακώνεται ο Διγενής με τον χάρο. Με τις μαρμαρόπλακες να ανάβουν το καλοκαίρι και να μετατρέπονται σε τσουλήθρα από τις βροχές του χειμώνα, ερήμωσε. Κατάντησε στέκι πωλητών λαθραίων τσιγάρων και αφετηρία πορειών και διαδηλώσεων.
Η όποια παρέμβαση σε έναν χώρο-έμβλημα για την πόλη μας όπως είναι η πλατεία Αριστοτέλους θα πρέπει να είναι αποτέλεσμα ενός δημόσιου διαλόγου των αρμόδιων φορέων (ΑΠΘ, ΤΕΕ/ΤΚΜ, Σύλλογος Αρχιτεκτόνων κτλ.) και ενός επίσης δημόσιου ανοιχτού αρχιτεκτονικού διαγωνισμού, που θα πάρει σοβαρά υπόψη του την ιστορικότητα του χώρου και το δικαίωμα των πολιτών να τον απολαμβάνουν και φυσικά όχι με σκοπό την εμπορική του εκμετάλλευση και τα φτιασίδια τύπου «σιντριβάνι με 64 πίδακες και ακτίνες λέιζερ».
Αλλά, βλέπετε, ο δήμαρχός μας βάλθηκε εν όψει δημοτικών εκλογών να μας πείσει ότι έχει όραμα και το υλοποιεί (Θεέ μου, φύλαγε…). Όραμα μεγαλόπνοο και μακροπρόθεσμο… Μέχρι το 2036! Μη γελάτε… Ξεκινήσαμε με πλακοστρώσεις και καγκελάκια στην Τσιμισκή (της Τσιμισκή το κάγκελο!). Συνεχίζουμε με σιντριβάνια και θερμαινόμενες ομπρελίτσες στην Αριστοτέλους. Και προχωράμε: Μετρό, υποθαλάσσια, δημαρχείο, Μεσογειακοί Αγώνες το 2013, Expo το 2017, Ολυμπιακοί Αγώνες το 2032 ή το 2036, όλο και κάτι θα σκεφτούμε για το 2100… Δήμαρχε, άσε κάτι να έχουν να κάνουν και οι επόμενες γενιές… Μην τα κάνεις όλα εσύ…
Ας αφήσουμε όμως τα αστεία. Το θέμα που αφορά, όπως προείπαμε, έναν ιστορικό-εμβληματικό χώρο της πόλης μας είναι πολύ σοβαρό, γι’ αυτό και έφτασε στη Βουλή με ερωτήσεις που κατέθεσαν οι βουλευτές Χρύσα Αράπογλου και Γιάννης Μαγκριώτης σχετικά με τις διαδικασίες που ακολουθήθηκαν στην υπόθεση της ανάπλασης.
Για κλείσιμο είχα σκοπό να αναφέρω το γνωστό τραγούδι του Βασίλη Παπακωνσταντίνου «Φοβάμαι όλα αυτά που θα γίνουν για μένα χωρίς εμένα…», αλλά μου άρεσε ένα άλλο, του ίδιου τραγουδιστή, που χρησιμοποιεί και η Χρύσα Αράπογλου στην ιδιαιτέρου ύφους ερώτησή της: «…Και ό,τι ζήσαμε προβάλλεται με φόντο την πλατεία…». Γιατί, όπως λένε οι πολεοδόμοι, οι πλατείες μιας πόλης (και ιδιαίτερα η κεντρική της πλατεία) είναι η αποτύπωση της ψυχοσύνθεσης των κατοίκων της, η ψυχή της πόλης.
Εσύ, τι ψυχή θα παραδώσεις, δήμαρχέ μου;