Γιατί και πώς θέριεψε η Εθνική Αντίσταση, και η κατάρριψη κάποιων μύθων…

Ιδού η κατάθεσή του:

«Τα έθνη όλα έχουν ιστορία. Κάθε λαός έχει και τη δική του ιστορία, βραχύχρονη ή μακρόχρονη. Όλοι οι λαοί έχουν ιστορία. Αντικειμενικά, κανένα έθνος δεν γεννιέται σήμερα. Υπάρχει από πολύ καιρό πριν. Η διαδρομή του στον χρόνο, η ιστορία του, αποτελεί το πιο σημαντικό συστατικό στοιχείο της ύπαρξής του. Έθνη χωρίς μνήμη δεν υπάρχουν. Έθνη χωρίς ιστορία είναι ανύπαρκτα. Αλλά η εθνική ιστορία, η συλλογική μνήμη ενός έθνους, παρά τις αλληλεπιδράσεις, είναι ξεχωριστή για κάθε εθνική ολότητα. Η μνήμη επίσης ενός έθνους πρέπει να είναι καταγεγραμμένη με την πιο πιστή αντιγραφή των γεγονότων κατ’ αρχήν που τη συγκροτούν και αρκούντως αναλυμένη, με όλες τις ερμηνείες που υπάρχουν, γιατί αποτελεί ανεκτίμητη εθνική κληρονομιά. Τα πιστοποιητικά ύπαρξης του έθνους. Τα στοιχεία της ταυτότητάς του.

Το νόημα της μελέτης της ιστορίας ενός έθνους από τα άτομα μέλη του βρίσκεται στο γεγονός ότι μ’ αυτόν τον τρόπο ανατροφοδοτείται η εθνική μνήμη. Κρατιέται αναμμένη η πυρά της μνήμης που φωτίζει την ιστορία ενός έθνους, ως αστείρευτη πηγή πίστης για το παρόν για το μέλλον. Η αναπόληση των ιστορικών γεγονότων δεν ικανοποιεί μόνο τον αναγνώστη, του παρέχει συνάμα και όλα εκείνα τα απαραίτητα εφόδια που θα του επιτρέψουν να αντιμετωπίσει παρόμοιες δύστηνες καταστάσεις. Τον βοηθάει να συντηρεί, να ενισχύει την πίστη του. Τον βεβαιώνει ότι έχει την ικανότητα να αντιστέκεται και να μην υποκύπτει στην πίεση των ισχυρών. Η ιστορία, θέλουμε δεν θέλουμε, δημιουργεί την εθνική και την πανανθρώπινη συνείδηση, ένα σύνολο από στοιχεία της κοινωνίας, από ήθη, έθιμα, θεσμούς και αξίες. Όλα αυτά οφείλουμε να τα προσφέρουμε στις νέες γενιές προς τροφοδοσία, προς ανίχνευση, προς έρευνα και προβληματισμό. Κι αν ακόμα αρνηθούν την προσφορά μας, συντελέσαμε στο να ανατροφοδοτήσουμε την εθνική μνήμη, με τα επιχειρήματα της άρνησής τους».

Οι αιτίες αντίστασης στην κατοχή…

Ο Μ. Γλέζος ευγενικά μας παραχώρησε προς προδημοσίευση ορισμένα αποσπάσματα από το βιβλίο του – κατάθεση ψυχής. Για μας αυτό είναι τιμητικό και τον ευχαριστούμε θερμά.

Αναφερόμενος στις αιτίες δημιουργίας του έπους της Εθνικής Αντίστασης, ο Μ. Γλέζος γράφει:

Οι αιτίες της αντίστασης του έθνους μας στην περίοδο της κατοχής εναντίον του εισβολέα και κατακτητή είναι οι ίδιες, όπως και στις προηγούμενες φάσεις (Εποποιία ’40-’41, Μάχη της Κρήτης). Αλλά υπάρχουν και πρόσθετες επίσης γιατί αλλάζουν εντελώς και οι σκοποί και οι συνθήκες μέσα στις οποίες διεξάγεται ο αγώνας.

Στις δύο πρώτες φάσεις ο αγώνας διεξάγεται για την απόκρουση του εισβολέα, για την ακεραιότητα της χώρας, για να μην κατακτηθεί η πατρίδα, για να μη σκλαβωθεί.
Στην περίοδο της κατοχής, ο αγώνας διεξάγεται για τη σωτηρία του έθνους από τον διαμελισμό του, για τη σωτηρία του ελληνικού λαού από τη γενοκτονία και για την αποτίναξη του ζυγού, της σκλαβιάς και την εθνική απελευθέρωση, τη λευτεριά. Όσον αφορά λοιπόν στους στόχους, υπάρχει μεταλλαγή. Η απόκρουση του εισβολέα μεταλλάσσεται σε αποτίναξη της σκλαβιάς.

Διαφέρουν επίσης και οι συνθήκες. Στην απόκρουση ο αμυνόμενος έχει στη διάθεσή του κι αυτός όπλα και όσο κι αν υπάρχει έλλειμμα σε βάρος του ως προς τις αντικρουόμενες δυνάμεις, έχει τη δυνατότητα των ελιγμών και της αναδίπλωσης των δυνάμεών του, έχει εξασφαλισμένα τα νώτα του και έναν μηχανισμό και ένα ενιαίο κέντρο που διευθύνει και προγραμματίζει την άμυνα.

Αντίθετα, στη δεύτερη περίπτωση ένας σκλαβωμένος λαός οφείλει και να οργανωθεί εξαρχής και να αντιμετωπίσει άοπλος τον αντίπαλο, χωρίς να έχει τίποτε στα χέρια του εκτός από τη θέλησή του για λευτεριά, η οποία εδράζεται στο ιστορικό πολιτισμικό του επίπεδο. Στις ιστορικές παραδόσεις και στα αντίστοιχα ιδανικά τα οποία αυτές δημιούργησαν.

Από την άποψη αυτή η Εποποιία της Εθνικής Αντίστασης στη διάρκεια της κατοχής αποτελεί την κορύφωση της αντίστασης στο σύνολο του αντιστασιακού αγώνα 1940-45.

Οι αιτίες που προκάλεσαν την αντίσταση του ελληνικού λαού στις δύο προηγούμενες φάσεις εξακολουθούν να παίζουν τον αναμφισβήτητο ρόλο τους και στην τρίτη φάση.

Οι ιστορικές παραδόσεις, η ελληνική ιδεολογία για τα ανθρώπινα ιδανικά, η συνειδητοποίηση του ρόλου του ατόμου στην κοινωνία, η αντιφασιστική νοοτροπία του ελληνικού λαού έπαιξαν τον βασικό και κυρίαρχο ρόλο τους.

Το ίδιο επίσης και το αίσθημα του δικαίου και της τιμής, αλλά έντονα επαυξημένο. Ο ελληνικός λαός θεώρησε να προσβάλλεται βάναυσα στο φιλότιμό του. Από νικητής ενός πεντάμηνου αγώνα στα ηπειρωτικά βουνά της Αλβανίας, να βρεθεί στρατιωτικά ηττημένος, ύστερα από μια δίμηνη σύγκρουση σε δύο μέτωπα. Του ήταν αδιανόητη η λογική να πολεμάει την ιταλική αυτοκρατορία νικηφόρα επί ένα πεντάμηνο και ξαφνικά να του επιτίθεται ένας στρατιωτικός κολοσσός, το Γʼ΄ Ράιχ, με μια φοβερή στρατιά 360 χιλιάδων ανδρών.

Πέρα όμως απ’ αυτές τις αιτίες προστέθηκε και η ανάγκη σωτηρίας του ελληνικού λαού από τη γενοκτονία του με την πείνα και η ανάγκη της διατήρησης της εθνικής ολότητας από τον διαμελισμό της.

Αναμφισβήτητα επίσης στις αιτίες της ανάπτυξης της αντίστασης του ελληνικού λαού πρέπει να προστεθούν και ο αντιστασιακός αγώνας των λαών της Ευρώπης, καθώς και ο αγώνας των Συμμάχων σε όλα τα μέτωπα.

Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος που ξεκίνησε ως ιμπεριαλιστικός πόλεμος, στην πορεία παρουσιάστηκε και κατέληξε να είναι ένας πόλεμος ανάμεσα σε δύο ιδεολογικά συστήματα που αφορούσαν το πρόβλημα της εξουσίας, όχι ανάμεσα σε διαφορετικά ιμπεριαλιστικά κέντρα, αλλά ανάμεσα στους λαούς και το φασισμό-ναζισμό.

Ο αντιφασιστικός χαρακτήρας του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου και το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης των λαών ενίσχυσε ως ένας πρόσθετος λόγος τις αιτίες που οδήγησαν τον ελληνικό λαό στο να δημιουργήσει την Εποποιία της Εθνικής Αντίστασης.

Βέβαια, το φαινόμενο της λαογέννητης Εθνικής Αντίστασης δεν προήλθε εκ του μηδενός, ως «παρθενογένεση». Εξηγείται μόνον αν ανατρέξουμε στην ιστορία αυτού του τόπου, στις ιστορικές του παραδόσεις και τον ρόλο που παίζουν στις ψυχολογικές διεργασίες των ατόμων με κοινωνική συνείδηση η προσβολή της τιμής του και η αδικία. Ερμηνεύεται επίσης μόνον στην περίπτωση που μελετηθεί η ψυχολογία του λαού, όταν αποκτήσει συνειδησιακή αυτογνωσία του ρόλου του στο ιστορικό γίγνεσθαι.

Δεν είναι τυχαία τα γεγονότα που παρουσιάστηκαν. Πρώτον: Πολλές πρωτογενείς αντιστασιακές οργανώσεις φέρουν την επωνυμία «Νέα Φιλική Εταιρεία». Και δεύτερον: Τα περισσότερα ψευδώνυμα των αγωνιστών είναι τα ονόματα των αγωνιστών του 1821. Παραξενεύει ορισμένους σύγχρονους ιστοριοδίφες και ιστοριογράφους το αναμφισβήτητο γεγονός της καθολικής και πολύμορφης Εθνικής Αντίστασης στην Ελλάδα. Αδυνατούν να εξηγήσουν τις αιτίες που προκάλεσαν το φαινόμενο και προσφεύγουν σε εγκεφαλικές και εξωπραγματικές εξηγήσεις, υποθέσεις και εικασίες.

Μια απ’ αυτές τις θεωρίες επιχειρεί να ερμηνεύσει το φαινόμενο της Εθνικής Αντίστασης ως «προσπάθειες για επιβίωση και για οργάνωση του νέου δύσκολου τρόπου ζωής», «καθώς το ζητούμενο ήταν πλέον ο τρόπος επιβίωσης και προσαρμογής στους νέους δύσκολους καιρούς». Μ’ άλλα λόγια ο Μάθιος Πόταγας, όταν στις 2 Μαΐου 1941 σταμάτησε μπροστά στη γερμανική φάλαγγα των αρμάτων μάχης και πρόσφερε τον εαυτό του θυσία για ν’ αποδείξει στους κατακτητές ότι δεν πρόκειται να υποταχτεί η Ελλάδα, το έκανε… «καθώς το ζητούμενο ήταν -για τον 17χρονο μαθητή- πλέον ο τρόπος επιβίωσης και προσαρμογής στους νέους δύσκολους καιρούς».

Τα ίδια φαίνεται… αντιμετώπιζαν και ο Τάκης Μιχαηλίδης και ο Μπάμπης Κουτσουβέλης, όταν ο πρώτος στην Αθήνα στις 27 Απριλίου 1941 και ο δεύτερος στο Χαροκοπιό της Μεσσηνίας, λίγες μέρες αργότερα, έβαζαν καρφιά σε σανιδένιους τάκους για να τρυπάνε τα λάστιχα των γερμανικών αυτοκινήτων. Όπως το ίδιο έκαναν και ο Κ. Κουλουφάκος και ο Οδυσσέας Τσουκόπουλος με τους φίλους τους την ίδια εποχή, για να καταστρέψουν αυτοκίνητα, ο ένας στην Αθήνα και ο άλλος στην Τεγέα της Αρκαδίας. Κι αν τυχόν αυτά θεωρηθούν μεμονωμένες ενέργειες -που δεν ήσαν- τότε μήπως ήσαν μεμονωμένες ενέργειες: η απόκρυψη των όπλων, η βοήθεια όλου του πληθυσμού προς τους στρατιώτες μας να τους δώσουν ρούχα, φαΐ, να τους φυγαδεύσουν και διευκολύνουν να πάνε στα σπίτια τους, καθώς και η απόκρυψη, η περίθαλψη των Βρετανών στρατιωτών και τελικά η φυγάδευσή τους στη Μέση Ανατολή, παρά την απειλή του θανάτου; Το σύνολο του ελληνικού λαού (υπάρχουν βέβαια και οι εξαιρέσεις) από πλευράς διαθέσεων ήταν εναντίον του κατακτητή. Το ίδιο κι από πλευράς Παθητικής Αντίστασης. Όσον αφορά τώρα τη στάση του σε πράξεις Ενεργητικής Αντίστασης, όλα όσα έγιναν από την πρώτη μέρα της κατοχής έως και τις 22 Ιουνίου 1941 αποδεικνύουν ότι έγιναν πηγαία, αυτόβουλα, χωρίς να παίρνουν εντολή από κάπου και χωρίς να μιμούνται κάποιον.

Η διάθεση για αντίσταση εδράζεται, κατά τη γνώμη μας, στα παρακάτω:

Πρώτο: Στο 1821. Πέρα από το γεγονός ότι ο ελληνικός λαός κέρδισε τη λευτεριά του, αποτινάσσοντας τη σκλαβιά αιώνων, η χρονική απόσταση από την Επανάσταση του ’21 δεν ήταν μεγάλη. Μόλις 120 χρόνια. Τέσσερις γενιές, γι’ αυτούς που κέρδισαν στα 1828 τη λευτεριά τους. Δηλαδή μόνο για τη μισή Ελλάδα. Για την υπόλοιπη Ελλάδα η χρονική απόσταση είναι ακόμα πιο μικρή. Μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912-13 λευτερώθηκαν η Ήπειρος, η Δυτική και Κεντρική Μακεδονία με τη Θεσσαλονίκη και η Κρήτη. Μετά τον Αʼ Παγκόσμιο Πόλεμο (1914-1918) απελευθερώθηκαν κι άλλα ελληνικά εδάφη και με τη Συνθήκη των Σεβρών (1920) η Δυτική και η Ανατολική Θράκη μαζί με τα νησιά Ίμβρο και Τένεδο, όπως και η Σμύρνη και ένα μεγάλο μέρος της ενδοχώρας της. Συνεπώς, οι μισοί περίπου Έλληνες είχαν ζήσει τα γεγονότα και είχαν πάρει μέρος στον αγώνα για το ξεσκλάβωμά τους.

Στο σύνολό τους οι Έλληνες έχουν μέσα τους το ’21. Πρώτ’ απ’ όλα από τα σπίτια τους. Τα καριοφίλια, τα όπλα της Επανάστασης, κοσμούν τους τοίχους των σπιτιών τους. Κι οι ιστορίες για το ’21 νοηματοδοτούν το σήμερα, γιομίζουν το είναι τους και στοιχειώνουν την ύπαρξή τους. Δεν είναι τυχαίο που ο Παλαμάς είπε και σάλπισε στους νέους:

Δεν έχω άλλο να σας πω,
παρά μονάχα ένα
μεθύστε με τ’ αθάνατο κρασί
του Εικοσιένα

Οι Έλληνες είχαν κερδίσει με μύριες όσες θυσίες τη λευτεριά τους το 1821. Αγωνίστηκαν εναντίον των εισβολέων το 1940-41 και με τη Μάχη της Κρήτης να μην τη χάσουν και το απέδειξαν. Παρά τις δυσοίωνες προβλέψεις όλων, η Ελλάδα αγωνίστηκε και χάρη στον απαράμιλλο δυναμισμό του ελληνικού λαού κέρδισε την πρώτη νίκη κατά του Άξονα. Στη συνέχεια, ενώ πολεμούσε στο Αλβανικό Μέτωπο δέχτηκε την πλημμυρίδα του γερμανικού στρατού. Κανένα άλλο έθνος δεν πολέμησε ταυτόχρονα μαζί και τις δύο δυνάμεις του Άξονα. Κι όμως, παρά τη φωτιά και το σίδερο, χρειάστηκαν άλλοι δυο μήνες για να ολοκληρωθεί, με την κατάληψη της Κρήτης, η σκλαβιά της πατρίδας.

Δεύτερο: Αν ο πρωτεύων, ο κυρίαρχος λόγος, στη διάθεση του ελληνικού λαού για Αντίσταση υπήρξεν ο πατριωτισμός, που δεν ταυτίζεται ούτε με τον κρατισμό ούτε με τον εθνικισμό, σημαντικό ρόλο έπαιξε κι η αδικία σε βάρος της Ελλάδας. Οι Έλληνες ήταν αδύνατο να κατανοήσουν πώς από νικητές βρέθηκαν ηττημένοι. Απρόκλητα, χωρίς καμιά απολύτως αιτία από την πλευρά μας, η φασιστική Ιταλία μάς επιτίθεται στις 28 Οκτωβρίου 1940. Αποκρούεται η εισβολή και επί πέντε μήνες, κάτω από αντίξοες συνθήκες συνεχίζεται η νικηφόρα Αντίσταση. Τότε από την άλλη άκρια της Ευρώπης ο Χίτλερ, χωρίς να υπάρχει θέμα εδαφικών διεκδικήσεων και χωρίς ουσιαστική αιτία, με μια στρατιά 360.000 ανδρών και με τα τελειότερα μέσα της πολεμικής τεχνολογίας μάς επιτίθεται. Οι Έλληνες θεώρησαν την απρόκλητη αυτή επίθεση τη μεγαλύτερη αδικία σε βάρος της Ελλάδας. Το γεγονός πως από νικητής βρέθηκε ηττημένος ήταν από τα αδιανόητα στην ψυχοσύνθεση του Έλληνα. Η ορολογία οι «σκλαβωμένοι νικητές» εκφράζει την έννοια της αδικίας η οποία διαπράχθηκε σε βάρος του. Οι Έλληνες πόνεσαν αφάνταστα από την αδικία, πόνεσαν βαθύτερα που από νικητές βρέθηκαν ηττημένοι.

Τρίτο: Η αδικία αυτή προήλθε από τον Χίτλερ, τον δημιουργό της ναζιστικής θεωρίας και των εθνικοσοσιαλιστικών δογμάτων. Ο ελληνικός λαός είχε υποστεί το δικτατορικό καθεστώς της 4ης Αυγούστου και είχε μισήσει τις φασιστικές μεθόδους του. Η φασιστική Ιταλία επιτίθεται χωρίς λόγο εναντίον της Ελλάδας, και ενώ αποκρούεται νικηφόρα η επίθεση η ναζιστική Γερμανία έρχεται ως συνεπίκουρος να βοηθήσει και να σκλαβώσει τη χώρα. Μπροστά στους Έλληνες ορθώνεται ολοφάνερα ο κίνδυνος υποταγής ολόκληρης της ανθρωπότητας στη φασιστική δουλεία. Εδώ όμως στην Ελλάδα γεννήθηκε η Δημοκρατία ως έννοια, ως λέξη, ως πράξη. Ήταν συνεπώς αδιανόητο για τον Έλληνα οποιαδήποτε ανοχή ή συμφιλίωση με όποιον επιβουλευόταν τα πανανθρώπινα πλέον ιδεώδη της Δημοκρατίας. Είχε ζήσει επίσης στην πλάτη του το φασιστικό καθεστώς της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου. Συνεπώς, ο αγώνας εναντίον του κατακτητή ήταν απόλυτα ταυτισμένος με τον αγώνα εναντίον του φασισμού και του ναζισμού.

Αυτές υπήρξαν οι βασικές αιτίες οι οποίες εξηγούν το φαινόμενο της Αντίστασης του ελληνικού λαού από την πρώτη στιγμή της κατοχής, τις πρώτες ώρες, τις πρώτες μέρες, τους πρώτους μήνες. Μαζί μ’ αυτές τις πάγιες, τις πρωτογενείς αιτίες προστέθηκαν στην πορεία κι άλλες, όπως:

Τέταρτο: Ο διαμελισμός του ελληνικού έθνους. Δεν πέρασε καθόλου πολύς καιρός για να κατανοηθεί άμεσα απ’ αυτούς που τον υπέστησαν και σ’ όλον τον ελληνικό λαό λίγο αργότερα, ότι η δήθεν επιβαλλόμενη για στρατιωτικούς λόγους τριπλή στρατιωτική κατοχή υπέκρυπτε στην ουσία το διαμελισμό του ελληνικού έθνους.

Η είσοδος ενός βουλγαρικού σώματος στρατού στη Δυτική Θράκη και την Ανατολική Μακεδονία δεν απελευθέρωνε μονάχα γερμανικές δυνάμεις, για την επίθεση εναντίον της ΕΣΣΔ, αλλά εσήμαινε παράλληλα και προσάρτηση και εκβουλγαρισμό των εδαφών αυτών.

Η είσοδος των ιταλικών στρατευμάτων στην Ελλάδα δεν εσήμαινε μονάχα την αποδέσμευση μεγάλων γερμανικών δυνάμεων, αλλά παράλληλα και την αναγκαστική: α) Προσάρτηση των Ιονίων Νήσων, των Κυκλάδων, της Σάμου και της Ικαρίας στην Ιταλία, β) Την προσάρτηση της Θεσπρωτίας στην Αλβανία και γ) Τη δημιουργία του «Βασιλείου της Πίνδου» στην καρδιά της Ελλάδας.

Αυτός ο διαμελισμός, ο τεμαχισμός, η αποσύνθεση του ελληνικού έθνους και ο εκβουλγαρισμός, η ιταλοποίηση, η αλβανοποίηση και η ρουμανοβλαχοποίηση ελληνικών περιοχών, όχι μόνο δεν μπορούσε ν’ αφήσει ασυγκίνητο τον ελληνικό λαό αλλά αποτελούσε τεράστια κινητήρια δύναμη στον αντιστασιακό αγώνα. Μια από τις ικανότητες του ελληνικού λαού, την οποία απόκτησε στη μακραίωνη πορεία της ύπαρξής του, είναι η ικανότητα της άρνησης να αποδεχτεί το όποιο καθεστώς βίας επιχειρούν να του επιβάλουν.

Πέμπτο: Η γενοκτονία του ελληνικού λαού. Ο Χίτλερ, μακριά από τη δήθεν ιπποτική συμπεριφορά του απέναντι στον ελληνικό λαό, επιχείρησε βάσει προγραμματισμένου σχεδίου να εξοντώσει τον ελληνικό λαό με την πείνα, τον λιμό και τις ασθένειες. Η αρπαγή των αγαθών των πολιτών με το χωρίς αντίκρισμα κατοχικό μάρκο και η ληστεία του Δημοσίου με την υποχρέωσή του να το αγοράσει για να αποσυρθεί από την κυκλοφορία υπήρξε η πρώτη πράξη… ιπποτισμού του Χίτλερ απέναντι στον ελληνικό λαό. Μια δεύτερη πράξη υπήρξε η υποχρέωση της Ελλάδας να πληρώνει και τη διατροφή του εκστρατευτικού σώματος του Ρόμελ στην Αφρική (Africa Corps). Από όλες τις χώρες της Ευρώπης μόνο η Ελλάδα υποβλήθηκε σ’ αυτή την υποχρέωση. Ως αποτέλεσμα αυτής της ʽʽιπποτικήςʼʼ πολιτικής του Χίτλερ απέναντι στην Ελλάδα δεν ήταν μόνον η κατάρρευση της οικονομίας της χώρας, αλλά η ολική εξαφάνιση των τροφίμων, αφού διοχετεύονταν στην Αφρική και στη Γερμανία. Το φάσμα της πείνας κάλυψε τη χώρα και οι θάνατοι από ασιτία άρχιζαν να θερίζουν τον πληθυσμό.

Ο αγώνας για την επιβίωση του ελληνικού λαού ήταν άμεσος και επιτακτικός από το φθινόπωρο του 1941 και ιδιαίτερα μετά τον φοβερό χειμώνα του 1941-1942 με τους 300.000 νεκρούς από την πείνα και τις αρρώστιες εκείνην ακριβώς την περίοδο.

Ο αντιστασιακός αγώνας του ελληνικού λαού για τη σωτηρία του από την πείνα, ο οποίος εκδηλώθηκε με κινητοποιήσεις -από επιτροπές έως διαδηλώσεις και απεργίες- αφορούσε σ’ έναν πανεθνικόν αγώνα ύψιστης σημασίας. Δεν ήταν, ούτε υπήρξε ποτέ «τρόπος επιβίωσης και προσαρμογής στους νέους δύσκολους καιρούς», όπως ισχυρίζονται μερικοί. Αναμφισβήτητα, το κάθε άτομο και η κάθε οικογένεια προσπαθούσε να βρει τρόπους αντιμετώπισης του προβλήματος της πείνας που προέκυψε. Αλλά ο αγώνας για τη δημιουργία λαϊκών συσσιτίων, ο αγώνας για να μην παραδίνεται το παρακράτημα, ο αγώνας για την πληρωμή σε είδος, το σπάσιμο των αποθηκών και το μοίρασμα των τροφίμων στους κατοίκους, η μάχη της σοδειάς, υπήρξαν απότοκα συλλογικής συνειδησιακής διεργασίας, καθώς το ζητούμενο δεν ήταν ατομικό αλλά πανεθνικό: η σωτηρία του ελληνικού λαού από τη γενοκτονία.

Έκτο: Σημαντικό προωθητικό λόγο στην ένταση του αντιστασιακού αγώνα έπαιξε και η προοπτική για το αύριο. Στους αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης κυριαρχούσε η αντίληψη: «Ναι. Να αγωνιστούμε και να θυσιαστούμε για τη λευτεριά της πατρίδας. Αλλά τι θα γίνει μετά; Θα εγκατασταθεί στη λευτερωμένη από μας Ελλάδα το καθεστώς της 4ης Αυγούστου; Θα διώξουμε τον ξένο τύραννο για να φέρουμε έναν άλλο στη θέση του; Ε, όχι. Ονειρευόμαστε μιαν άλλη Ελλάδα. Μιαν άλλη Ελλάδα, χωρίς δικτατορία και καταπιέσεις, διωγμούς και έλλειψη ελευθερίας έκφρασης της γνώμης. Μια Ελλάδα και εσωτερικά ελεύθερη. Μια Ελλάδα όπου θα κυριαρχεί η θέληση του λαού, όπου θα εκλέγουμε ελεύθερα αυτούς που θα μας αντιπροσωπεύουν στην Αυτοδιοίκηση και στη Βουλή». Αυτά σκέπτονταν κι αυτά κουβέντιαζαν μεταξύ τους οι αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης. Και όχι μόνον αυτά. Ονειρεύονταν έναν κόσμο χωρίς πολέμους, έναν κόσμο της πανανθρώπινης λευτεριάς, έναν κόσμο κοινωνικής δικαιοσύνης.

Βασική επιδίωξη είναι η λευτεριά της πατρίδας, αναμφισβήτητα. Οραματίζεται όμως ο αγωνιστής της Εθνικής Αντίστασης και πέρα από την απελευθέρωση από τη σκλαβιά κι έναν κόσμο χωρίς διώξεις και βία, με ελευθερία στην έκφραση της γνώμης, με ελευθεροτυπία, με ελευθερία στο συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι. Έναν κόσμο χωρίς κοινωνικές διακρίσεις και ανισότητες, με κοινωνική δικαιοσύνη.

«Υπήρχε ένα διάχυτο αίσθημα ότι το παλαιό πέθανε οριστικά και ότι θα προκύψει κάτι εντελώς καινούριο. Ότι ήρθε η στιγμή η ιστορία να ξεγράψει ό,τι ανήκε στο κατεστημένο, στον βαθμό τουλάχιστο που κυβερνούσε με την “ψευτιά και την κλεψιά”. Ότι αυτά που υπόσχονταν οι αντάρτες, το διώξιμο του κατακτητή βεβαίως αλλά και η κοινωνική ισότητα και η δικαιοσύνη, μπορούσαν να γίνουν εδώ και τώρα».

Έβδομο: Όσο ξεκαθαριζόταν ο χαρακτήρας του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, ως ένας αγώνας των λαών εναντίον όσων τους καταπίεζαν και τέθηκε επί τάπητος το αίτημα της αυτοδιάθεσης των λαών, ο ελληνικός λαός ενστερνίστηκε απόλυτα την αυτοδιάθεση γιατί την ταύτιζε με τη δική του ανεξαρτησία.

…και απάντηση για κάποιους μύθους

Πολύτιμη είναι η κατάθεση του Μ. Γλέζου και στην ανασκευή κάποιων μύθων που έντεχνα πλασάρονται γύρω από την Εθνική Αντίσταση:

Δεύτερη εξομολόγηση ανασκευή μύθων

Στην αντιστασιακή ιστοριογραφία πλάστηκαν, κατά το δοκούν, πολλοί μύθοι, τους οποίους προσπάθησα να ανασκευάσω σ’ αυτή τη συγγραφή με επιχειρήματα τεκμηριωμένα. Εδώ καταγράφω συνοπτικά τους πιο σημαντικούς.

Μύθος πρώτος: Η Αντίσταση στην Ελλάδα ήταν απόρροια ενός πεινασμένου λαού. Ενέργεια απόγνωσης, απελπισίας. Όπως αυτή που κάνει ένας πεινασμένος, που ορμάει ν’ αρπάξει να φάει, χωρίς να λογαριάζει τις συνέπειες.

Απάντηση: Η Αντίσταση άρχισε από την πρώτη μέρα της κατοχής, σ’ όλη την Ελλάδα ως παθητική και ως ενεργητική, πριν αρχίσει η πείνα (φθινόπωρο) και πριν τον λιμό που ξέσπασε τον χειμώνα 1940-1941. Όταν όμως άρχισε ο αγώνας για να σωθεί ο λαός από την πείνα, οι αγωνιστές που αμύνονταν να μην αρπάξει ο κατακτητής τη σοδειά τους, άνοιγαν τις αποθήκες και μοίραζαν τα τρόφιμα στους κατοίκους, πρόσφεραν τη ζωή τους γι’ αυτό το σκοπό. Δεν το ‘καναν για το άτομό τους, για τον εαυτό τους. Εξάλλου ο πεινασμένος επαιτεί, δεν απαιτεί.

Μύθος δεύτερος: Η Αντίσταση ξεκίνησε όταν ο Χίτλερ έκανε την επίθεση εναντίον της Σοβιετικής Ένωσης, στις 22 Ιουνίου 1941.

Απάντηση: Από την πρώτη μέρα της κατοχής όμως στην Ελλάδα, ως τις 22 Ιουνίου 1941, υπάρχουν 31 μορφές εκδηλώσεων αντίστασης σ’ όλη τη χώρα, από μεμονωμένα άτομα είτε παρέες φίλων, και η δημιουργία 92 αντιστασιακών οργανώσεων και 9 ανταρτοομάδων.

Μύθος τρίτος: Στην αρχική φάση της κατοχής οι διαθέσεις σημαντικής μερίδας του λαού ήσαν φιλογερμανικές.

Απάντηση: Από την πρώτη κόλας ημέρα της κατοχής ο ελληνικός λαός, στην ολότητά του, έδειξε την απόλυτη αντίθεσή του προς τους Γερμανούς κατακτητές, όχι μόνο με κρυφές, αλλά και φανερές εκδηλώσεις.

Μύθος τέταρτος: Το ΚΚΕ άρχισε τον αγώνα αντίστασης μόνον όταν ο Χίτλερ επιτέθηκε εναντίον της ΕΣΣΔ.

Απάντηση: Το γράμμα του Ζαχαριάδη στις 31 Οκτωβρίου 1940, οι αιτήσεις των κρατούμενων κομμουνιστών να πάνε να πολεμήσουν στο μέτωπο, το άρθρο του Πορφυρογένη στην Κρήτη στις 16 Μαΐου 1941 στα «Κρητικά Νέα» και οι αντιστασιακές ενέργειες των κομμουνιστών τον Απρίλιο – Μάιο – Ιούνιο του ίδιου χρόνου αποδεικνύουν ακριβώς το αντίθετο.

Μύθος πέμπτος: Ο χαρακτηρισμός των αντιστασιακών πράξεων ως αυθόρμητων εκδηλώσεων, όταν δεν οφείλονταν σε εντολή αντιστασιακών οργανώσεων ή των Άγγλων.

Απάντηση: Όλες αυτές οι εκδηλώσεις οι οποίες χαρακτηρίζονται ως αυθόρμητες, δηλαδή ενστικτώδικες, είναι αυτόβουλες. Προέρχονται και είναι απόρροια συνειδητής επεξεργασίας, σχεδιασμού και προγραμματισμού. Είναι οι πρωτογενείς, πηγαίες εκδηλώσεις συνειδησιακής διεργασίας, ως έκφραση της συλλογικής συνείδησης για αντίσταση του λαού, ακόμα κι αν προέρχονται από μεμονωμένα άτομα.

Μύθος έκτος: Η άποψη ότι η αρχή της Αντίστασης έγινε με το κατέβασμα της χιτλερικής σβάστικας από την Ακρόπολη, τη νύχτα της 30ής προς την 31η Μαΐου 1941.

Απάντηση: Το Μέτωπο Εθνικής Σωτηρίας στην Ξάνθη σχηματίστηκε μία μέρα πριν αρχίσει η επίθεση του Χίτλερ στην Ελλάδα και η θυσία του Μάθιου Πόταγα σάλπισε την Αντίσταση στις 2 Μαΐου 1941. Στις 27 Απριλίου 1941 στην Αθήνα, νέοι κατέστρεψαν τους οδοδείκτες και άρχισαν τις δολιοφθορές. Όπως κι άλλες πολλές αντιστασιακές εκδηλώσεις. Ο συμβολισμός της πράξης δεν σημαίνει κι αρχή της Αντίστασης. Ούτε και η δημοσιοποίηση του γεγονότος από τους ίδιους τους κατακτητές, με το ανακοινωθέν τους, και η πλατιά δημοσιότητα που πήρε σημαίνει έναρξη του αντιστασιακού αγώνα. Ο αγώνας άρχισε από την πρώτη μέρα της κατοχής κι από το σύνολο του ελληνικού λαού.

Μύθος έβδομος: Μας απελευθέρωσαν οι Άγγλοι.

Απάντηση: Πρακτικά οι Άγγλοι, τα αγγλικά στρατεύματα, δεν απελευθέρωσαν ούτε μια σπιθαμή ελληνικού εδάφους μόνοι τους. Την Ελλάδα απελευθέρωσαν οι ελληνικές αντιστασιακές οργανώσεις με τις ένοπλες δυνάμεις τους και σε μερικά νησιά οι στρατιωτικές δυνάμεις της εξόριστης ελληνικής κυβέρνησης (ελληνικός πολεμικός στόλος – Ιερός Λόχος – αεροπορία) μαζί και με Άγγλους (βρετανικός στόλος και αεροπορία).

Μύθος όγδοος: To KKE πέτυχε να πρωταγωνιστήσει στην Εθνική Αντίσταση και να κερδίσει την πλειοψηφία του λαού με το μέρος του, γιατί γνώριζε να δουλεύει συνωμοτικά.

Απάντηση: Στη διάρκεια της κατοχής το ΚΚΕ είχε σωστή πολιτική, γι’ αυτό και βρήκε τη σωστή γλώσσα για να συνδεθεί με το λαό και να κερδίσει την εμπιστοσύνη του. Κι άλλες φορές στη μακρόχρονη πορεία του το ΚΚΕ, παρ’ όλο που δούλευε συνωμοτικά, δεν είχε τα ίδια αποτελέσματα. Το ΚΚΕ πρωταγωνίστησε στην Αντίσταση γιατί υπήρξε η μόνη πολιτική δύναμη που κάλεσε το λαό σ’ αγώνα για τη σωτηρία και τη λευτεριά του, από την πρώτη μέρα της κατοχής, κι όχι επειδή γνώριζε να δουλεύει συνωμοτικά.

Μύθος ένατος: Το ΚΚΕ πήρε μέρος στην Εθνική Αντίσταση αλλά με μοναδικό σκοπό να καταλάβει την εξουσία.

Απάντηση: Αν μπορεί να κατηγορήσει κάποιος την ηγεσία του ΚΚΕ, είναι ότι δεν φάνηκε ικανή να αξιοποιήσει τη δυνατότητα που παρουσιάστηκε ώστε να γίνει πραγματικά ο ελληνικός λαός αφέντης στον τόπο του.

Μύθος δέκατος: Η αντίσταση στην Ελλάδα ήταν μίμηση της ευρωπαϊκής αντίστασης.

Απάντηση: Τότε γιατί ο Roger Milliex από τις 25 Μαρτίου 1942 δηλώνει: «δεν φοβούμαι διόλου να το βεβαιώσω – πρώτη αντιστασιακή πρωτεύουσα της Ευρώπης, είναι η Αθήνα».