Χωρίς εργασία, χωρίς αξιοπρέπεια
Για δύο δεκαετίες περίπου ο νεο-φιλελευθερισμός -όχι απλώς ως οικονομικό σύστημα αλλά ως πολιτική και κοινωνική φιλοσοφική «αρχή», γεγονός που παραβλέπουμε- επιχειρεί τη χειραγώγηση των σύγχρονων κοινωνιών, προβάλλοντας δύο κεντρικά επιχειρήματα:
Ότι ο ίδιος αποτελεί μια αδήριτη ιστορική «νομοτέλεια», και στις «νομοτελείς» δεν μπορούν να προβληθούν αντίθετα επιχειρήματα. Η «νομοτέλεια» αυτή έχει «πυρηνικό» στοιχείο την ανασφάλεια, τη διακινδύνευση, την ακύρωση των όρων κοινωνικής προστασίας που διαμορφώθηκαν μεταπολεμικά. Όλοι αυτοί οι όροι αποτελούν σήμερα «φαντάσματα» μιας άλλης εποχής, που πρέπει σύντομα να την ξεχάσουμε…
Τα όσα συμβαίνουν σήμερα στη Γαλλία, με επίκεντρο την ανασφάλιστη εργασία των νέων, αποκαλύπτουν την έκταση και το βάθος της πολιτικο-ιδεολογικής κρίσης που εμφανίζεται ως «επιχείρημα» της οικονομικής ανάπτυξης. Ότι δηλαδή όρο της ανάπτυξης αυτής αποτελεί η ανασφάλεια, η αβεβαιότητα της εργασίας, ο άδηλης έκβασης αγώνας για την επιβίωση. Σ’ αυτό τον αγώνα πρώτη και βασική επίπτωση είναι η «τρώση» της ίδιας της αξιοπρέπειας του ατόμου.
Ασφαλώς οι σύγχρονες κινητοποιήσεις των νέων στη Γαλλία δεν έχουν πολλά κοινά σημεία με τον Μάιο του 1968. Τότε τα προτάγματα αφορούσαν μια νέα οργάνωση της ζωής, μια νέα τάξη ανθρώπινων και κοινωνικών αξιών, μια εξέγερση κατά της γραφειοκρατικοποίησης και της «τεχνικοποίησης» της σκέψης.
Σήμερα τα συνθήματα των «πανό» εκφράζουν «την απελπισία και την οργή» των νέων ανθρώπων, των νέων εργαζομένων. Το «όλα ή τίποτα» του 1968 έχει αντικατασταθεί σήμερα από το αίτημα της απόσυρσης του Νόμου…
Η «επιτυχία» του νεο-φιλελευθερισμού δεν είναι απλώς ότι επιβάλλεται σ’ όλο και ευρύτερες οικονομικές «περιοχές», μέσω του σύνθετου δικτυακού σχήματος της «παγκοσμιοποίησης».
Η πραγματική του επιτυχία συνίσταται στο γεγονός ότι καθήλωσε την όποια επιχειρηματολογία στο επίπεδο του «οικονομικού αποτελέσματος»: παραγωγικότητα, ανταγωνιστικότητα, νέες τεχνολογικές δομές, αντιπαράθεση της Ευρώπης με τις ΗΠΑ, την Κίνα, την Ινδία, την Ιαπωνία. Και η «ατζέντα» των επιχειρημάτων κλείνει εδώ, σύμφωνα με τον νεο-φιλελευθερισμό.
Δημοκρατικό σύστημα, ατομικά πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα, κοινωνικές σχέσεις, ανθρώπινος πολιτισμός αποτελούν δευτερεύουσες παραμέτρους που, σε κάθε περίπτωση, δεν μπορούν να παρεμποδίζουν την ανταγωνιστικότητα των μηχανισμών της Αγοράς.
Στην πραγματικότητα, στη σύγχρονη εποχή η αντιπαράθεση μεταξύ νεο-φιλελεύθερου και κοινωνικού κράτους δεν εκφράζει παρά μια δεσπόζουσα μορφή της σύγκρουσης μεταξύ σύγχρονου φιλελευθερισμού και Δημοκρατίας.
Ο «πατέρας» του νεο-φιλελεύθερου «επιχειρήματος» F.A. Hayek «κωδικοποιεί» εύστοχα την αντίθεση αυτή: «Η Δημοκρατία δεν είναι αυτοσκοπός, αλλά μέσον… είναι ένα “ωφελιμιστικό στρατήγημα” για τη διασφάλιση του ύψιστου στόχους: της ελευθερίας (του οικονομικού πράττειν)» (F.A. Hayek, «The Road to Serfdom», 1976). Και συμπληρώνει ο ίδιος: «Αν η Δημοκρατία σημαίνει την ανεμπόδιστη βούληση της πλειοψηφίας, εγώ δεν είμαι δημοκράτης» (F.A. Hayek, «Law, Lagistation and Liberty», 1982).
Οι ενδεικτικές αυτές αναφορές αποκαλύπτουν το βαθύ χάσμα που υπάρχει μεταξύ μιας αντίληψης που οικοδομεί το πολίτευμα και τους θεσμούς του στη βάση του ελευθεριακού (liberitatian) πλαισίου της «κοινωνίας της αγοράς» από τα ουσιώδη περιεχόμενα (ισότητα, ελευθερία, δικαιοσύνη) της κλασικής παράδοσης της Δημοκρατίας.
Ο ανταγωνισμός, η αβεβαιότητα, η σύγκρουση δεν συνιστούν παρά ένα ιστορικό-κοινωνικό περιβάλλον στο οποίο μόνο αυταρχικές εξουσίες που επιστρατεύουν ως «προμετωπίδα» την τάξη και τον νόμο μπορούν να κυριαρχήσουν.
Ο νεο-φιλελευθερισμός, ως πολιτικο-κοινωνική αντίληψη, ως φιλοσοφικό «σύστημα», θεωρεί την κοινωνία ως μια αναγκαστική συνύπαρξη ανταγωνιζόμενων ατόμων που επιδιώκουν την ικανοποίηση του ατομικού συμφέροντος. Παραπέμπει ευθέως στην περιγραφή που κάνει ο Τ. Ηobbes στον περίφημο «Λεβιάθαν» (1651), όπου αντιμετωπίζει την κοινωνία του καιρού του ως το πεδίο ενός ανταγωνισμού που διεξάγεται για την απλή επιβίωση με τη μορφή πολέμου «όλων εναντίον όλων». Γι’ αυτό και προτείνει μια απόλυτη εξουσία ηγεμονικού χαρακτήρα που θα αποφασίζει και θα νομοθετεί «απολύτω δικαιώματι».
Ο νεο-φιλελευθερισμός, το όχημα της «παγκοσμιοποίησης», η ιδεολογική κυριαρχία του τεχνικισμού και του παραγωγισμού, προσπαθούν να οικοδομήσουν συνολικά ένα μετα-νεωτερικό «φιλοσοφικό»-ερμηνευτικό πλαίσιο, μέσα στο οποίο θα ενταχθούν οι σύγχρονες κοινωνίες. Το πλαίσιο αυτό όμως θα αφορά μια ακρωτηριασμένη από δικαιώματα δημοκρατία, μια πορεία ζωής που θα διακατέχεται από την ανασφάλεια (από την «τρομοκρατία, τις περιβαλλοντικές καταστροφές, μέχρι την εργασία, την ανατροφή και το μέλλον των παιδιών), έναν πολίτη που θα χάνει σταδιακά την αξιοπρέπειά του, την πίστη του στα ανθρώπινα ιδανικά.
Ευτυχώς που οι κοινωνίες αντιδρούν είτε στο πλαίσιο του κράτους-έθνους ειτε στο πλαίσιο των κινημάτων της αντι-παγκοσμιοποίησης. Η αντιπαράθεση όμως με τον νεο-φιλελευθερισμό δεν αφορά μόνο το «σχήμα» της οικονομικής οργάνωσης, αλλά αποβαίνει ιστορικά μια σύγκρουση κοσμοαντιλήψεων για το είδος του πολίτη και της δημοκρατικής κοινωνίας που προωθούμε.
Γι’ αυτό και η αντιπαράθεση αυτή πρέπει να επεκταθεί στο πολιτικο-ιδεολογικό πεδίο. Και να γίνει έργο των υπεύθυνων πολιτικών και των διανοουμένων που πιστεύουν στις αξίες και τις αρχές της Δημοκρατίας.