Πνίγουν τα δάνεια τα νοικοκυριά!

Το τέλος της δεκαετίας του ’90 κυριαρχήθηκε από την κρίση του χρηματιστηρίου και την απώλεια δισ. ευρώ για τους επενδυτές που οι συνέπειές της ταλαιπωρούν ακόμη τόσο την οικονομία όσο και χιλιάδες νοικοκυριά. Το θέμα που υπάρχει σήμερα και πιθανολογείται ότι θα αποτελέσει το κυρίαρχο πρόβλημα για το τέλος της τρέχουσας δεκαετίας είναι η υπερχρέωση των νοικοκυριών που διογκώνεται από χρόνο σε χρόνο.

Έτσι, από 18% του ΑΕΠ το 2000 η υπερχρέωση έφτασε το 26% το 2003, για να προσεγγίσει το 35% το 2005. Τα ελληνικά νοικοκυριά χρωστούν στις τράπεζες πάνω από 60 δισ. ευρώ. Είναι η πρώτη φορά που τα δάνεια σε ιδιώτες προσεγγίζουν, αν δεν έχουν ξεπεράσει, τα αντίστοιχα προς τις επιχειρήσεις. Οι παρενέργειες για την οικονομία είναι πολλές και σοβαρές, ενδεικτικά αναφέρονται ορισμένες από αυτές:

– Το παραγωγικό δυναμικό της χώρας και κυρίως οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις αντιμετωπίζονται από τις τράπεζες αλλά και την πολιτεία με δυσανάλογα αυστηρά κριτήρια σε σχέση με τα δάνεια προς ιδιώτες, όπου σύμφωνα με τις διαφημίσεις των τραπεζών χορηγούνται ακόμη και μ’ ένα τηλεφώνημα. Αποτέλεσμα ο αυξημένος αριθμός κλεισίματος μικρομεσαίων επιχειρήσεων και δανείων σε καθυστέρηση που παρατηρείται έντονα από τα μέσα του 2004.

– Σημαντικό μέρος της ζήτησης των αγαθών συντηρείται με δανεικά λεφτά και έχει βεβαία χρονολογία λήξεως αφού ήδη ένα μέρος των νέων καταναλωτικών δανείων δεν κατευθύνεται πλέον στην κατανάλωση αλλά στην εξόφληση προηγούμενων δανείων.

– Οι τράπεζες οδηγούνται σε έναν ανταγωνισμό ο οποίος, αφού εξάντλησε τα περιθώρια οικονομικών προσφορών, άρχισε να κινείται στον επικίνδυνο χώρο του χαμηλώματος των κριτηρίων για έγκριση των νέων δανείων.

– Με την αύξηση των καταναλωτικών δανείων δημιουργείται η αίσθηση μιας ψεύτικης ευημερίας (wealth’s effect), αφού ένα σημαντικό μέρος στρωμάτων με χαμηλό εισόδημα συνηθίζει να ζει πρόσκαιρα με καταναλωτικά πρότυπα που δεν αντιστοιχούν στις πραγματικές τους δυνατότητες.

– Τέλος, όταν σε 2-3 χρόνια θα τελειώσει το πάρτι των καταναλωτικών δανείων θα είναι ευχής έργον το τραπεζικό σύστημα να βγει χωρίς απώλειες.

Σε αντίθετη περίπτωση η ενδεχόμενη κρίση θα έχει χαρακτήρα περισσότερο κοινωνικό παρά οικονομικό, με χιλιάδες νοικοκυριά στο «κόκκινο» και τις τράπεζες να έχουν ν’ αντιμετωπίσουν όχι πλέον προβληματικές επιχειρήσεις αλλά προβληματικές οικογένειες. Ήδη πάνω από 100.000 οικογένειες αντιμετωπίζουν παροδικά ή μόνιμα προβλήματα υπερχρέωσης. Ο δανεισμός των νοικοκυριών αυτών ξεπερνά τα 3 δισ. ευρώ.

Στοιχείο που ενισχύει τις παραπάνω ανησυχίες είναι ότι τα δάνεια για αγορά αυτοκινήτων παρουσιάζουν όλο και μεγαλύτερα προβλήματα. Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία, οι κατασχέσεις μόνο για το 2005 έφτασαν τις 12.000. Είναι ενδεικτικό ότι η αύξηση του ρυθμού κατασχέσεων ανάγκασε τις δικαστικές αρχές της Ευελπίδων να δημιουργήσουν ειδικό τμήμα για το πρόβλημα αυτό.

Αν και το ποσοστό των δανείων προς ιδιώτες σε σχέση με το ΑΕΠ δεν είναι υψηλότερο από τα αντίστοιχα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δύο είναι τα στοιχεία που δημιουργούν ανησυχία.

Το πρώτο είναι ότι ο μεγαλύτερος όγκος των δανείων αυτών είναι συσσωρευμένος σε χαμηλά εισοδηματικά στρώματα, σε αντίθεση με την Ευρωπαϊκή Ένωση όπου η διαστρωμάτωση καλύπτει όλο το εισοδηματικό φάσμα.

Το δεύτερο, και πιο σημαντικό, είναι ο έντονος ρυθμός αύξησης των δανείων σε σχέση με το ΑΕΠ, όπως ήδη αναφέραμε στην αρχή του σημειώματός μας.