«Επιδημία» πανικού
Οι νέες συνθήκες παγκοσμιοποίησης δεν καταγράφουν μόνο τις οικονομικές, πολιτικοστρατιωτικές και επικοινωνιακές δομές της «νέας τάξης» πραγμάτων. Οι σύγχρονες κοινωνίες, που αναγνωρίζονται ως κοινωνίες της «διακινδύνευσης», οφείλουν πια να συμπεριλάβουν και να ενσωματώσουν στον εκτεταμένο κατάλογο των κινδύνων τις κάθε είδους φυσικές και περιβαλλοντικές καταστροφές, αλλά και τις επιδημίες, οι οποίες, την τελευταία ιδιαίτερα περίοδο, εντάσσονται και αυτές στο «σχήμα» της παγκοσμιοποίησης, αποκτώντας έτσι όλα τα ιδιαίτερα γνωρίσματα που χαρακτηρίζουν το «σχήμα» αυτό.
Μια πρώτη διαπίστωση, που έχει στις ημέρες μας ως αφετηρία την απαρχή της δεκαετίας του 1980, είναι ότι τα φαινόμενα των επιδημιών εκκινούν από τις περιοχές του αποκαλούμενου «τρίτου» και «τέταρτου» κόσμου, όπως από εκείνες της Αφρικής, με την εμφάνιση του ιού του AIDS, αλλά κυρίως από τις περιοχές της ΝΑ Ασίας, όπως συμβαίνει την τελευταία ιδιαίτερα περίοδο. Είναι προφανές ότι οι συνθήκες ζωής στις περιοχές αυτές, αποτέλεσμα της εξαθλίωσης στην οποία οδηγούνται πολλά εκατομμύρια ατόμων και ιδιαίτερα παιδιών, αποτελούν ένα πρωτογενές αίτιο για την εμφάνιση των επιδημιών. Από την άποψη αυτή, χωρίς να παραγνωρίζεται η καθαρώς επιστημονική-ιατρική πλευρά του προβλήματος, η εκδήλωση των επιδημιών συνδέεται ευθέως με τις κοινωνικοοικονομικές συνθήκες της παγκόσμιας ανισοκατανομής που έχουν οδηγήσει στο περιθώριο της ίδιας της ζωής το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού του πλανήτη.
Μια δεύτερη διαπίστωση αφορά στη «λεπτή» σχέση μεταξύ ιατρικής/φαρμακευτικής επιστήμης και οικονομικών συμφερόντων. Είναι φανερό ότι η στρατηγική των ιατρικών ερευνών δεν κατευθύνεται στην πρόληψη των ασθενειών, αλλά στην εκ των υστέρων αναζήτηση «θαυματουργών» φαρμάκων και εμβολίων, τα οποία προωθούνται στην αγορά όταν οι επιδημίες έχουν πια εκδηλωθεί.
Γιατί βέβαια τότε τα όποια φάρμακα έχουν «μετασχηματισθεί» από αγαθά της υγείας σε πανάκριβα και δυσεύρετα εμπορεύματα. Γι’ αυτό και η στρατηγική της ιατρικής έρευνας έχει ενταχθεί και ενσωματωθεί στη στρατηγική των ιδιωτικών οικονομικών συμφερόντων που συνδέονται άμεσα ή έμμεσα με τον χώρο της Υγείας. Οι περιοχές της έρευνας και της καινοτομίας καθορίζονται από μια «βάση δεδομένων συμφερόντων», τα οποία αποτελούνται από τις μεγάλες φαρμακοβιομηχανίες, τις βιομηχανίες κατασκευής ιατρικών μηχανημάτων, τις ιδιωτικές εταιρείες διαχείρισης των υπηρεσιών Υγείας. Αυτό το πλαίσιο συμφερόντων καθορίζει τις αποδεκτές για τις σύγχρονες κοινωνίες περιοχές υγείας και ασθένειας και το επιστημονικό-ιατρικό επίπεδο παροχής υπηρεσιών, απομυζώντας στην ουσία έναν τεράστιο κοινωνικό πλούτο από τα ασφαλιστικά ταμεία, από το εισόδημα των πολιτών, από τους ίδιους τους κρατικούς προϋπολογισμούς.
Γι’ αυτό και το φάρμακο ως καθημερινή και άμεση έκφραση των υπηρεσιών Υγείας μετατράπηκε σε εμπόρευμα. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση η κρατική παρέμβαση είναι ουσιαστικά απαγορευμένη. Τα φάρμακα κοστολογούνται κατά το δοκούν, με άμεσους και δημόσια εκδηλούμενους εκβιασμούς από την πλευρά των φαρμακοβιομηχανιών.
Κατά περιόδους, φάρμακα αποσύρονται και επανακυκλοφορούν με αλλαγμένη συσκευασία και ονομασία και με ελάχιστα ή και καθόλου τροποποιημένη σύνθεση, με πολλαπλάσια βέβαια τιμή της παλαιάς. Η πρόταση να πωλούνται φάρμακα στα σούπερ μάρκετ αποτελεί ακριβώς την ακραία -και χυδαία στην ουσία- έκφραση της εμπορευματοποίησης ενός κοινωνικού αγαθού που είναι απαραίτητο στις πιο δυσάρεστες ή και κρίσιμες περιόδους της ζωής του πολίτη.
Το γενικότερο αυτό πλαίσιο -που σηματοδοτεί μια γενικότερη έκπτωση των αξιών που χαρακτήριζαν τις προνοιακές πολιτικές του νεότερου δυτικοευρωπαϊκού πολιτισμού- επιτρέπει ακριβώς τη διαμόρφωση του ευρύτερου κλίματος ανασφάλειας, φοβίας και πανικού που έχει καταλάβει τις ημέρες αυτές την παγκόσμια κοινωνία.
Ασφαλώς το κλίμα αυτό είναι ευνοϊκό τόσο για τα οικονομικά συμφέροντα, όσο και για τις πολιτικές ηγεσίες. Γι’ αυτό και οι «πληροφορίες» και οι «διαγνώσεις» που παρέχονται από διάφορους «ειδικούς» διατυπώνονται με τέτοιον τρόπο ώστε ο πολίτης να μην μπορεί να προσδιορίσει εάν η θρυλούμενη επιδημία συνιστά ένα πραγματικό -και επερχόμενο- γεγονός ή αποτελεί ένα μακρινό ενδεχόμενο που προϋποθέτει τον μετασχηματισμό του ιού των πουλερικών σε συμβατό, προς τον ανθρώπινο οργανισμό, ιό. Όλα αφήνονται ανοιχτά ώστε το κλίμα του φόβου και του πανικού να μην επιδέχεται λογικούς φραγμούς. Γιατί βέβαια το κλίμα αυτό θα είναι ιδιαίτερα επωφελές οικονομικά, όταν θα μοιράζονται τα νέα σκευάσματα…
Βεβαίως, μέσα στο πεδίο του ανταγωνισμού και της εμπορευματοποίησης, οι ισχυρές χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης φροντίζουν για την προστασία των εθνικών τους πληθυσμών, αφού, άλλωστε, όπως αποφασίσθηκε στην πρόσφατη συνδιάσκεψη των υπουργών Υγείας, η κάθε χώρα είναι υπεύθυνη για τους πολίτες της και δεν ισχύει ένας τύπος πανευρωπαϊκής πολιτικής προστασίας… Δυστυχώς, ακόμα και τα όρια υγείας και ασθένειας, ζωής και θανάτου καθορίζονται με βάση τα κριτήρια της ισχύος και αποτιμώνται και αυτά με μια τιμή, σαν όλα τα εμπορεύματα.
Ασφαλώς αυτό το καλλιεργούμενο κλίμα ανασφάλειας, φόβου και πανικού πρέπει να αντιμετωπισθεί ψύχραιμα και ρεαλιστικά. Ο ίδιος ο επιστημονικός-ιατρικός κόσμος θα πρέπει να αναλάβει το χρέος της αντικειμενικής πληροφόρησης των πολιτών και όχι κάποιοι επιλεγμένοι «ειδικοί» που εμφανίζονται αυτάρεσκα στα τηλεοπτικά παράθυρα. Αλλά και η ίδια η κυβέρνηση οφείλει να πάρει κάθε δυνατό μέτρο πρόληψης για την αποφυγή δυσάρεστων ενδεχομένων, αλλά και να απευθυνθεί με σοβαρότητα, αξιοπιστία και υπευθυνότητα στους πολίτες. Γιατί ο πανικός, πριν απ’ όλα, εμφανίζεται όταν απουσιάζει η σοβαρή πολιτική παρουσία, όπως στην περίπτωση του κ. Μπασιάκου, που δεν πρέπει να επαναληφθεί.