Γρίπη των πουλερικών και νεοφιλελεύθερη πανώλης

Η αντίδραση των κυβερνήσεων ήταν άμεση: δεκάδες χιλιάδες πτηνά εξοντώθηκαν, ενώ ολόκληρα χωριά μπήκαν σε καραντίνα, μέχρι τουλάχιστον να βεβαιωθεί ότι σε καμιά από τις δύο περιπτώσεις ο ιός Η5Ν1, όπως έχει ονομαστεί ο ιός που προκαλεί τη γρίπη των πουλερικών από τα αρχικά δύο πρωτεϊνών που διακρίνονται στην επιφάνειά του, δεν είχε μολύνει τους κατοίκους. Παρ’ όλα αυτά, με αφορμή τα παραπάνω κρούσματα, με βεβαιότητα πλέον μπορούμε να πούμε ότι ο ιός των πουλερικών έπαψε να είναι υπόθεση της Ασίας και βεβαιωμένα πλέον έχει εισέλθει και στην Ευρώπη, δοκιμάζοντας με πρωτοφανή τρόπο τα οικονομικά θέσφατα και τις εφαρμοζόμενες κοινωνικές πολιτικές.

Η πρώτη επίσημη εμφάνιση του ιού έγινε το 1997 στη Νοτιοανατολική Ασία. Από τότε μέχρι και σήμερα έχουν καταγραφεί επισήμως 117 περιπτώσεις μόλυνσης ανθρώπων, που έχουν οδηγήσει σε 60 θανάτους, ενώ υπολογίζεται ότι ανέρχονται σε πολλά εκατομμύρια τα πτηνά που θανατώθηκαν από τις αρχές στην Ινδία, στο Βιετνάμ, στην Ταϊλάνδη και στην Καμπότζη, οι οποίες προσπάθησαν με αυτόν τον τρόπο να ανακόψουν την εξάπλωση του ιού. Η μεγαλύτερη ανησυχία όλων μέχρι στιγμής των επιστημόνων επικεντρώνεται σε μία κατεύθυνση: να μη μεταλλαχθεί ο ιός και αρχίσει να μεταδίδεται από τον έναν άνθρωπο στον άλλον, όπως συμβαίνει με την κοινή γρίπη, γιατί τότε, λαμβάνοντας τη μορφή πανδημίας πλέον, άπαντες συμφωνούν ότι θα πεθάνουν κυριολεκτικά αβοήθητοι εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι!

Δεν είναι, άλλωστε, η πρώτη φορά που θα συμβεί κάτι τέτοιο. Η ισπανική γρίπη που ξέσπασε το 1918, στη δύση του Αʼ΄ Παγκοσμίου Πολέμου, οδήγησε στον θάνατο -κατά τις πιο συντηρητικές εκτιμήσεις- 50 εκατομμύρια άτομα (επέφερε δηλαδή τριπλάσιες απώλειες από τον πόλεμο), ενώ οι άλλες δύο πανδημίες που ξέσπασαν τον αιώνα που πέρασε και συγκεκριμένα το 1957 (η ασιατική γρίπη) και το 1968 (η γρίπη του Χονγκ Κονγκ) άφησαν πίσω τους 1.000.000 και 750.000 νεκρούς αντίστοιχα. Οι 60 θάνατοι που αποδίδονται μέχρι στιγμής στη γρίπη των πουλερικών προήλθαν από την επαφή των ανυποψίαστων θυμάτων με ζωντανά πουλερικά που είχαν μολυνθεί. Δεν προήλθαν δηλαδή, με βάση όλα τα στοιχεία, επειδή κάποιο θύμα έφαγε μολυσμένο πουλερικό, ούτε επειδή ο ιός μεταδόθηκε από άνθρωπο σε άνθρωπο. Ο κρίσιμος παράγοντας για να πάρει σάρκα και οστά το τελευταίο αυτό ενδεχόμενο (εφιάλτης καλύτερα) εστιάζεται στην καθόλου ακραία πιθανότητα ένας οργανισμός ζώου που ομοιάζει με του ανθρώπου, όπως για παράδειγμα του χοίρου, να προσβληθεί ταυτόχρονα από τον ιό Η5Ν1 που θα μεταφέρει ένα πουλερικό και από οποιαδήποτε μορφή γρίπης που θα μεταφέρει άνθρωπος. Τότε ακριβώς μέσα στον ζωικό οργανισμό θα δημιουργηθεί ένας εντελώς νέος ιός που θα μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο με γεωμετρική πρόοδο, σκορπώντας το θάνατο.

Χωρίς αμφιβολία το σενάριο είναι φρικτό και, το χειρότερο, φαντάζει αναπότρεπτο, μια και στην εξέλιξή του παρεμβάλλονται ένα σωρό άγνωστες και τυχαίες μεταβλητές: από τα δρομολόγια των αποδημητικών πουλιών, που μόλις πριν από δύο εβδομάδες ξεκίνησαν το ταξίδι τους προς τη Δύση διασχίζοντας τα Ουράλια και είναι θέμα τύχης πού θα σταθμεύσουν, μολύνοντας, όσα ήδη έχουν προσβληθεί, υγροβιότοπους ή ακόμη και ανοιχτές πτηνοτροφικές μονάδες, μέχρι το κατά πόσο τελικά θα δημιουργηθεί το θανατηφόρο αυτό υβρίδιο μέσα στον οργανισμό ενός χοίρου και τι λογής χαρακτηριστικά θα έχει. Τίποτε, εντούτοις, απ’ όσα προηγήθηκαν και όσα εικάζεται ότι θα ακολουθήσουν δεν ήταν αναπότρεπτο. Αντιθέτως, η συζήτηση που έχει ξεκινήσει με αφορμή τη γρίπη των πουλερικών ξεσκεπάζει μια σειρά οξύτατων οικονομικών και κοινωνικών προβλημάτων σε Δύση και Ανατολή, που όχι μόνο καθόρισαν την ανάπτυξη του ιού, αλλά το -σημαντικότερο- εγγυώνται τις πιο ζοφερές προοπτικές.

Πρώτ’ απ’ όλα είναι οι συνθήκες κάτω από τις οποίες αναπτύχθηκε και εξαπλώθηκε ο ιός. Η γρίπη των πουλερικών πέρασε στους ανθρώπους, γιατί εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι στη Νοτιοανατολική Ασία ζουν σε καλύβες λίγων τετραγωνικών μέτρων μαζί με τα ζώα τους, που είναι όλη τους η περιουσία, χωρίς να υπάρχει το παραμικρό διαχωριστικό. Αυτά τα πουλερικά (πάπιες και κότες συνήθως), με τα οποία μαζί κοιμούνται και ζουν, μεταφέρονται σχεδόν κάθε πρωί στις διάφορες αγορές για να πουληθούν ζωντανά, όπου έρχονται σε επαφή και με άλλα ζώα, και στη συνέχεια, αν δεν πουληθούν, μεταφέρονται πάλι στο σπίτι.

Δεν υπάρχουν ιδανικότερες συνθήκες για να αναπτυχθούν ιοί, να μεταφερθούν από το ένα πτηνό στο άλλο και μετά στον άνθρωπο. Το έδειξε ο ιός SARS που ξεκίνησε πάλι από την ίδια περιοχή του κόσμου, σκορπώντας τον θάνατο μέχρι και στον Καναδά, καθώς και οι τρεις ακόμη περιπτώσεις γρίπης που προαναφέραμε και είχαν πάρει τη μορφή πανδημίας. Κοινό τους χαρακτηριστικό ήταν ότι ο θανατηφόρος ιός σχηματίστηκε κατόπιν ανταλλαγής γονιδίων του ιού της ανθρώπινης γρίπης και αυτής των πουλερικών.

Ενώ οι τρεις από τις τέσσερις ξεκίνησαν από το ίδιο ακριβώς γεωγραφικό σημείο. Η εκτεταμένη φτώχεια που κυριαρχεί σε αυτές τις χώρες συνέβαλε με πολλούς τρόπους στην εξάπλωση του φαινομένου. Αρκεί να αναφέρουμε ότι το Βιετνάμ (κατά παράβαση της διεθνούς πρακτικής) έδινε τόσο μικρές αποζημιώσεις σε όσους πτηνοτρόφους ανέφεραν κρούσματα γρίπης στα πουλερικά τους -που υπολείπονταν σημαντικά της τιμής τους- ώστε το συμφέρον όλων ήταν ακόμη και μολυσμένα να τα πουλήσουν! Διαφορετικά, αν δηλαδή γνωστοποιούσαν το κρούσμα και παρέδιδαν τα ζώα τους στην πυρά, κινδύνευαν στη συνέχεια να πεθάνουν οι ίδιοι από την πείνα… Ο κόκκινος συναγερμός που έχει σημάνει τώρα στη Δυτική Ευρώπη και στις ΗΠΑ βεβαιώνει ότι η έκρηξη των διεθνών αντιθέσεων και ανισοτήτων που επέφερε ο φιλελευθερισμός από τις αρχές της δεκαετίας του ’80 γέννησε νέου είδους, πραγματικά ασύμμετρες απειλές, που θέτουν σε κίνδυνο όλη την ανθρωπότητα.

Το μεγαλύτερο ξεγύμνωμα, όμως, της ελεύθερης αγοράς και των πιο ιερών παραδοχών της ήρθε με αφορμή το περιζήτητο εμβόλιο που πρέπει να τονίσουμε ότι δεν αφορά τον νέο και άκρως επικίνδυνο ιό, ο οποίος πολύ πιθανά θα δημιουργηθεί από τη διασταύρωση των δύο ειδών γρίπης, αλλά τον ήδη γνωστό κατά βάση ιό που ευθύνεται για τη γρίπη των πουλερικών. Η φαρμακευτική εταιρεία Ρος, που παράγει το ένα από τα δύο αποτελεσματικότερα εμβόλια, το Ταμιφλού, ανακοίνωσε την Τετάρτη ότι θα συνεργαστεί τελικά και με άλλες φαρμακοβιομηχανίες, χωρίς φυσικά να παραιτείται από τα πνευματικά της δικαιώματα, αφού πρώτα βρέθηκε στο επίκεντρο των πιο αιχμηρών επικρίσεων από τη μεριά του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας λόγω της απροθυμίας της να δημοσιοποιήσει τη χημική σύνθεση του εμβολίου.

Επέμενε μάλιστα να το κρατάει ως εφτασφράγιστο μυστικό ακόμη και μετά τη δημόσια ομολογία της ότι αδυνατεί να καλύψει την τεράστια ζήτηση που υπάρχει. Συγκεκριμένα, τις τελευταίες αυτές εβδομάδες, που όλοι κατάλαβαν τη σοβαρότητα του φαινομένου, μια σειρά από χώρες προέβησαν σε παραγγελίες για να καλύψουν όσο το δυνατόν μεγαλύτερο τμήμα του πληθυσμού τους.

Η Αγγλία και η Γαλλία, για παράδειγμα, έχουν παραγγείλει 15 εκατομμύρια εμβόλια, ενώ οι ΗΠΑ 2,3 εκατ. Το πρώτο πρόβλημα, λοιπόν, είναι ότι η Ρος αδυνατεί να καλύψει τη ζήτηση που υπάρχει. Αξιοποιώντας κάθε παραγωγική δυνατότητα που διαθέτει, ανακοίνωσε ότι το ανώτερο που μπορεί να κάνει είναι να διπλασιάσει τη φετινή παραγωγή σε σχέση με αυτήν του 2004 και το 2006 να διπλασιάσει πάλι την παραγωγή σε σχέση με τη φετινή. Αυτές οι ποσότητες, όμως, είναι εντελώς ανεπαρκείς για να καλύψουν τον πληθυσμό ακόμη και των ανεπτυγμένων χωρών. Το ερώτημα, έτσι, που γεννάται είναι με ποια κριτήρια θα διανεμηθούν τα ελάχιστα εμβόλια!

Εάν συμβεί αυτό που όλοι απευχόμαστε, είναι πολύ πιθανό να ξαναδούμε ό,τι συνέβη και κατά τη βύθιση του Τιτανικού, όπου δικαίωμα επιβίβασης στις σωσίβιες λέμβους είχαν μόνο οι επιβάτες της πρώτης θέσης, ενώ οι επιβάτες της τρίτης αφέθηκαν να πεθάνουν! Η αποθέωση της ελεύθερης αγοράς και η εναπόθεση ακόμη και των πιο λεπτών υποθέσεων, όπως η δημόσια υγεία, στο αόρατο χέρι της επιφυλάσσει κατά συνέπεια για την πλειοψηφία του πληθυσμού τον Καιάδα!