Η «Μικρή Οθόνη» και η άνοδος της ασημαντότητας
Οι ελληνικές εφημερίδες επί σαράντα χρόνια -ηλικία του τηλεοπτικού πεδίου στη χώρα μας- δεν κατόρθωσαν ακόμη να εισέλθουν στο μετατηλεοπτικό στάδιο. Και να εκμεταλλευθούν το σημείο υπεροχής τους: την παροχή γνώσης!
Η Ελλάδα, χώρα της περιφέρειας, καθ’ ιστορική εμπειρία, υποδέχεται τα νέα τεχνολογικά, πολιτιστικά, ιδεολογικά κινήματα κατά το «ύστερο στάδιο» του εκφυλισμού τους και η επίδρασή τους στη νεοελληνική κοινωνία είναι στρεβλωτική, παραμορφωτική.
Την πρώτη περίοδο εμφάνισης της TV στην ελληνική πραγματικότητα, η «Μικρή Οθόνη» απετέλεσε τον, κατά τον Αλτουσέρ, «ιδεολογικό μηχανισμό του κράτους» και άρχισε να επωάζει τον homo teleopticus, του οποίου οι μορφές μνήμης, γνώσης, εξουσίας και φαντασίας κυριαρχούνται πλήρως από το «εικονογραφημένο χαζοκούτι», που απεικόνιζαν οι αφίσες των φοιτητών του γαλλικού Μάη ’68.
Η ελληνική τηλεοπτική ιδιομορφία, εκτός των άλλων, δεν αποσυμπλέκεται του γεγονότος ότι το στάδιο ενηλικίωσης του νέου αυτού μέσου ενημέρωσης συνέπεσε με το «καθεστώς των συνταγματαρχών» -περίοδο πολιτικής, οικονομικής, γλωσσικής και πολιτιστικής παραμόρφωσης.
Τη μεταπολιτευτική περίοδο το μονοπώλιο της κρατικής TV τίθεται στη διάθεση του κυβερνώντος κόμματος, ενώ η απελευθέρωση του τηλεοπτικού χώρου της δεκαετίας του ’90, η «ελεύθερη τηλεόραση», κατά κανόνα κινείται στην ευθεία εξυπηρέτησης στενών ιδιωτικών συμφερόντων! Η ποιότητα εξοστρακίζεται. Η «αισθητική ποιότητα» ευθυγραμμίζεται στην ευθεία «σπέρμα και αίμα». Το γλωσσικό αισθητήριο οδεύει ολοταχώς προς τον εκχυδαϊσμό. Το ασήμαντο αρκεί να «ενδύεται» με εντυπωσιακή εικόνα, ανάγεται σε ουσιαστικό. Το περιθώριο σε πρότυπο. Ο τηλεθεατής σε παθητικό δέκτη της εικόνας… Η λεπτομέρεια σε ουσία… Τη θέση του καταρτισμένου δημοσιογράφου καταλαμβάνει είτε ο «ομορφούλης που γράφει στο γυαλί» είτε η «ωραία και μοιραία»!
Η ελευθερία του τηλεθεατή συρρικνώνεται σε σημείο ώστε καθημερινό να είναι το ερώτημα μήπως η Δημοκρατία, που οφείλει την άνθησή της μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στην ανάπτυξη των «αργών» ΜΜΕ (γραπτός Τύπος – βιβλιοπωλείο), κινδυνεύει από την κυριαρχία του ηλεκτρονικού Τύπου και των νέων οπτικοακουστικών μέσων.
Βεβαίως, ένας από τους πλέον ειδικούς στις επιστήμες της Πληροφόρησης και της Επικοινωνίας, ο Ντανιέλ Μπονιού, δεν ασπάζεται αυτούς τους φόβους και διαβλέπει: «οι τελευταίες νησίδες ελευθερίας να απειλούνται από τους κατασκοπευτικούς δορυφόρους, το πρακτορείο Ρόιτερ, την American Express και τον μαζικό τουρισμό».
Πάντως ισχυρή παραμένει η θέση που θέτει τη σχέση της TV με τους αποδέκτες (τηλεοπτικό κοινό) στο πεδίο της θεωρίας του Παβλόφ, στο δίπολο «ερέθισμα-αντίδραση», επομένως το κοινό είναι παθητικά εκτεθειμένο στην πανίσχυρή επίδραση του τηλεοπτικού φακού!
Η επιβεβαίωση είναι καθημερινή: ελάχιστη έως μηδαμινή είναι η αντίσταση των «ατόμων εξουσίας» στη «Μικρή Οθόνη». Ανταποκρίνονται στην πρόσκληση των τηλεστάρ και όταν ακόμη «ουδέν έχουν να πουν», ενώ άμεσος επικρέμαται ο κίνδυνος να καταστούν γραφικοί!
«Καμία επιχείρηση ή πηγή οικονομικής, πολιτικής, αλλά και πολιτιστικής ή ιδεολογικής εξουσίας δεν μπορεί να βλέπει με αδιαφορία τα τηλεοπτικά μέσα», παρατηρεί ο γάλλος μελετητής Ντανιέλ Μπουγκνό, «που ασκούν επιρροή ή πίεση στην κοινή γνώμη, σ’ αυτούς που αποφασίζουν. Συνεπώς κάθε δημοσιογράφος κολακεύεται και σφυροκοπείται διαρκώς από τις Σειρήνες της προπαγάνδας (της κατ’ ευφημισμόν ʽʽεπικοινωνίας”), η οποία αν και βρίσκεται στην υπηρεσία διαφόρων συμφερόντων, ταυτοχρόνως πρέπει να εξασφαλίσει μια ενημέρωση γενικού ενδιαφέροντος. Όμως, πώς ένα Μέσο Μαζικής Επικοινωνίας μπορεί να ικανοποιεί ταυτοχρόνως την απαίτηση της αλήθειας, την κοινή γνώμη, τους ιδιοκτήτες και τις μεγάλες διαφημιστικές εταιρείες, χωρίς τις οποίες δεν θα ήταν βιώσιμο;
…Μια άλλη μορφή αυτολογοκρισίας συνδέεται με τη συνενοχή ή τη στενή γειτνίαση με τον πολιτικό κόσμο. Ασφαλώς τα Μέσα πρέπει να έχουν στενή επαφή μαζί του για να αποκτήσουν την εμπιστοσύνη του, όμως σε ποια απόσταση πρέπει να κρατηθούν οι δημοσιογράφοι για να συγκεντρώνουν πληροφορίες χωρίς να βρίσκονται σε ομηρία; Οι φιλοφροσύνες των δημοσιογράφων με τους ισχυρούς προκαλούν ιδιαίτερα το κοινό, αν κρίνουμε από την επιτυχία του βιβλίου του Σερζ Αλιμί ʽʽΤα νέα μαντρόσκυλα”, που καταγγέλλει θαρραλέα μια ʽʽMediaclatura”, έτοιμη να θαυμάσει τον εαυτό της στον αντιεξουσιαστικό καθρέπτη, ενώ ταυτοχρόνως βρίσκεται υπό την κηδεμονία των εντολοδόχων της…».
Και ο Μισέ Μπουγκνό προσθέτει:
-«Η εξάρτηση από τα νούμερα της τηλεθέασης, της ακροαματικότητας κ.λπ., έχει ως αποτέλεσμα τον ανταγωνισμό που ευνοεί τον μιμητισμό και τα στερεότυπα εις βάρος της αντικειμενικότητας. Η δυναμική άνοδος των μηχανισμών ʽʽαπευθείας” μετάδοσης δημιουργεί έναν δέκτη λιγότερο κριτικό και περισσότερο συναισθηματικό, έτοιμο να ταυτιστεί και έτοιμο να ξεχάσει… Κάθε επιτυχία του ʽʽαπευθείας”, του ʽʽlive”, είναι μια απειλή για την ουσιαστική ενημέρωση, που εδράζεται στη διασταύρωση και στη διαφορετική κριτική…».