«Έκαμες ό,τι καλύτερο μπορούσε να κάνει ένας Έλλην»
ΙΝ MEMORIAM ΤΑΣΟΥ ΜΗΝΗ
«… Επιθυμώ να παραμείνω στον βαθμό του αντισμήναρχου (σ.σ. τον είχε κατακτήσει στην Πολεμική Αεροπορία προ της χούντας των συνταγματαρχών), τον οποίο φέρω επί μία εικοσιπενταετία και τον οποίο, νομίζω, δεν ντρόπιασα… Σας παρακαλώ να μην εφαρμόσετε τον νόμο σε ό,τι με αφορά…» .
(Επιστολή του Τάσου Μήνη στην μετά τη μεταπολίτευση ηγεσία του υπουργείου Εθνικής Άμυνας με την οποία αρνείται την πρόσθετη παροχή στρατιωτικών βαθμών, λόγω της αντιδικτατορικής δράσης του).
«… Την ώρα εκείνη έδειξες μέγα θάρρος και καταπληκτική δραστηριότητα. Ήξερες ότι ο Μέτελλος από στιγμή σε στιγμή θα εμφανιζόταν μπροστά στην Κόρινθο. Ήξερες, επίσης, ότι έφθανε ο ύπατος Λεύκιος Μόμμιος με τις λεγεώνες του και ότι δυνάμεις Περγαμηνών και Κρητών είχαν κληθεί να τον βοηθήσουν. Μέσα σ’ ελάχιστο χρόνο, κατάφερες να συγκροτήσεις -σχεδόν εκ του μηδενός- μια μεγάλη στρατιά. Απελευθέρωσες και τους δούλους και τους όπλισες. Και οι αντιδράσεις ήταν μεγάλες. Οι Αχαιοί είχαν διαιρεθεί σε δύο μερίδες.
Ο Ιωάννης Ζωναράς, ένας χρονογράφος που έζησε χίλια διακόσια πενήντα χρόνια ύστερ’ από σένα, γράφει ότι άλλοι από τους Αχαιούς ακολούθησαν εσένα και άλλοι «προς ειρήνην απέκλιναν και τα όπλα κατέθεντο».
Πολλοί σ’ επίεσαν να σταματήσεις τον πόλεμο. Σου έστειλαν και οι Ρωμαίοι έναν Θεσσαλό -τον Φίλωνα- με καλές προτάσεις για συμβιβασμό. Εσύ, όμως, στάθηκες ανένδοτος… Προβλέποντας ότι υπήρχε ο κίνδυνος να λήξει η τελευταία αντίσταση των Ελλήνων προς τους Ρωμαίους με εσωτερική κατάρρευση, με μια ντροπή… έτσι αποφάσισες, όσο είχες τον έλεγχο πάνω στις δυνάμεις σου, μία έξοδο…
Χίλια εννιακόσια εβδομήντα δύο χρόνια ύστερ’ από τη δική σου μεγάλη ώρα, σημειώθηκε η πιο ένδοξη -αλλά και η πιο τραγική- έξοδος που έχει καταγραφεί στην ιστορία των Ελλήνων. Δεν ήσουν ο τελευταίος. Και κανένας Έλλην δεν ήταν ως τώρα -και ελπίζω ποτέ- ο τελευταίος. Η ζωή του Έθνους μας είναι, ως την ώρα τούτη που σου απευθύνω τις λέξεις αυτές, αδιάκοπα συνυφασμένη με βαριές δοκιμασίες αλλά και μεγάλες ώρες…
…Έκαμες κι εσύ ό,τι καλύτερο μπορούσε να κάνει ένας Έλλην στην ώρα σου και μες στις περιστάσεις που ο ίδιος εδημιούργησες…
Αποφάσισες να βγεις με τον στρατό σου από τα τείχη και να προκαλέσεις τους Ρωμαίους…
Τι έκαμες, τότε, εσύ; Ο Παυσανίας κάνει την κριτική του, όπως την κάνουν εύκολα οι ιστορικοί συγγραφείς από την σκοπιά του αναπαυτικού και ήρεμου σπουδαστηρίου τους. Λέει ότι έπρεπε να σπεύσεις στην Κόρινθο… και ν’ αποσπάσεις από τον Μόμμιο ευνοϊκούς όρους για τη συνθηκολόγησή σου…
Ο συμπολίτης σου Πολύβιος εμπόδισε όλους τους αρχαίους ιστορικούς, αλλά και τους περισσότερους των νεωτέρων χρόνων, να κρίνουν εσένα, την απόφασή σου να δώσεις την τελευταία μάχη με τους Ρωμαίους, καθώς κι αυτήν ακόμα τη θυσία, τη θυσία εκείνων που έβαψαν με το αίμα τους τον αυχένα του Ισθμού, με σκέψη ελεύθερη. Ήρθαν, όμως, ιστορικοί που αποφάσισαν ν’ αποτινάξουν από το πνεύμα τους τον ζυγό της αυθεντίας του Πολύβιου.
Εκατό περίπου χρόνια πριν από την ώρα τούτη, υψώθηκε, για να τιμήσει εσένα και όσους πολέμησαν μαζί σου, η φωνή ενός μεγάλου ιστορικού. Ο ιστορικός αυτός -τ’ όνομά του είναι Leopold von Ranke- παραμέρισε όλες τις κρίσεις των αρχαίων, έβαλε το πνεύμα του ν’ αποτινάξει τον ζυγό της παλαιάς αυθεντίας και απένειμε δικαιοσύνη στους τελευταίους Αχαιούς που πολέμησαν καθώς κι εσένα…
Στον αιώνα μου ήρθαν κι άλλοι ιστορικοί κι ετίμησαν τους Αχαιούς κι εσένα. «Μαχόμενη έδυσε η ελληνική ελευθερία», γράφει ο Fritz Schachermey. Ο W.W. Tarn λέει: «Η Αχαΐα δεν είχε λόγο να αισθάνεται ντροπή για την τελευταία της μάχη, και δεν αισθάνθηκε ντροπή…».
Κι ένας άλλος ιστορικός του καιρού μου -ο M.Kary- εξαίρει το γεγονός ότι οι Αχαιοί «απέδειξαν ακόμα μια φορά -αν η τέτοια απόδειξη ήταν αναγκαία- ότι οι Έλληνες, κάτω από μια αποφασιστική ηγεσία μπορούσαν να μάχονται χωρίς να υποχωρούν».
Υπάρχει ένα μοναδικό επίγραμμα που αφιέρωσε ποιητής στη μνήμη εκείνων πού έπεσαν είτε υπό τον Κριτόλαο πέρα από τον Ισθμό, είτε υπό τη δική σου ηγεσία, μπροστά στην Κόρινθο. Το επίγραμμα λέει:
Ανδρείοι σεις που πολεμήσατε και πέσατ’ ευκλεώς
Τους πανταχού νικήσαντας μη φοβηθέντες.
Άμωμοι σεις, αν έπταισαν ο
Δίαιος κι ο Κριτόλαος,
Όταν θα θέλουν οι Έλληνες να καυχηθούν ,
«Τέτοιους βγάζει το Έθνος μας» θα λένε για σας. Έτσι θαυμάσιος θα ‘ναι ο έπαινός σας.
Εγράφη εν Αλεξανδρεία υπό Αχαιού,
Έβδομον έτος Πτολεμαίου Λαθύρου.
Τους στίχους αυτούς έγραψε στον αιώνα μου ο Κωνσταντίνος Καβάφης, μπαίνοντας μέσα στην ψυχή ενός Αχαιού πού βρέθηκε στην Αλεξάνδρεια, τριάντα εφτά χρόνια μετά την τελευταία μάχη στον Ισθμό και τον θάνατό σου. Ο ποιητής αφήκε να αιωρείται το ερώτημα αν φταίξατε ή όχι ο Κριτόλαος κι εσύ. Αυτό, όμως, δεν έχει σημασία. Δεν είναι δουλειά του ποιητή -του Αχαιού που είχε βρεθεί στην Αλεξάνδρεια στις μέρες του Πτολεμαίου του Ογδόου- να απαντήσει στο ερώτημα αυτό.
Απάντησε -έτσι όπως φθάνει σε μένα η φωνή της- η Ιστορία. Χωρίς εσένα, η Ελλάς θα είχε πέσει στα χέρια των Ρωμαίων, χωρίς να ‘χει δώσει την τελευταία της μάχη. Και θα ‘ταν κρίμα…».
(Παναγιώτη Κανελλόπουλου: Επιστολές στους Προγόνους μου. Ογδόη επιστολή: Διαίω).