Γιατί τώρα η επίσκεψη του έλληνα πρωθυπουργού στην Άγκυρα;

Καταρχήν, κανείς δεν είναι και δεν πρέπει να είναι εναντίον κάθε προσπάθειας για βελτίωση των ελληνοτουρκικών σχέσεων και την επίλυση των υπαρχόντων προβλημάτων. Έχει προηγηθεί επίσης η επίσκεψη Ερντογάν στην Αθήνα. Ο τελευταίος όμως είχε κάθε λόγο να κάνει την επίσκεψη αυτή εν όψει των κρίσιμων αποφάσεων για την Τουρκία στην Ευρωπαική Ένωση. Η επίσκεψή του δεν συνέβαλε, όπως επιβεβαιώθηκε εκ των υστέρων, σε οποιαδήποτε πρόοδο στα υπάρχοντα προβλήματα. Αντιθέτως, οι τουρκικές προκλήσεις και διεκδικήσεις κλιμακώθηκαν και διευρύνθηκαν μετά τη Σύνοδο Κορυφής του Δεκεμβρίου. Η επίσκεψή του όμως εξυπηρέτησε, αναμφισβήτητα, τους τουρκικούς στόχους της προβολής μιας εικόνας καλών γειτονικών σχέσεων, που θεωρείται απαραίτητος όρος για την προώθηση της τουρκικής ενταξιακής προοπτικής. Ταυτόχρονα ενίσχυσε το άλλοθι για την παροχή θετικής ψήφου από την Ελλάδα και την Κύπρο στο αίτημά της για παροχή ημερομηνίας ενταξιακών διαπραγματεύσεων.
2 Από την πλευρά όμως της Ελλάδος, ποιο είναι το ζητούμενο; H επίσκεψη του έλληνα πρωθυπουργού, που είναι μια κορυφαία κίνηση στο διπλωματικό επίπεδο, θα αναλωθεί για να εξυπηρετηθούν, ουσιαστικά άνευ ανταλλαγμάτων, ως δείγμα φιλίας, οι τουρκικές σκοπιμότητες στην Ευρώπη, στη δύσκολη για την Άγκυρα σημερινή συγκυρία; Έχει γίνει οποιαδήποτε προεργασία και έχει σημειωθεί πρόοδος που θα δικαιολογούσε την επίσκεψη του πρωθυπουργού;
3 Σε ό,τι αφορά το Αιγαίο, συνεχίζονται παρασκηνιακά οι ατελείωτοι διπλωματικοί γύροι, σε επίπεδο εκπροσώπων υπουργείου Εξωτερικών. Τι μπορεί όμως να προσδοκά κανείς από τις συνομιλίες αυτές; Η πολιτική της Άγκυρας εκδηλώνεται με πολύ σαφή και προκλητικό τρόπο, με την κλιμάκωση των παραβιάσεων και παραβάσεων. Επιπλέον, προβάλλει τώρα το casus belli όχι μόνο σε σχέση με το δικαίωμα της Ελλάδος να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα, αλλά σε σχέση επίσης με διεκδικήσεις της Άγκυρας σε 100 βραχονησίδες στο Αιγαίο, κατά το πρότυπο των Υμίων.
4Σε ό,τι αφορά το Κυπριακό, η Άγκυρα, αφού βολεύθηκε από την επιδιαιτησία Ανάν και πήρε ένα σχέδιο λύσεως με τη σφραγίδα του ΟΗΕ κομμένο στα μέτρα της, δεν έχει λόγους να επισπεύδει την έναρξη νέου γύρου συνομιλιών. Τορπίλισε ουσιαστικά τις προσπάθειες για την έναρξη νέου γύρου και επιχείρησε, με τη βοήθεια των ΗΠΑ, να τις αξιοποιήσει για να επαναφέρει την επίθεση Ανάν για το Κυπριακό στο Συμβούλιο Ασφαλείας, με στόχο την αμφισβήτηση της Κυπριακής Δημοκρατίας ως νομίμου διεθνούς εκπροσώπου ολόκληρης της Κύπρου. Στο ίδιο πνεύμα, ως φερέφωνο της αγγλοαμερικανικής πολιτικής στο Κυπριακό, ο Κόφι Ανάν δήλωσε ότι προϋπόθεση για οποιεσδήποτε αλλαγές στο Κυπριακό είναι η αποδοχή τους από τους Τουρκοκυπρίους. Ο νέος ηγέτης των Τουρκοκυπρίων, Ταλάτ, κατά το πρότυπο του προκατόχου του, Ντενκτάς, θέτει ως απαράβατους όρους για οποιονδήποτε νέο γύρο συνομιλιών την επιδιαιτησία Ανάν, τουρκικές εγγυήσεις, παρουσία τουρκικού στρατού στο διηνεκές και, βεβαίως, τον σεβασμό της περίφημης «ισότητας», με βάση την οποία η μειοψηφία του 18% των Τουρκοκυπρίων εξισώνεται κατ’ απόλυτο τρόπο με την ελληνική πλειοψηφία και αναγορεύεται ουσιαστικά σε απόλυτο ρυθμιστή.
Προτεραιότητα της Άγκυρας
η προώθηση του
«απευθείας εμπορίου»
5Η Άγκυρα, αποβλέποντας στην ντε φάκτο επιβολή του Σχεδίου Ανάν, θέτει ως προτεραιότητα της πολιτικής της στο Κυπριακό την προώθηση του «απευθείας εμπορίου» μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ενώσεως και της κατεχόμενης Κύπρου. Δεν είναι διατεθειμένη να υποχωρήσει σε οτιδήποτε από αυτά που της έδωσε η επιδιαιτησία και το Σχέδιο Ανάν. Θεωρεί λοιπόν ότι δεν θα είχε για αυτήν ουσιαστικό νόημα η άμεση έναρξη ενός νέου γύρου συνομιλιών για το Κυπριακό, χωρίς να έχει προηγουμένως διασφαλισθεί η προώθηση του «απευθείας εμπορίου» και η αναβάθμιση του ψευδοκράτους, που θα δημιουργούσαν μια νέα τετελεσμένη κατάσταση.
Η σκοπιμότητα τέτοιων συζητήσεων και προσπαθειών εξαντλείται γι’ αυτήν στην καθήλωση της ελληνικής πλευράς στη στρατηγική και τη λογική του Σχεδίου Ανάν, που κυριαρχείται άλλωστε από τον φιλικό προς αυτήν αγγλοαμερικανικό παράγοντα. Ενδεχόμενη απαγκίστρωση της ελληνικής πλευράς από τη λογική αυτή και διαμόρφωση νέας δυναμικής στρατηγικής για ευρωπαϊκή λύση του Κυπριακού, με άξονα το γεγονός ότι η Κύπρος είναι σήμερα χώρα-μέλος της Ευρωπαϊκής Ενώσεως, θα έθετε την Άγκυρα μπροστά σε κρίσιμα διλήμματα, ιδιαίτερα σε σχέση με την ευρωπαϊκή της προοπτική. Η Άγκυρα θέτει για αυτό ως στόχο απόλυτης προτεραιότητας την προώθηση του «απευθείας εμπορίου» και την αναβάθμιση του ψευδοκράτους. Σ’ αυτό έχει βεβαίως την πλήρη υποστήριξη της βρετανικής διπλωματίας, που κινείται δραστήρια στο παρασκήνιο της Ε.Ε. Προνομιακός στόχος της Άγκυρας είναι η σύνδεση της υπογραφής του Πρωτοκόλλου Τελωνειακής Συνδέσεως της Τουρκίας με το «απευθείας εμπόριο». Επιδίδεται γι’ αυτό επί μήνες σ’ ένα απίθανο παζάρι στο παρασκήνιο. Προσφάτως, στο πλαίσιο της διαδικασίας για την έναρξη των ενταξιακών συνομιλιών της, παρουσιάσθηκε στο Ευρωκοινοβούλιο και απάντησε σε ερωτήσεις ευρωβουλευτών ο τούρκος διαπραγματευτής για την ένταξη, Αλί Μπαμπατζάν. Αναφερόμενος στο Κυπριακό, οχυρώθηκε, βεβαίως, πίσω από το Σχέδιο Ανάν. Απαντώντας ειδικότερα για το θέμα της υπογραφής του Πρωτοκόλλου, επανέλαβε τα γνωστά, ότι υπάρχουν δήθεν τεχνικά προβλήματα, τα οποία ακόμα συζητούνται, και συνέδεσε ευθέως την εφαρμογή του με το «απευθείας εμπόριο».
«Η Κύπρος δεν θα δεχθεί
οποιαδήποτε γραπτή
επιφύλαξη της Τουρκίας
στο θέμα του Πρωτοκόλλου»
6 Ο κύπριος Πρόεδρος Τάσσος Παπαδόπουλος, σε πρόσφατες δηλώσεις του σχετικά με τον κανονισμό για το «απευθείας εμπόριο» και για το Πρωτόκολλο Τελωνειακής Συνδέσεως, έκανε σαφές ότι η θέση της Κύπρου κατά του προτεινόμενου κανονισμού για το «απευθείας εμπόριο» είναι πάγια. Υπογράμμισε επίσης ότι η Κύπρος δεν θα δεχθεί οποιαδήποτε γραπτή επιφύλαξη της Τουρκίας στο θέμα του Πρωτοκόλλου. Οι δηλώσεις αυτές έχουν ιδιαίτερη σημασία. Πρώτον, γιατί η Άγκυρα επιδιώκει να επισυνάψει στο Πρωτόκολλο μονομερή δήλωση, με την οποία να δηλώνει ότι η υπογραφή του Πρωτοκόλλου δεν σημαίνει οποιουδήποτε είδους αναγνώριση της Κυπριακής Δημοκρατίας. Δεύτερον, γιατί βυσσοδομούνται στο παρασκήνιο σχέδια, που προωθούνται μέσω της Επιτροπής και ειδικότερα του Επιτρόπου, αρμόδιου για τη διεύρυνση, Όλι Ρεν, για παράκαμψη του σκοπέλου του Πρωτοκόλλου, ακόμη και αν δεν το υπογράψει η Άγκυρα. Προτάθηκε, συγκεκριμένα, σε μια τέτοια περίπτωση, να μην αποτελέσει αυτό λόγο για τη μη έναρξη των ενταξιακών συνομιλιών της Άγκυρας τον Οκτώβριο, αλλά απλώς να μην αρχίσουν διαπραγματεύσεις στα κεφάλαια που επηρεάζονται από το Πρωτόκολλο. Βεβαίως, θα ήταν αδιανόητο για την ελληνική πλευρά να αποδεχθεί κάτι τέτοιο, γιατί, εκτός των άλλων, αυτό θα υπονόμευε καίρια τη θέση της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Τι θα συζητηθεί λοιπόν
στην Άγκυρα;
7 Με τα δεδομένα αυτά είναι εύλογη η απορία και το ερώτημα: Τι θα συζητήσει ο έλληνας πρωθυπουργός στην Άγκυρα και ποιο νόημα θα έχει η επίσκεψή του; Η Ελλάδα έχει πληρώσει πολύ ακριβά μέχρι τώρα την περίφημη πολιτική του πρόθυμου πρωταγωνιστή της εντάξεως της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, με το επιχείρημα ότι δήθεν οι καρποί θα έρθουν μετά. Η συνέχιση και η κλιμάκωση της πολιτικής αυτής, ακόμη και μετά τις καταλυτικές εξελίξεις στον ευρωπαϊκό χώρο, ενέχει τον κίνδυνο να πλήξει περαιτέρω το κύρος της χώρας και να την απομονώσει από πολύτιμους ευρωπαίους συμμάχους. Μπορεί επίσης να την οδηγήσει σε διπλωματικό εγκλωβισμό και να την εκθέσει σε νέες πιέσεις από τους άσπονδους φίλους μας για παραχωρήσεις στα θέματα του «απευθείας εμπορίου» και του Πρωτοκόλλου Τελωνειακής Συνδέσεως, για να «βοηθηθεί» η Άγκυρα στη δύσκολη σημερινή συγκυρία. Οι ευρωπαϊκές εξελίξεις ευνοούν εξ αντικειμένου τις ελληνικές θέσεις, γιατί η αλλαγή του κλίματος για την τουρκική ενταξιακή πορεία θέτει αυστηρότερους όρους και προϋποθέσεις γι’ αυτήν. Η ελληνική πλευρά δεν έχει κανένα συμφέρον να παγιδευθεί στη λογική της σωτηρίας, με κάθε τρόπο, της τουρκικής ενταξιακής προοπτικής, γιατί δήθεν αυτή συμφέρει την Ελλάδα. Αυτοί που συμπρωταγωνιστούν προς αυτή την κατεύθυνση είναι οι ίδιοι που πρωτοστατούν για την επιβολή του «απευθείας εμπορίου» και για την εξεύρεση οδού διαφυγής στην Άγκυρα στο θέμα του Πρωτοκόλλου Τελωνειακής Συνδέσεως, ώστε αυτό να μην αποτελέσει βήμα διπλωματικής αναγνωρίσεως της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Ήταν ο μόνος ουσιαστικά όρος που ετέθη στην Τουρκία, σε ό,τι αφορά το Κυπριακό, για να δοθεί η θετική ψήφος της Κύπρου και της Ελλάδος στην παροχή ημερομηνίας για την έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων. Οποιαδήποτε νέα υποχώρηση της ελληνικής πλευράς, υπό τις σημερινές περιστάσεις, δεν θα οδηγήσει σε βελτίωση τις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Θα στείλει ένα άλλο λάθος μήνυμα στη τουρκική πλευρά και θα υποθηκεύσει επικίνδυνα ζωτικά εθνικά συμφέροντα.
* Ο Περικλής Νεάρχου διετέλεσε σύμβουλος επί θεμάτων εξωτερικής πολιτικής του Ανδρέα Παπανδρέου