Οι νέες ευρωπαϊκές εξελίξεις και το Κυπριακό

1 Στο περιθώριο της Συνόδου Κορυφής, δόθηκε διακριτικά μια άλλη μάχη, που αφορούσε δύο θέματα ζωτικής σημασίας για το Κυπριακό.
Το πρώτο αφορούσε την υπογραφή από την Τουρκία του περίφημου πρωτοκόλλου για την επέκταση της τελωνειακής συνδέσεως της Τουρκίας με τις νέες χώρες-μέλη της ΕΕ, μεταξύ αυτών και με την Κύπρο. Η Άγκυρα κωλυσιέργησε συστηματικά, προσπαθώντας να συνδέσει την υπογραφή του πρωτοκόλλου με την έγκριση του Κανονισμού για το «απευθείας εμπόριο», που προσπαθεί με κάθε τρόπο να προωθήσει η Μεγάλη Βρετανία. Προσπάθησε επίσης, στην περίπτωση που δεν επιτευχθεί αυτός ο στόχος, που θα ήταν για την Άγκυρα μια νικηφόρος διέξοδος, να αδειάσει εκ των προτέρων την υπογραφή του πρωτοκόλλου από κάθε νόημα διπλωματικής αναγνωρίσεως της Κύπρου.

Έπειτα από μακρές διαπραγματεύσεις, που περιελάμβαναν και μυστικές συζητήσεις μεταξύ της κυπριακής κυβερνήσεως και τουρκοκυπρίων αντιπροσώπων σχετικά με το άνοιγμα υπό όρους του λιμένος της Αμμοχώστου, οι αντιπρόσωποι των χωρών-μελών της ΕΕ κατέληξαν σε ένα κοινό κείμενο σε σχέση με το πρωτόκολλο της τελωνειακής συνδέσεως.

Η Τουρκία ζήτησε να αποφευχθούν οι επίσημες τελετές και οι πανηγυρικοί τόνοι, για να αποφύγει εσωτερικά προβλήματα. Έκανε επίσης γνωστό ότι θα συνόδευε την υπογραφή του πρωτοκόλλου με επιστολή προς την ΕΕ, με την οποία θα δήλωνε σαφώς ότι η υπογραφή του πρωτοκόλλου δεν σημαίνει γι’ αυτήν οποιουδήποτε είδους διπλωματική αναγνώριση της Κύπρου.
Ύστερα από παραστάσεις της ελληνικής πλευράς, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συμφώνησε ότι σε μια τέτοια περίπτωση η ΕΕ θα απαντήσει στην τουρκική επιστολή με δήλωση ότι τα μέλη της ΕΕ είναι 25 και ότι οι τουρκικές επιφυλάξεις απέναντι στην Κύπρο, χώρα-μέλος, δεν έχουν καμία νομική υπόσταση ή συνέπεια.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, συναινούσης και της Άγκυρας έπειτα από αγγλικές παραινέσεις, συμφώνησε επίσης να παραπεμφθεί η υπογραφή του πρωτοκόλλου μετά τη Σύνοδο, ώστε να μην παραστεί ανάγκη να χαιρετισθεί η υπογραφή του με αναφορά στα Συμπεράσματα της Συνόδου. Το κλίμα δεν προσφερόταν για οποιαδήποτε αναφορά στην τουρκική ένταξη σ’ αυτήν τη συγκυρία.

2 Το δεύτερο θέμα για το οποίο δόθηκε και δίδεται μάχη στο παρασκήνιο, που είναι συναφές με το πρώτο, είναι ο λεγόμενος Κανονισμός της ΕΕ για το «απευθείας εμπόριο» της ΕΕ με τα κατεχόμενα.
Το θέμα αυτό έχει κομβική σημασία για το Κυπριακό και σ’ αυτό έχουν επικεντρωθεί όλες οι αγγλο-αμερικανικές προσπάθειες που στοχεύουν σε μια λύση τύπου Ανάν. Η τουρκική πλευρά, αφού πήρε με την επιδιαιτησία του Κόφι Ανάν ό,τι διεκδικούσε επιπλέον και είπε «ναι» στο Σχέδιο Ανάν, παρουσιάζεται σήμερα ως δήθεν αδικούμενη. Ότι, δηλαδή, οι Τουρκοκύπριοι, που είπαν «ναι» στο δημοψήφισμα, δεν ανταμείφθηκαν με «άρση του οικονομικού αποκλεισμού», όπως τους είχε δοθεί υπόσχεση, ενώ η ελληνική πλευρά, που είπε «όχι», έχει το πλεονέκτημα του μέλους της ΕΕ.
Το θέμα του «απευθείας εμπορίου» έχει καταλυτική σημασία για το Κυπριακό. Σε μια τέτοια περίπτωση, τα πράγματα θα οδηγούνταν προς την έμμεση, ντε φάκτο, αναγνώριση των κατεχομένων και τη σιωπηρή παραγραφή της τουρκικής κατοχής. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο που έχει αναχθεί από τη βρετανική διπλωματία σε μέγα θέμα, με τη διπλωματική επικουρία των ΗΠΑ.

Η κυπριακή πλευρά, για να ανασχέσει τις πιέσεις προς αυτήν την κατεύθυνση, πήρε η ίδια την πρωτοβουλία για την έγκριση και την παροχή από την ΕΕ της οικονομικής βοήθειας προς τους Τουρκοκυπρίους, που προβλεπόταν στο Σχέδιο Ανάν, ύψους 259 εκατ. ευρώ. Προέβη επίσης σε σημαντικές παραχωρήσεις, στο πλαίσιο του λεγομένου Κανονισμού της «πράσινης ζώνης», για να διευκολύνει τις οικονομικές ανταλλαγές με τα κατεχόμενα και να αφαιρέσει το πρόσχημα για την προώθηση των πολιτικών στόχων που επιδιώκονται με τον Κανονισμό για το απευθείας εμπόριο!
Κάνοντας ένα βήμα παραπέρα, η κυπριακή κυβέρνηση δέχθηκε επίσης την πρόταση της προεδρίας του Λουξεμβούργου για τη διεξαγωγή διακριτικών συζητήσεων στις Βρυξέλλες με εκπροσώπους των Τουρκοκυπρίων, με στόχο την εξεύρεση συμβιβαστικής λύσεως στο θέμα του απευθείας εμπορίου.
Η κυπριακή κυβέρνηση πρότεινε, στο πλαίσιο αυτό, την επιστροφή της περιφραγμένης περιοχής της Αμμοχώστου στους νομίμους κατοίκους της και το άνοιγμα του λιμένος της Αμμοχώστου υπό κοινή διαχείριση. Η τουρκική πλευρά απέρριψε κάθε συμβιβασμό και διεκδικεί ανυποχώρητα το απευθείας εμπόριο, στοχεύοντας στην έμμεση αναγνώριση του ψευδοκράτους και στην προβολή της Κύπρου ως αποτελούμενης από δύο ισότιμα «κράτη», σύμφωνα με τις πρόνοιες του Σχεδίου Ανάν.

Η αδιάλλακτη τουρκική θέση παρέχει κάποιο τακτικό πλεονέκτημα στην ελληνική πλευρά και αναχαιτίζει σε έναν βαθμό τις έντονες αγγλο-αμερικανικές πιέσεις. Δεν πρέπει όμως να υπάρξει σ’ αυτό το θέμα οποιοσδήποτε εφησυχασμός. Το θέμα διατηρείται συνεχώς στην ημερήσια διάταξη. Η τουρκοκυπριακή πλευρά θέτει ως προϋπόθεση για την αποδοχή της οικονομικής βοήθειας την έγκριση του Κανονισμού για το απευθείας εμπόριο. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με προεξάρχουσα τη Μ. Βρετανία, εμμένει ακόμη στον προτεινόμενο Κανονισμό για το απευθείας εμπόριο, παρά τη σαφέστατη γνωμάτευση της Νομικής Επιτροπής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου ότι η έγκριση ενός τέτοιου κανονισμού προϋποθέτει τη σύμφωνη γνώμη όλων των χωρών-μελών, περιλαμβανομένης και της Κύπρου.

Η Κύπρος έχει στο θέμα αυτό να υπερπηδήσει έναν ακόμη σκόπελο κατά την εκ νέου συζήτηση του θέματος στην ΕΕ την 22η Ιουνίου, οπότε αναμένεται η επίσημη υπογραφή από την Άγκυρα του πρωτοκόλλου για την τελωνειακή σύνδεση.

3 Οι πιέσεις για το «απευθείας εμπόριο» στην ΕΕ συντονίζονται με τις πιέσεις Ανάν στον ΟΗΕ και στο Συμβούλιο Ασφαλείας.
Οι πιέσεις που ασκούνται εις βάρος της Κύπρου στην ΕΕ από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για το «απευθείας εμπόριο» είναι παράλληλες των πιέσεων που ασκεί στο διπλωματικό επίπεδο του ΟΗΕ και του Συμβουλίου Ασφαλείας ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ κ. Κόφι Ανάν.
Από μια άποψη, προκάλεσε έκπληξη η στάση που τήρησε κατά την πρόσφατη συνάντησή του με τον τούρκο πρωθυπουργού κ. Ερντογάν στη Νέα Υόρκη. Ενώ, υποτίθεται, προετοιμαζόταν το έδαφος για την ανάληψη νέας πρωτοβουλίας για την επίλυση του Κυπριακού, έσπευσε να δηλώσει ότι θα θέσει ενώπιον του Συμβουλίου Ασφαλείας την περίφημη ετεροσοβαρή έκθεση που συνέταξε μετά την απόρριψη του σχεδίου του από την ελληνοκυπριακή πλευρά στο δημοψήφισμα.
Από μια άλλη άποψη, δεν εκπλήττει η συμπεριφορά ενός ανθρώπου που δεν μπαίνει στον κόπο ούτε καν να συγκαλύψει μια υποτελή πολιτική συμπεριφορά, ανάξια του αξιώματος που εκπροσωπεί.

Πάντως, θα έλεγε κανείς ότι ουδέν κακόν αμιγές καλού. Το καλό είναι η αποσαφήνιση του διπλωματικού τοπίου σε σχέση με το Κυπριακό.
Ο ίδιος ο κ. Κόφι Ανάν και η αγγλο-αμερικανική πολιτική στο Κυπριακό καθιστούν σαφές, αντίθετα με τα υπονοούμενα που άφηναν να αιωρούνται μέχρι χθες, ότι δεν συζητούν σοβαρά τροποποίηση ουσιαστικών προνοιών του Σχεδίου Ανάν για να γίνει αποδεκτό ως συμβιβασμός από την ελληνική πλευρά. Επιμένουν στην πολιτική του Σχεδίου Ανάν ως έχει ή με ασήμαντες αλλαγές.

Το μήνυμα αυτό απευθύνεται πρώτα απ’ όλα σ’ αυτούς που υποστηρίζουν ακόμη στην Ελλάδα και στην Κύπρο λύση με βάση το Σχέδιο Ανάν, προσδοκώντας ουσιαστικές τροποποιήσεις. Αυτό το ενδεχόμενο είναι αυταπάτη.
Η ελληνική πλευρά, Ελλάδα και Κύπρος, πρέπει επομένως να συναγάγει τα επιβαλλόμενα συμπεράσματα και να προσανατολισθεί αποφασιστικά προς μια στρατηγική για ευρωπαϊκή λύση του Κυπριακού. Οι πρόσφατες εξελίξεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είναι αρνητικές για τις προοπτικές των ελληνικών εθνικών θεμάτων, όπως υποστηρίζεται από ορισμένους. Αντιθέτως, διανοίγουν νέες προοπτικές, υπό τον όρο ότι η Ελλάδα και η Κύπρος και θα αδράξουν την ευκαιρία και θα αξιοποιήσουν σωστά τη νέα κατάσταση.

* Ο Περικλής Νεάρχου διετέλεσε σύμβουλος επί θεμάτων εξωτερικής πολιτικής του Ανδρέα Παπανδρέου