Υποσχέσεις Μπους και Κόφι Ανάν στον Ερντογάν για το Κυπριακό!

Η τουρκική πλευρά είχε απορρίψει τις προτάσεις Κόφι Ανάν τόσο στην Κοπεγχάγη το 2002 όσο και αργότερα, το 2003 στη Χάγη. Με δεδομένη την τουρκική στάση, που αναγκάσθηκε να αναγνωρίσει και ο ίδιος ο Κόφι Ανάν, η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είχε άλλη επιλογή από την ολοκλήρωση της ενταξιακής διαδικασίας της Κύπρο στη Σύνοδο των Αθηνών, το φθινόπωρο του 2003. Σ’ αυτό βοήθησε το γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση είχε πάρει απόφαση προηγουμένως ότι η ένταξη των 10 νέων χωρών θα γινόταν ομαδικά ως πακέτο. Θα επικυρωνόταν επίσης από τα Κοινοβούλια των 15 χωρών – μελών κατά τον ίδιο τρόπο.
Απέμενε η πανηγυρική υποδοχή των νέων μελών την 1η Μαΐου 2004. Άρχισε τότε μια εκστρατεία πιέσεων να μη χαθεί το «παράθυρο ευκαιρίας», από τη Σύνοδο των Αθηνών μέχρι την επίσημη ανακήρυξη, για να επιτευχθεί η «λύση» του Κυπριακού ταυτόχρονα με την ένταξη. Οι πιέσεις επικεντρώθηκαν στον Πρόεδρο Παπαδόπουλο, να στείλει επιστολή προς τον Κόφι Ανάν με την οποία να τον καλεί να αναλάβει νέα πρωτοβουλία. Επανελήφθησαν τα γνωστά επιχειρήματα ότι η ελληνική πλευρά έπρεπε να επιδείξει, για μια ακόμη φορά, «καλή θέληση». Οι πιέσεις δεν προήλθαν μόνο από το εξωτερικό, προήλθαν επίσης από το εσωτερικό. Ειδικότερα από τον πρόεδρο του αντιπολιτευομένου Δημοκρατικού Συναγερμού, πιο διακριτικά από το ΑΚΕΛ, κυβερνητικό εταίρο του κυπρίου Προέδρου, και από την κυβέρνηση Σημίτη.
Ο κύπριος Πρόεδρος διέπραξε το σφάλμα να αποστείλει την προτεινόμενη επιστολή. Ο Κόφι Ανάν, που δήλωνε ότι δεν θα αναλάμβανε νέα προσπάθεια χωρίς χειροπιαστές εγγυήσεις επιτυχία εκλήθη στον Λευκό Οίκο, μετά τη συνάντηση Μπους – Ερντογάν, και «επείσθη» να αναλάβει νέα πρωτοβουλία. Στην απαντητική επιστολή του προς τον κύπριο Πρόεδρο έθεσε θέμα επίδιαιτησίας. Να εκχωρηθεί δηλαδή σε αυτόν από τις δύο πλευρές η εξουσία να συμπληρώσει με δικές του αποφάσεις τα κενά και τις διαφωνίες που θα υπήρχαν στη διαπραγμάτευση. Ο κύπριος Πρόεδρος εξέφρασε επιφυλάξεις. Απεδέχθη όμως να μεταβεί στην Νέα Υόρκη για προκαταρκτικές διαπραγματεύσεις. Η συνέχεια είναι γνωστή. Ασκήθηκαν ασφυκτικές πιέσεις από όλες τις πλευρές για την αποδοχή της επιδιαιτησίας Ανάν. Σε άρθρο του σε εφημερίδα των Αθηνών, ο τότε έλληνας πρωθυπουργός Κ. Σημίτης παρουσίασε την επιδιαιτησία σαν «όπλο κατά της αδιαλλαξίας του Ντενκτάς»!
Η συμφωνία της Νέας Υόρκης, που επετεύχθη υπό τις συνθήκες αυτές, άνοιξε τον δρόμο για την ανατροπή του διπλωματικού σκηνικού σε βάρος της ελληνικής πλευράς. Στην Άγκυρα χαιρετίσθηκε με διθυραμβικούς τόνους και ο τούρκος πρωθυπουργός μίλησε για χρυσή σελίδα της τουρκικής διπλωματίας.
Με το όπλο της επιδιαιτησίας δεν ήταν, βεβαίως, δύσκολο να καμφθούν οι τουρκικές ενστάσεις και αντιρρήσεις. Ο τούρκος μόνιμος υφυπουργός Εξωτερικών κ. Ζιγιάλ υπέβαλε στον Κόφι Ανάν ένα υπόμνημα 11 σημείων. Τα σημεία που συμφώνησε ο τούρκος πρωθυπουργός με τον αμερικανό Πρόεδρο. Από τα 11 σημεία έγιναν πλήρως δεκτά από τον Κόφι Ανάν, στο πλαίσιο της επδιαιτησίας του, τα 10 και μισό (1/2). Η ελληνική πλευρά είχε πιεσθεί, αντιθέτως να μη θέσει στη διαπραγματεύση θέματα που θα αφορούσαν τη φιλοσοφία του Σχεδίου Ανάν, αλλά μόνο επιμέρους σημεία. Με αυτούς τους όρους σύρθηκε η ελληνική πλευρά, ως πρόβατο επί σφαγήν στις διαπραγματεύσεις στο Μπούργκενστοκ της Ελβετίας.
2 Ο στόχος ήταν ο ίδιος που είναι και σήμερα. Να αποενεχοποιηθεί η Άγκυρα από την εισβολή και την κατοχή στην Κύπρο, ώστε να καταστεί δυνατή η παροχή σε αυτήν ημερομηνίας απο την ΕΕ για ενταξιακές διαπραγματεύσεις. Να επιβληθεί στην Κύπρο λύση που να καθιστά την Κύπρο προτεκτοράτο υπό κοινή άγγλο – αμερικανική και τουρκική γεωπολιτική κυριαρχία και να αποτελεί ταυτόχρονα κεφάλαιο για την ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ.
Η παρέμβαση του κυπριακού λαού με το δημοψήφισμα ανέτρεψε μια ολέθρια πορεία. Η παρακάμψή του ήταν δύσκολη, γιατί το αντικείμενο των διαπραγματεύσεων δεν ήταν απλώς κάποια συμφωνία αλλά η κατάλυση του κράτους και η αντικατάστασή του εξ αρχής από κάποιο άλλο. Η πορεία όμως αυτή είχε για την ελληνική πλευρά ένα τεράστιο κόστος. Το θύμα βρέθηκε για πρώτη φορά στη θέση του κατηγορούμενου, ότι δήθεν δεν θέλει λύση του Κυπριακού που προτείνει ο ΟΗΕ!
Έγιναν συντονισμένες προσπάθειες στην Ευρωπαική Ένωση και στο Συμβούλιο Ασφαλείας να προωθηθεί η λεγόμενη «άρση του οικονομικού αποκλεισμού των Τουρκοκυπρίων». O ευφημισμός υποκρύπτει τη σιωπηρή παραγραφή της τουρκικής κατοχής και την αναβάθμιση του ψευδοκράτους σε «συνιστών κράτος» της δήθεν «Ενωμένης Κυπριακής Δημοκρατίας», του Σχεδίου Ανάν. Σε μια τέτοια περίπτωση, εκτιμάτο από τους προαγωγούς του, ότι η ελληνική πλευρά θα εκβιαζόταν να αποδεχθεί το Σχέδιο Ανάν στο πνεύμα των δηλώσεων του άγγλου συντάκτη του λόρδου Χάνεϊ ότι «οι Ελληνοκύπριοι δεν πρέπει να ξεφύγουν από το Σχέδιο Ανάν και δεν θα ξεφύγουν». Η προώθηση λοιπόν της «άρσεως της οικονομικής απομόνωσης των Τουρκοκυπρίων», που σημαίνει σε απλά ελληνικά απευθείας πτήσεις, απευθείας εμπόριο και ντε φάκτο έμμεση αναγνώριση του ψευδοκράτους ως συνιστώντος κράτους της «Ενωμένης Κυπριακής Δημοκρατίας», θεωρείται ως απαραίτητη προυπόθεση και προς αυτήν την κατεύθυνση επικεντρώνονται όλες οι προσπάθειες.
3 Στο πνεύμα λοιπόν αυτό και με βάση το ίδιο πρότυπο ο αμερικανός Πρόεδρος πρόσφερε πάλι στον τούρκο πρωθυπουργό ικανοποίηση, με τη μορφή υποσχέσεων ότι θα ενταθούν από την αμερικανική πλευρά, οι πιέσεις για την έναρξη απευθείας πτήσεων και την προώθηση του απευθείας εμπορίου με την κατεχόμενη Κύπρο. Οι τουρκο – αμερικανικές σχέσεις διέρχονται την τελευταία περίοδο μια δύσκολη κρίση, που έχει σχέση με τη γεωπολιτική προσέγγιση του θέματος των Κούρδων, του Ιράκ, αλλά και των κούρδων ανταρτών της Τουρκίας, στο βόρειο Ιράκ. Η διαφωνία αυτή επηρεάζει την όλη τουρκική στάση στο θέμα της λεγόμενης «προωθήσεως της δημοκρατίας στο Ιράκ και γενικότερα στην περιοχή που αποτελεί κορυφαίο στρατηγικό στόχο των ΗΠΑ.
Μετά το προηγούμενο της τουρκικής αρνήσεως για τη διέλευση αμερικανικών δυνάμεων από το έδαφος της Τουρκίας στον πόλεμο του Ιράκ, οι νέες τουρκικές επιφυλάξεις και αντιρρήσεις, που επιπλέον προκαλούν ανάφλεξη του αντι – αμερικανισμού στην Τουρκία, έχουν προκαλέσει μεγάλο εκνευρισμό και οργή στην Ουάσινγκτον. Η επίσκεψη Ερντογάν είχε στόχο να εκτονώσει την τεταμένη ατμόσφαιρα αλλά και να ζητήσει ανταλλάγματα στο μέτωπο του Κυπριακού, των ελληνο – τουρκικών σχέσεων και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπου το έδαφος εμφανίζεται προσφορότερον για τη συγκομιδή βοήθειας και δώρων από τις ΗΠΑ…
4 Η συγκυρία είναι εξόχως κρίσιμη για την Τουρκία στην ΕΕ, μετά την ήττα του καγκελάριου Σρέντερ στην Άνω Ρηνανία – Βεστφαλία και τη διαφαινόμενη νίκη των Χριστιανοδημοκρατών στις εκλογές του Σεπτεμβρίου, όπως επίσης μετά το «όχι» της Γαλλίας και της Ολλανδίας στο Ευρωσύνταγμα.
Η Τουρκία δεν έχει ακόμη υπογράψει το Πρωτόκολλο για την Τελωνειακή της Σύνδεση με τα νέα μέλη της ΕΕ, μεταξύ αυτών και με την Κύπρο. Είναι η ελάχιστη υποχρέωση που ανέλαβε αντί της ρητής και πλήρους διπλωματικής αναγνωρίσεως όλων των χωρών – μελών της ΕΕ για την έναρξη των ενταξιακών της διαπραγματεύσεων τον Οκτώβριο. Προσπαθεί με κάθε τρόπο να αποσπάσει ως αντάλλαγμα το απευθείας εμπόριο, που θα άνοιγε γι’ αυτήν την πόρτα για αναγνώριση στην Κύπρο δύο ισοτίμων μερών αντί της Κυπριακής Δημοκρατίας. Έχει προς την κατεύθυνση αυτή την υποστήριξη της αμερικανικής και αγγλικής διπλωματίας.
5 Η προεδρία του Λουξεμβούργου ανέλαβε διακριτικά την πρωτοβουλία για να βρεθεί συμβιβαστική λύση στο θέμα, με μυστικές διαπραγματεύσεις μεταξύ αντιπροσώπων των Τουρκοκυπρίων και απεσταλμένου της κυπριακής κυβερνήσεως. Η τελευταία πρότεινε ως συμβιβαστική λύση την επιστροφή της Αμμοχώστου, το πάγωμα της εκμεταλλεύσεως των κατεχόμενων ελληνοκυπριακών περιουσιών και το άνοιγμα του λιμένος της Αμμοχώστου υπό καθεστώς συνδιαχειρίσεως. Η τουρκική πλευρά απέρριψε τις συμβιβαστικές προτάσεις και ζητά τη χωρίς όρους «άρση της οικονομικής απομονώσεως των Τουρκοκυπρίων», απευθείας πτήσεις και απευθείας εμπόριο. Κρίσιμη από την άποψη αυτή θα είναι η Σύνοδος Κορυφής της ΕΕ της 16ης και 17ης Ιουνίου. Κοντά στο μεγάλο θέμα του Ευρωσυντάγματος και της προοπτικής του και στο εξίσου κεφαλαιώδες θέμα της κατανομής των πόρων του Δ΄πακέτου για την περίοδο 2007 – 2013, θα είναι και το καθόλου μικρό θέμα του κανονισμού για το απευθείας εμπόριο, που διασυνδέεται με την τουρκική ενταξιακή προοπτική και την υπογραφή από την Άγκυρα του Πρωτοκόλλου Τελωνειακής Συνδέσεως. Η ελληνική πλευρά οφείλει να αντιμετωπίσει με σταθερότητα τη νέα αυτή συγκυρία και πρόκληση. Να μην επιτρέψει σε καμία περίπτωση ούτε διασύνδεση του κανονισμού για το απευθείας εμπόριο με την υπογραφή από την Τουρκία του Πρωτοκόλλου Τελωνειακής Συνδέσεως ούτε πρόωθηση του κανονισμού, που είναι ασυμβίβαστος με τη θέση της Κύπρου ως χώρας – μέλους της ΕΕ.
6 Παράλληλα με τη νέα διπλωματική επίθεση στην ΕΕ, όπου προεξάρχει η αγγλική διπλωματία, συντονίζεται νέα προσπάθεια και στο Συμβούλιο Ασφαλείας, με όργανο τον Κόφι Ανάν.
Η συγκυρία της ανανεώσεως της ειρηνευτικής δυνάμεως του ΟΗΕ στην Κύπρο τον Ιούνιο, έδωσε στον κ. Κόφι Ανάν την ευκαιρία να υποβάλει για το θέμα αυτό έκθεση στην οποία δεν φείδεται προσπαθειών να απαλλάξει την τουρκική πλευρά από ευθύνες και να ενισχύσει την εικόνα της.
Θεωρεί την εκλογή Ταλάτ ως δήθεν απόδειξη ότι η τουρκοκυπριακή πλευρά θέλει λύση. Επισημαίνει ότι η ανακίνηση του θέματος των περιουσιών, οι προσφυγές δηλαδή των Ελληνοκυπρίων κατά της καταληστεύσεως των κατεχόμενων περιουσιών τους, «διαταράσσει τις ανθρώπινες σχέσεις». Αφήνει τέλος ανοιχτό το θέμα της αναθεωρήσεως του καθεστώτος της ειρηνευτικής δυνάμεως του ΟΗΕ στην Κύπρο και της μετατροπής της από ειρηνευτική δύναμη σε ομάδα παρατηρητών.
Ενώ όμως αναμενόταν, υποτίθεται, να αποφανθεί ο Κόφι Ανάν κατά πόσο υπήρχε έδαφος για νέα πρωτοβουλία μετά το πέρας των διερευνητικών επαφών που έγιναν κατά το τελευταίο δεκαήμερο, έσπευσε πάλι, αμέσως μετά τη συνάντηση του αμερικανού Προέδρου με τον τούρκο πρωθυπουργό και τη δική του με τον τελευταίο, να δηλώσει ότι θα υποβάλει, προς έγκριση ψηφίσματος, στο Συμβούλιο Ασφαλείας την περίφημη έκθεση που είχε συντάξει τον Μάιο του 2004, αμέσως μετά την απόρριψη του σχεδίου του από τον κυπριακό λαό. Στόχος της κινήσεως αυτής είναι η επίρριψη ευθυνών στην ελληνική πλευρά, η αποενοχοποίηση της τουρκικής και η ενίσχυση των προσπαθειών για την επιβολή του απευθείας εμπορίου και η έμμεση, ντε φάκτο, αναγνώριση του ψευδοκράτους. Το «όχι» της Ρωσίας απέτρεψε την προηγούμενη φορά κάθε προοπτική εγκρίσεως ψηφίσματος και ο Κόφι Ανάν δεν προώθησε την υποβολή της εκθέσεώς του. Ο ρώσος υπουργός Εξωτερικών κ. Λαβρόφ επισκέφθηκε τις προηγούμενες ημέρες τη Λευκωσία και διαβεβαίωσε την κυπριακή πλευρά ότι η Ρωσία παραμένει σταθερή στη θέση της.
Υπάρχουν επομένως μικρές πιθανότητες να εγκριθεί ένα τέτοιο ψήφισμα από το Συμβούλιο Ασφαλείας, που θα υπονόμευε εκ των πραγμάτων τα ψηφίσματα 541 του 1983 και 550 του 1984. Αυτά αποτελούν ένα από τα γερά θεμέλια της διεθνούς αναγνωρίσεως της Κυπριακής Δημοκρατίας ως νομίμου εκπροσώπου ολόκληρης της Κύπρου. Προκαλεί θλίψη όταν αναλογίζεται κανείς το κατάντημα του αξιώματος του Γ. Γραμματέα του ΟΗΕ στο πρόσωπο του Κόφι Ανάν.
7 Η νέα αυτή πρόκληση δείχνει πόσο έωλες είναι οι ελπίδες για λύση του Κυπριακού με βελτίωση δήθεν του Σχεδίου Ανάν και πόσο λάθος είναι για την ελληνική πλευρά η στρατηγική του εγκλωβισμού σε αυτό το σχέδιο. Η ελληνική πλευρά διατρέχει τον κίνδυνο, με την πολιτική αυτή, να υποστεί μια δεύτερη στρατηγική ήττα, ανάλογη εκείνης της Νέας Υόρκης και της επιδιαιτησίας Ανάν, και να υποσκάψει τη θέση της Κύπρου στην ΕΕ.
Η ελληνική πλευρά, Αθήνα και Λευκωσία, πρέπει επειγόντως να επανεξετάσουν την πολιτική τους και να σκληρύνουν τη στάση τους, αξιοποιώντας αυτό που είναι σήμερα το στρατηγικό πλεονέκτημα της Κύπρου, η συμμετοχή της, ως πλήρους και ισοτίμου μέλους, στην ΕΕ. Στο πλαίσιο αυτό οφείλει η ελληνική πλευρά να διαμορφώσει αποφασιστικά και επειγόντως στρατηγική για ευρωπαϊκή λύση του Κυπριακού, λύση δηλαδη σύμφωνη με τις αρχές, τα ανθρώπινα δικαιώματα και την έννομη τάξη της ΕΕ.
* Ο Περικλής Νεάρχου διετέλεσε
σύμβουλος επί θεμάτων εξωτερικής
πολιτικής του Ανδρέα Παπανδρέου