Η σύγχρονη περιπέτεια του Λευκού Πύργου

Αγνώστου χρονολογίας «γεννήσεως» (κατ’ άλλους μεταξύ 1423 και 1430 από τους Ενετούς, κατ’ άλλους τη δεκαετία του 1530 από τους Τούρκους), μέρος των τειχών και οχυρό για την άμυνα της πόλης, διαβόητη φυλακή και τόπος μαρτυρίων επί τουρκοκρατίας, μουσείο σήμερα, τόπος συνάντησης για βόλτα στην παραλία, τόπος πανηγυρισμών των φιλάθλων με αφορμή τα λιγοστά τρόπαια που έχουν κατακτήσει οι ομάδες της πόλης, ανέκαθεν χιλιοτραγουδισμένο, χιλιοφωτογραφημένο και χιλιοζωγραφισμένο σύμβολο της Θεσσαλονίκης. Γι’ αυτό εξάλλου και ο γράφων, θέλοντας να καταδείξει ότι η σελίδα αυτή ασχολείται αποκλειστικά και μόνο με θέματα της συμπρωτεύουσας, επέλεξε να υπογράφει ως «Λευκοπυργιώτης»…

Κι όμως, ακόμη και αυτό το έμβλημα της Θεσσαλονίκης δεν γλίτωσε από την ανικανότητα και την παντελή έλλειψη σχεδιασμού, προγραμματισμού, καλαισθησίας και σεβασμού προς την πολιτιστική μας κληρονομιά που χαρακτηρίζουν τους δημοτικούς άρχοντες της πόλης μας.

Στα τέλη Ιουνίου του 2005 ο δήμος Θεσσαλονίκης ξεκίνησε εργασίες ανάπλασης της πλατείας του Λευκού Πύργου, στην παραλία της Θεσσαλονίκης. Κατά τη διάρκεια των ανασκαφών ήρθε στο φως τμήμα του περιτειχίσματος που υπήρχε γύρω από τον Λευκό Πύργο. Όλοι όσοι, έστω και ελάχιστα, έχουν μελετήσει την τοπική ιστορία γνωρίζουν την ύπαρξη αυτού του σχετικά χαμηλού (το ύψος του δεν υπερέβαινε τα 5 μέτρα) περιτειχίσματος που απεικονίζεται σε πολλές καρτ ποστάλ και γκραβούρες του τέλους του 19ου αιώνα και το οποίο πρόχειρα γκρεμίστηκε το 1911, λίγο πριν από την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης. Το περιτείχισμα εντοπίστηκε σε βάθος λιγότερο του μισού μέτρου και αμέσως άρχισε μια μεγάλη και θλιβερή περιπέτεια σχετικά με την… τύχη του.

Αρχικά το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο γνωμοδότησε (στις 12/7/2005) με ισχνή πλειοψηφία, καθώς πέντε μέλη του μειοψήφησαν, υπέρ της κατάχωσης του αποκαλυφθέντος περιτειχίσματος, με το επιχείρημα ότι ανακαλύφθηκε τυχαία (!) και η εκσκαφή έγινε πέραν της προβλεπόμενης στη μελέτη!

Η 9η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων -εκπρόσωποι της οποίας παρευρίσκονταν στις ανασκαφές- εισηγήθηκε τη διατήρηση και ανάδειξη των ευρημάτων, ωστόσο κανείς εκπρόσωπός της δεν παρέστη στη συνεδρίαση του ΚΑΣ που αποφάσισε την κατάχωση. Τη διατήρηση του περιτειχίσματος, που χτίστηκε επί Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς περίπου το 1536, εισηγήθηκε και η Διεύθυνση Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Αρχαιοτήτων του υπουργείου Πολιτισμού.

Η απόφαση του ΚΑΣ για την κατάχωση προκάλεσε αντιδράσεις φορέων της Θεσσαλονίκης, όπως της Ελληνικής Εταιρείας για την Προστασία του Περιβάλλοντος και της Πολιτιστικής Κληρονομιάς και του Συλλόγου Εξειδικευμένων στην Αναστήλωση – Αποκατάσταση Μνημείων (ΣΕΑΑΜ), που επεσήμαναν ότι θίγεται ο χαρακτήρας και η αρχιτεκτονική κληρονομιά της Θεσσαλονίκης και ζητούσαν την ανάκληση της απόφασης.

Ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης και ο αρμόδιος αντιδήμαρχος Τεχνικών Έργων υποστήριξαν την κατάχωσή του επικαλούμενοι ότι «…η μελέτη ανάπλασης της περιοχής έχει συγκεκριμένο προϋπολογισμό που δεν περιλαμβάνει την ανάδειξη του περιτειχίσματος»!

Μετά από ενάμιση περίπου μήνα και αφού υπήρξε προσφυγή του Τμήματος Κεντρικής Μακεδονίας του ΤΕΕ στην Πολεοδομία, ο τότε υφυπουργός Πολιτισμού Πέτρος Τατούλης αποφάσισε να επαναφέρει το θέμα προς συζήτηση στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, ζητώντας την επανεξέτασή του.

Ο πρόεδρος του ΚΑΣ και γενικός γραμματέας του υπουργείου Πολιτισμού κ. Ζαχόπουλος, ενώ κατά την πρώτη συζήτηση είχε ταχθεί υπέρ της κατάχωσης, στη δεύτερη συνεδρίαση του ΚΑΣ ζήτησε την έγκριση της διατήρησης του περιτειχίσματος, επιχειρηματολογώντας… εναντίον της. Συγκεκριμένα, χαρακτήρισε περιστασιακές τις στάσεις των πολιτών της Θεσσαλονίκης, σημείωσε ότι αυτές μειώνουν την εικόνα της πόλης και υποστήριξε ότι «…πρόκειται για θρίαμβο του τυχαίου, του περιστασιακού και του αυθαίρετου…». Τελικά στις 10/1/2006, το ΚΑΣ αποφάσισε τη διατήρηση και ανάδειξη του περιτειχίσματος, το οποίο θα παραμείνει ορατό. Επειδή όμως βρίσκεται σε επίπεδο χαμηλότερο από το έδαφος, θα ανυψωθεί κατά 40 εκατοστά (!) και η ανύψωση αυτή θα «σβήνει» και θα μηδενίζεται προς την πλευρά της λεωφόρου Νίκης. Ακόμη, σύμφωνα με την απόφαση του ΚΑΣ, η υπάρχουσα φύτευση μεταξύ Λευκού Πύργου και περιτειχίσματος θα διατηρηθεί και στο μέλλον θα γίνουν στον χώρο αυτόν ανασκαφές για να ολοκληρωθεί η έρευνα των αρχαιολόγων. Αυτό όμως δεν είναι το αυθεντικό εύρημα, ούτε ο Λευκός Πύργος θα πάρει τη μορφή που είχε τους προηγούμενους αιώνες. Πάνω στα ευρήματα που είναι τα θεμέλια του περιτειχίσματος θα τοποθετηθεί νέο υλικό και μάλιστα ανισοϋψές περιμετρικά.

Μετά από αυτή την απόφαση του ΚΑΣ ο δήμος Θεσσαλονίκης θα πρέπει να προχωρήσει στη σύνταξη νέας μελέτης για το συγκεκριμένο τμήμα της πλατείας, να γίνει δημοπράτηση για την ανάπλαση του χώρου γύρω από το περιτείχισμα, να πραγματοποιηθούν εργασίες αναστήλωσης και συμπλήρωσής του και βέβαια να εξευρεθούν τα χρήματα που απαιτούνται, αφού το έργο δεν συμπεριλαμβάνεται ούτε στο Γ’ ΚΠΣ (από το οποίο χρηματοδοτήθηκε η υπόλοιπη ανάπλαση) ούτε στο τεχνικό πρόγραμμα του δήμου. Γι’ αυτό και οι πιο αισιόδοξες προβλέψεις λένε ότι οι εργασίες θα ολοκληρωθούν στις αρχές του 2007!

Όποια κι αν είναι η τελική λύση:

• Ο Λευκός Πύργος, το σύμβολο της Θεσσαλονίκης, παραμένει εδώ και δέκα μήνες -και θα παραμείνει για άλλους τόσους!- «φυλακισμένος» με ακαλαίσθητα συρματοπλέγματα, ταλαιπωρώντας τους κατοίκους που θέλουν να απολαύσουν την παραδοσιακή βόλτα τους στην παραλία και δυσκολεύοντας την ήδη βεβαρημένη κυκλοφορία των οχημάτων που χρησιμοποιούν τη λεωφόρο Νίκης.

• Ο δήμος Θεσσαλονίκης θα μπορούσε να τελειώσει νωρίτερα την -αμφιβόλου αισθητικής- ανάπλαση της πλατείας του Λευκού Πύργου, αν λάμβανε υπόψη του τις εκτιμήσεις των αρχαιολόγων και περιελάμβανε στην αρχική του μελέτη τη διατήρηση του περιτειχίσματος, το οποίο ήταν γνωστό ότι ήταν εκεί και ότι επρόκειτο να βρεθεί στη διάρκεια των εργασιών, όπως επισημαίνει σε ανακοίνωσή του το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας/Τμήμα Κεντρικής Μακεδονίας.

• Κάποια από τα πεύκα που δεκαετίες ολόκληρες (από το 1920 χρονολογείται το αλσύλλιο δίπλα στον Λευκό Πύργο) στόλιζαν το μνημείο, συμπληρώνοντας την ομορφιά του τοπίου και χαρίζοντας τον ίσκιο τους στους περιπατητές, βρέθηκαν σωριασμένα στο έδαφος. Στους ισχυρούς ανέμους απέδωσε την πτώση τους ο αντιδήμαρχος Πρασίνου του δήμου, ενώ οι πολίτες αποδίδουν την καταστροφή τους στα έργα που γίνονται και στην έλλειψη οποιασδήποτε μέριμνας για την προστασία τους. Εξάλλου, κάποια άλλα από τα πεύκα του αλσυλλίου έχουν πεθάνει όρθια, με ξεραμένη τη φυλλωσιά τους, καθώς οι ρίζες τους καταστράφηκαν από τις εργασίες. Κι ας σπεύδει ο αντιδήμαρχος Αρχιτεκτονικού, Κώστας Εγγλέζος, να δηλώνει ότι «…το πράσινο στην περιοχή θα αυξηθεί, αφού προβλέπονται δενδροφυτεύσεις και κατασκευή παρτεριών…».

Όλη αυτή την περιπέτεια του Λευκού Πύργου και του… διασωθέντος τελικά από τον «ενταφιασμό» περιτειχίσματός του φέρνει στο Κοινοβούλιο η βουλευτής Θεσσαλονίκης Χρύσα Αράπογλου με ερώτηση που κατέθεσε προς τον υπουργό Πολιτισμού. «Γιατί ο δήμος Θεσσαλονίκης δεν έλαβε υπόψη του τις εκτιμήσεις των ειδικών για την ύπαρξη του περιτειχίσματος; Γιατί όταν αυτό ʽʽανακαλύφθηκε” θέλησε να το καταχώσει; Γιατί, για έργα τέτοιας ιστορικής, πολιτιστικής και αρχιτεκτονικής αξίας, δεν προκηρύσσονται αρχιτεκτονικοί διαγωνισμοί και δεν ενημερώνονται άμεσα και με διαφάνεια οι φορείς της πόλης για τις διαδικασίες που ακολουθούνται; Πότε επιτέλους θα ολοκληρωθούν οι εργασίες ανάπλασης που εδώ και δέκα μήνες γίνονται γύρω από τον Λευκό Πύργο;», είναι μερικά από τα ερωτήματα που θέτει η κ. Αράπογλου.

Συνυπογράφει και ο «Λευκοπυργιώτης», αναμένοντας απαντήσεις…