Nα αναθεωρήσει η Ελλάδα την πολιτική του πρωταγωνιστή για την ένταξη της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση

1. Η έκθεση του βοηθού γ. γραμματέα του ΟΗΕ κ. Κίραν Πρέντεργκαστ στο Συμβούλιο Ασφαλείας για το Κυπριακό και η συνεχιζόμενη κωλυσιεργία της Άγκυρας στο θέμα της υπογραφής του πρωτοκόλλου για την τελωνειακή σύνδεση της Τουρκίας με όλες τις χώρες της ΕΕ δείχνουν σαφώς ότι υψηλή προτεραιότητα και πρωταρχικός στόχος για την τουρκική διπλωματία αλλά και την αγγλο-αμερικανική παραμένει η προώθηση του λεγόμενου «απευθείας εμπορίου» της ΕΕ με τα κατεχόμενα.

2. Η έκθεση Πρέντεργκαστ υπεβλήθη στο Συμβούλιο Ασφαλείας μετά την ολοκλήρωση των διερευνητικών επαφών του τελευταίου στο τρίγωνο Λευκωσία, Αθήνα, Άγκυρα σχετικά με τις δυνατότητες επανενάρξεως ενός νέου γύρου συνομιλιών για το Κυπριακό υπό την αιγίδα του γ.γ. του ΟΗΕ κ. Κόφι Ανάν.
Ο τελευταίος, με τη δήλωση στην οποία προέβη την 9η Ιουνίου, μετά τη συνάντησή του με τον τούρκο πρωθυπουργό κ. Ερντογάν για επαναφορά στο Συμβούλιο Ασφαλείας της γνωστής ετεροβαρούς εκθέσεως που είχε συντάξει τον Μάιο του 2004, έδωσε το στίγμα της πολιτικής του. Πάνω σ’ αυτήν τη βάση κινήθηκε και η έκθεση του κ. Πρέντεργκαστ, που επισήμως είναι βοηθός γ. γραμματέας, αλλά σε ό,τι αφορά το Κυπριακό είναι ο πραγματικός αρχιτέκτονας της πολιτικής του ΟΗΕ, σε άμεση σύνδεση και συνεννόηση με το αγγλικό Φόρεϊν Όφις και το αμερικανικό Στέιτ Ντιπάρτμεντ.

Στην έκθεσή του ο κ. Πρέντεργκαστ διαπιστώνει ότι δεν υπάρχει κοινό έδαφος που θα δικαιολογούσε την ανάληψη τώρα μιας νέας πρωτοβουλίας. Ασκεί παραλλήλως πίεση στην ελληνική πλευρά, καλώντας την να ιεραρχήσει τις προτεραιότητές της και τις αλλαγές που ζητά στο Σχέδιο Ανάν, ώστε να μη χαθεί η πλειοψηφία υπέρ του «ναι» στην τουρκοκυπριακή πλευρά.

3. Το περιεχόμενο αυτό της εκθέσεως Πρέντεργκαστ ήταν αναμενόμενο. Προηγήθηκε, όπως αναφέρθηκε, η δήλωση Ανάν για την επαναφορά της εκθέσεώς του για το Κυπριακό του 2004. Διαπιστώθηκε όμως ταυτόχρονα η αδυναμία του κ. Ανάν να την επαναφέρει, μετά τη σαφή τοποθέτηση της Ρωσίας, κατά πρώτο λόγο, και της Κίνας, κατά δεύτερο, να μη συμπλεύσουν με τους στόχους της εκθέσεώς του, επιφυλασσόμενες να ασκήσουν στην ανάγκη βέτο.
Υπό τις συνθήκες αυτές, η διπλωματική κινητικότητα στο επίπεδο του ΟΗΕ και του Συμβουλίου Ασφαλείας έχει για την αγγλο-αμερικανική πλευρά, πρώτον, χαρακτήρα φθοράς και κατατριβής των θέσεων της ελληνικής πλευράς και δεύτερον καθήλωσης και εγκλωβισμού της ελληνικής πλευράς στο Σχέδιο Ανάν, με παράλληλη ανάσχεση οποιασδήποτε εναλλακτικής διπλωματικής στρατηγικής στο επίπεδο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για ευρωπαϊκή λύση.

4. Το επίκεντρο της διπλωματικής δραστηριότητας και των εξελίξεων μετατίθεται εκ των πραγμάτων στις Βρυξέλλες, όπου συνεχίζεται η διελκυστίνδα αφ’ ενός για τον λεγόμενο κανονισμό για το «απευθείας εμπόριο» ΕΕ και κατεχομένων και αφ’ ετέρου για το πρωτόκολλο τελωνειακής συνδέσεως της Τουρκίας με τις νέες χώρες-μέλη της ΕΕ.

5. Το κλίμα στις Βρυξέλλες για την Άγκυρα δεν είναι καθόλου αυτό που ήταν λίγους μήνες πριν. Η τουρκική ένταξη έγινε ένα από τα θέματα πάνω στα οποία αποκρυσταλλώθηκε η οργή των ευρωπαϊκών λαών για την προώθηση, πίσω κυριολεκτικά από την πλάτη τους, μιας Ευρώπης που απομακρύνεται συνεχώς από το όραμα που αρχικά τους προβλήθηκε και η οποία είναι φυσικό να τους γεμίζει ανησυχία και άγχος για το μέλλον.

6. Η Μεγάλη Βρετανία, που αναλαμβάνει την προεδρία της ΕΕ τον Ιούνιο, έχει να διαχειρισθεί μεταξύ άλλων την προβλεπόμενη για τις 3 Οκτωβρίου έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την Τουρκία.
Λογικά το διαφαινόμενο «ναυάγιο» του Ευρωσυντάγματος θα έπρεπε να οδηγήσει σε πιο επιφυλακτική στάση την ΕΕ, εφόσον σε μια τέτοια περίπτωση δεν θα υπάρχει πλαίσιο συνθήκης που να επιτρέπει την ένταξη άλλων χωρών εκτός από τη Ρουμανία και τη Βουλγαρία. Υπενθυμίζεται σχετικά ότι η Συνθήκη της Νίκαιας, στην οποία θα παραμείνει υποχρεωτικά η ΕΕ εάν τελικά δεν επικυρωθεί το Ευρωσύνταγμα, αναφέρεται ρητά μόνο στις 25 χώρες- μέλη και σε δύο υπό ένταξη χώρες, τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία. Σε μια τέτοια περίπτωση θα χρειασθεί επομένως η διαπραγμάτευση και η έγκριση από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο νέας συνθήκης ή νέου, τροποποιημένου συντάγματος, που να επιτρέπει την ένταξη άλλων χωρών.

Στο πνεύμα αυτό, ήδη πολλοί ευρωπαίοι ηγέτες, μεταξύ των οποίων και ο γάλλος Πρόεδρος Ζακ Σιράκ, έκαναν δηλώσεις είτε σαφώς κατά οποιασδήποτε προοπτικής πλήρους εντάξεως της Τουρκίας και υπέρ μιας «ειδικής σχέσεως» (Άγγελα Μέρκελ) είτε κατά οποιασδήποτε εσπευσμένης ενταξιακής διαδικασίας, ενώ εκκρεμεί το θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας της ΕΕ (Ζακ Σιράκ).

Ο ίδιος ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Μανουέλ Μπαρόζο, μιλώντας στο Ευρωκοινοβούλιο, άφησε σε ομιχλώδες τοπίο το θέμα της ενάρξεως των ενταξιακών διαπραγματεύσεων της Τουρκίας με την ΕΕ τον Οκτώβριο. Ο βρετανός όμως πρωθυπουργός και μέλλων πρόεδρος για το προσεχές 6μηνο της ΕΕ Τόνι Μπλερ έσπευσε να δηλώσει ότι ως προεδρία θα κάνει το παν για την κανονική έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την Τουρκία και τη διασφάλιση της τουρκικής ευρωπαϊκής προοπτικής.

Η εκκρεμότητα και η πίστωση χρόνου που υπάρχουν ακόμη για την επικύρωση του Ευρωσυντάγματος αφήνουν στον άγγλο πρωθυπουργό το πολιτικό και θεσμικό περιθώριο για να προσπαθήσει να διασώσει την τουρκική ενταξιακή προοπτική από τις σημερινές δυσκολίες και να αντιταχθεί σε οποιαδήποτε άμεση αλλαγή πορείας της ΕΕ σ’ αυτό το θέμα.

7. Είναι προφανές λοιπόν ότι το Κυπριακό, μέσω ειδικότερα του πρωτοκόλλου τελωνειακής συνδέσεως και του κανονισμού για το «απευθείας εμπόριο», διαπλέκεται πάλι έντονα με την τουρκική ενταξιακή προοπτική, σε μια ιδιαίτερα κρίσιμη στιγμή για την Άγκυρα.

8. Η αγγλική προεδρία και από το παρασκήνιο ο αμερικανικός παράγων είναι βέβαιο ότι θα ασκήσουν έντονες πιέσεις στην ελληνική πλευρά όχι μόνο να μην «επωφεληθεί» από τη νέα κατάσταση και να επιδιώξει πιο έντονη ευρωπαϊκή υποστήριξη στο Κυπριακό και στα ελληνοτουρκικά αλλά, αντιθέτως, να «βοηθήσει» με νέες υποχωρήσεις την τουρκική ενταξιακή πορεία, που συμφέρει δήθεν μακροπρόθεσμα την Ελλάδα!

Αυτό σημαίνει πρακτικά, πρώτον, να κρατήσει η ελληνική πλευρά χαμηλούς τόνους και να συνεχίσει σταθερά και αταλάντευτα την υποστήριξη της τουρκικής ενταξιακής πορείας. Παρατηρείται ήδη το παράδοξο ευρωπαίοι ηγέτες να υψώνουν τον τόνο για το Κυπριακό και να διατρέχουν τον κίνδυνο να βρεθούν σε θέση οφ σάιντ, με την πολύ προσεκτική και επιφυλακτική στάση της επίσημης ελληνικής πλευράς. Δεύτερον, η ελληνική πλευρά να «διευκολύνει» την Άγκυρα στο θέμα του πρωτοκόλλου τελωνειακής συνδέσεως, για το οποίο η Άγκυρα κωλυσιεργεί και ζητεί ανταλλάγματα.

Η Άγκυρα προβάλλει ως όρο για την υπογραφή του τη λεγόμενη «άρση της οικονομικής απομονώσεως» των Τουρκοκυπρίων ή «απευθείας εμπόριο». Μια τέτοια εξέλιξη, που θα ανεδείκνυε το ψευδοκράτος σε ντε φάκτο αναγνωριζόμενη πολιτική οντότητα, θα άνοιγε τον δρόμο για την επιβολή ντε φάκτο λύσεως τύπου Σχεδίου Ανάν. Θα έλυνε εν τω μεταξύ τα χέρια της Άγκυρας για την υπογραφή του πρωτοκόλλου τελωνειακής συνδέσεως, που αποτελεί προϋπόθεση για την έναρξη των ενταξιακών της διαπραγματεύσεων με την ΕΕ.

9. Στο πλαίσιο αυτό, ο φινλανδός Επίτροπος Όλι Ρεν συνεχίζει παρασκηνιακά τις προσπάθειες για να εξευρεθεί συμβιβαστική λύση στο θέμα του «απευθείας εμπορίου». Συζητείται συγκεκριμένα ως αντάλλαγμα η επιστροφή της περιφραγμένης κατεχόμενης πόλεως της Αμμοχώστου, η συνδιαχείριση του λιμένος της πόλεως, που θα ανοίξει σε μια τέτοια περίπτωση για «απευθείας εμπόριο», και η αναστολή της παράνομης εκμεταλλεύσεως και αξιοποιήσεως των κατεχομένων ελληνοκυπριακών περιουσιών. Σημειώνεται ότι μετά την υποβολή του Σχεδίου Ανάν άρχισε σε αυτές ένας απίστευτος οικοδομικός οργασμός. Η εξέλιξη αυτή δεν είναι άσχετη με την πρόνοια του Σχεδίου Ανάν ότι εάν σε μια ελληνοκυπριακή περιουσία είχε γίνει βελτίωση μεγαλύτερη του 10% της αξίας της, η περιουσία αυτή θα μπορούσε να μην επιστραφεί στον ιδιοκτήτη της και να δινόταν σε αυτόν αποζημίωση. Παρόμοιο ρόλο διεδραμάτισε η πρόνοια του Σχεδίου Ανάν ότι όσοι θα επέστρεφαν στην κατεχόμενη σήμερα Κύπρο, θα είχαν δικαίωμα να διεκδικήσουν μόνο το 1/3 της περιουσίας τους.

10. Η ελληνική πλευρά βρίσκεται σήμερα μπροστά σε μια νέα πρόκληση, που από πολλές απόψεις έχει την ίδια σχεδόν σημασία με τη Σύνοδο Κορυφής του Δεκεμβρίου 2004, που έδωσε στην Άγκυρα την πολυπόθητη ημερομηνία για την έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την ΕΕ. Η ελληνική πλευρά έχασε τότε μια στρατηγική ευκαιρία να θέσει την Άγκυρα μπροστά στο δίλημμα να επιλέξει την εγκατάλειψη των αυθαιρέτων διεκδικήσεών της στο Αιγαίο και της κατακτητικής της πολιτικής στην Κύπρο ή την ευρωπαϊκή ενταξιακή προοπτική.

Η Άγκυρα δεν χρειάστηκε να επιλέξει. Δεν έκανε καμία παραχώρηση. Αντιθέτως, έσπευσε, ενώ κρινόταν ακόμη η παροχή ημερομηνίας, να στείλει μήνυμα και να κατοχυρώσει σε ευρωπαϊκό επίπεδο, με ανοχή της Ελλάδος, την άποψη και τη θέση ότι οι αξιώσεις που προβάλλει στο Αιγαίο, όπως και η παρουσία των στρατευμάτων της στην Κύπρο, δεν συνδέονται με την ευρωπαϊκή της προοπτική και δεν την επηρεάζουν.
Η πολιτική αυτή όχι μόνο συνεχίστηκε μετά τον Δεκέμβριο, αλλά επιπλέον κλιμακώθηκε. Οι παραβάσεις και οι παραβιάσεις του ελληνικού FIR και του εθνικού εναέριου χώρου στο Αιγαίο αυξάνονται από τότε συνεχώς και εντείνονται σε προκλητικότητα. Προσφάτως, διά στόματος του αρχηγού του τουρκικού Γενικού Επιτελείου, το casus belli, που αφορούσε μέχρι τώρα την επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων σε

12 μίλια, επεξετάθη και σε 100 ελληνικές βραχονησίδες του Αιγαίου. Η Άγκυρα αμφισβητεί σε αυτές την ελληνική κυριότητα και υποστηρίζει ότι είναι δήθεν ακαθορίστου διεθνούς καθεστώτος.

Η νέα αυτή προκλητική κλιμάκωση των τουρκικών διεκδικήσεων, που στοχεύει στον στρατηγικό έλεγχο του Αιγαίου, περιλαμβάνεται στο νέο δόγμα ασφαλείας που εγκρίνεται από το τουρκικό Συμβούλιο Ασφαλείας. Τις μέρες αυτές αναμενόταν η επίσημη έγκριση του δόγματος από το τουρκικό Συμβούλιο Ασφαλείας. Αιφνιδίως όμως ανεβλήθη. Είναι προφανής ο ελιγμός της Άγκυρας να αφήσει για μετά την 3η Οκτωβρίου, μετά την έναρξη δηλαδή των ενταξιακών της διαπραγματεύσεων, την πρόκληση αυτή, για την οποία κανείς δεν πρέπει να αμφιβάλλει.

11. Μπροστά σε αυτήν τη νέα κατάσταση, ποια θα είναι πάλι η στάση της ελληνικής πλευράς; Θα συνεχίσει την ίδια πολιτική, σε στενή συνεργασία με τους πρωταγωνιστές της ατλαντικής Ευρώπης, κατά πρώτο λόγο τη Μεγάλη Βρετανία, με το γνωστό ιδεολόγημα ότι η ευρωπαϊκή πορεία της Τουρκίας εξυπηρετεί δήθεν τα εθνικά συμφέροντα της Ελλάδος;

Θα προβεί σε νέες υποχωρήσεις σε ό,τι αφορά τον κανονισμό για το «απευθείας εμπόριο» και για το πρωτόκολλο τελωνειακής συνδέσεως, για να «βοηθήσει» την Άγκυρα, που αντιμετωπίζει μεγάλες δυσκολίες στην ευρωπαϊκή της προοπτική;

Η Ελλάδα, αφού με τόσο υψηλό κόστος απέδειξε ότι δεν είναι αυτή το εμπόδιο στην τουρκική ένταξη και ενώ κλιμακώνονται οι τουρκικές προκλήσεις, δεν έχει κανέναν λόγο να συνεχίσει την ίδια πολιτική, υποθηκεύοντας τα πραγματικά εθνικά της συμφέροντα και τη θέση, τον ρόλο και τις δυνάμει συμμαχίες της στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Δεν πρέπει να γίνει όμηρος μιας πολιτικής που προωθεί μονομερώς τους ευρωπαϊκούς στόχους της Άγκυρας και αφήνει ταυτόχρονα την Ελλάδα διπλωματικά εγκλωβισμένη και έκθετη σε τουρκικούς εκβιασμούς και ολοένα κλιμακούμενες διεκδικήσεις εις βάρος της.

* Ο Περικλής Νεάρχου διετέλεσε σύμβουλος επί θεμάτων εξωτερικής πολιτικής του Ανδρέα Παπανδρέου.